Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1967, Blaðsíða 13

í daufri síðdegisbirtunni, sem lýsti inn
um gluggann, sá hann sér til hugar-
hægðar að hún hafði líka elzt, enda
þótt hún væri fegurri en mynd sú, er
hann hafði kallað fram í huga sér á
hverjum degi í sjö löng ár. Hún hafði
aftur augun, munnurinn var hálfopinn
yfir perluhvítum tönnunum og andar-
dráttur hennar lék um munn B...........
Undir skuggum bráháranna var húðin
vot og dökkskyggð. B.. .. kyssti á augu
henni og ýtti henni svo mjúklega frá
sér.
„Elskarðu son okkar líka“, hvíslaði
hún og hafði augun enn aftur.
„Já“, sagði B.... „Ég venst honum
brátt og þá fer mér að þykja vænt um
hann“.
„Hann er sonur þinn“.
„Og þinn líka“.
Hún lagði handlegginn um háls hon-
um. „Ég ætla að þvo þér og snyrta",
sagði hún.
„Ég þarfnast þess sannarlega“, sagði
hann.
B.... afklæddist. Kona hans tók of-
an sængurfötin og lét hann leggjast í
rúmið nakinn. Hún kom með heitt vatn
i þvottaskál, sápustykki og tvö hand-
klæði. Hún dýfði öðru handklæðinu í
vatnið, braut það saman og bar í það
sápu. Svo þvoði hún manni sínum um
allan líkamann. B.... var ennþá skjálf-
hentur en rósemd yfir svipnum.
„Heldurðu að þú getir vanizt mér?“,
spurði hann.
„Ástin mín“, sagði konan.
„Ætlarðu að sofa hjá mér í nótt?“
»Já“.
„Og drengurinn, hvar á hann að
sofa?“
„Ég bý um hann á gólfinu. Hann sef-
ur fast“.
„Verðurðu hjá mér í alla nótt?“
„Já, í nótt og allar nætur, eins lengi
og við lifurn".
Sóley Kristín Hákonardóttir þýddi.
Sögulegar forsendur
Framhald af bls. 3
En páfar 15. og 16. aldar fóru inn á
aðrsr brautir.
Þannig boðaði Sixtus páfi IV fyrst-
ur páfa að lifandi menn gætu ekki að-
eins áunnið aflát sjáifum sér, heldur
einnig hinum framúðnu. Þessa nýjung
flutti hann í ræðu árið 1477, það er
fjörtuíu árum fyrir siðbót Lúthers. Of-
vöxturinn í yfirbótarkerfinu komst
þar með upp í áður óþekkta hæð. Vald
páfa og kirkjunnar hér á jörðu náði
a.'.la ieið inn í hreinsunareldinn.
TJt frá öllum þessum kenningum var
freh-un mannssálarinnar orðin afar
flókið mál. Sé litið til guðspjallanna —
sögunnar um lama mar.ninn og ræn-
ingjann á krossinum o.fl. og iðrunar-
boðunar Jesú og postuianna yfirleitt, má
sjá hve flókin málin voru orðin á síð-
miðöldum einkum fyrir þá, sem
voru samvizkusamastxr og vildu hafa
ail't á hreinu í trúar- og siðgæðisefn-
um. Hver gat vitað hvort hann hafði
gert nóg? Hver gat hlotið vissu hvort
syndir hans væru fyrirgefnar — eða
með öðrum orðum Lúthers, átt sér náð-
ugan Guð Spurningin um hjálpræðis-
vissu og náð Guðs varð því þungamiðja
allra þeirra spurnmga, sem hrelldar
samvizkur báru fram.
Því var trúað að vistm í hreinsunar-
eldir.um væri alllöng, jafnvel nokkur
þúsund ár. Að sú vist var ekki góð, má
sjá af skáldskap Dantes í „Divina Com-
edia.“ En þó var jafnan von um lausn.
Nú var tekið að bjóða fram aflát fyrir
sálir í hreinsunareidinum — og afláts-
prédikarar buðu fram aflátfyrirfram
handa lifendum, til að stytta væntan-
lega vist þar. Og þegar aflátsbréf komu
á markaðinn, fannst almenningi að
mólin væru þó að minnsta kosti orðin
einföld. Þessi bréf eru meðal allra elztu
prentuðu gagna, sem til eru í Evrópu.
En mörg voru þó skrifuð í samræim
við þarfir manna á hverri tíð.
8. Líkt og í voru þjóðfélagi rísa upp
veiferðarstofnanir, skólar, sjúkrahús,
dvaiarheimili, endurhæfingarstöðvar
odl. þannig risu upp aflátsstofnanir í
mar.nfélagi 15. og 16. aldar. Kjörorð
þeirra hefði vel getað verið „Eitthvað
fyrir alla.“ Aflátsm.ðstöðvar voru fyrst
og fremst kirkjur, sem auðugar voru
að helgum dómum, dýrlingabeinum og
helgigripum. Með heimsóknum til
þeirra og réttum bænagjörðum og
beygingum frammi fyrir þessum helgu
dómum, gátu menn unnið sér inn veru-
legt aflátsmagn. Mestux var kraftur
helgimyndanna í Rom.
Fyrrgreindur Sixtus páfi hét hverj-
um þeim, s'em bað tiltekna stutta bæn
frammi fyrir einni ákveðinni Maríu-
mvrd, ellefu þúsund ára afláti. Alex-
ander páfi VI hét þrjátíu þúsund ára
afláti hverjum þeim, sein biðja vildi
þrefalt Ave María og játa um leið skýr-
iega kenninguna um ccnceptio imma-
culata frammi fyrir ákveðinni mynd af
heilagri Önnu.
Þeir sem heima áttu í Róm, þurftu
því lítið fyrir aflátinu að hafa, og þetta
mikla örlæti virðist einkum miðað við
þarfir útlendra ferðamanna. Aðrir stað-
ir voru miklu fátækan. í hallarkirkj-
urmi í Wittenberg voru margir helgir
dó nar og dýrir en þó gat enginn maður
áunnið sér meira en 1443 ára aflát þar
jafnvel þótt hann framkvæmdi helgi-
athafnir frammi fyrir þeim öllum.
Hins vegar lofaði Alexander páfi
fuBkomnu afláti (vndulgentiae plenar-
iae) öllum þeim, sem heimsóttai Róma-
borg árið 1500. Margir lögðu þann skiln
ing í þetta örlæti að ef einhverjir gætu
far.ð til Rómaborgar á þessu ári, þyrftu
þeir sömu engan hreinsunareld að ótt-
ast. Þetta mikla örlæti gróf auðvitað
undan öllu kerfinu og veikti allan aga,
oe sama átti við um sölu aflátsbréfanna
enda kvörtuðu margir kaþólskir andans
menn undan þessu framferði á siðbót-
aröldinni.
9. Kirkjuleg bræðrafélög keyptu sér
kröftuga gripi, réttindi og andlega
verðleika í heildsö’u til að sjá um að
nægilegur aflátsforði væri til handa
meðlimunum. Friðrik vitri kjörfursti,
verndari Lúthers, var meðlimur í
bæðrafélagi, sem bar heitið „St. Ursulae
Schifflein", og átti það eftirtalinn forða
aflétsveitandi verðleika: 6455 messur,
3550 heila saltara. 200.000 rósinkransa,
200,000 Te Deum, 1600 Dýrð sé Oluði í
upphæðum, 11,000 bænir heil. Úrsúlu,
sex hundruð og þrjátíu sinnum 200.000
Paternoster og Ave María. Þetta var
það andlega fjármagn, höfuðstóll, sem
ofangreint félag hafði safnað sér. Fyri-
komuiagið minnir é rétt einstakra fé-
lega hjá oss til að reka happdrætti og
seija merki meðal almernings og draga
þannig saman höfuðstól eftir þörfum.
Ofan á allt þetta bættist svo afláts-
bréfasalan, en hún er svo kunn að um
hana skal ekki rætt hér.
10. Kenning um yfirbótina út frá
Heiiagri ritningu er i alla staði rétt-
mret og nauðsynleg. Yfirbót er fyrst
og fremst hugarfarsbreyting, sem skap-
ar nýja hlýðni við vilja Guðs, svo sem
sjá má af boðun Jesú, Jóhannesar skír-
ara og postulanna, einnig af boðskap
spámanna Gamla testamentisins. Hug-
arfrrsbreytingin á að bera „ávexti
samboðna iðruninr.i.“ Líferni mann-
eskjunnar og afstaða tu Guðs og manna
þarf stöðugrar endurnýjunar við, svo
verk vor verði ekki „dauð verk“ eða
„fánýt verk.“ Og brot gagnvart Guði
og mönnum ber að bæta alltaf þegar
mögulegt er. Syndajátning er í mörg-
u.m tilfellum nauðsynleg', til að mann-
eskjan fái frið — rn ekki er nauðsyn-
legt eða skynsamlegt að játa allar synd-
ir, og rangt er að ýkja þær ejða stæra
sxg af beim.
S'ðbótarsagan er sígiit dæmi um of-
vöxt og nauðung, sem menn skapa með
of mikilli athafnasemx — sjálfum sér
og öðrum til tjóns. Frá slíkri nauðung
þurfa menn að frelsast
Nýjar
erlendar
bœkur
Richard Ellmann: Eminent Domain.
Yeats among Wilde, Joyce, Pound, Eliot
and Auden. Oxford University Press
1967, 4,95.
Richard Ellmann er prófessor í ensku
við Northwestern háskólann í Banda-
ríkjunum. Hann hefur ritað mikið um
bókmenntir, m.a. bók um James Joyce,
sem hlaut verðlaun, National Book
Award. Þá hefur hann einnig fyrr skrif-
að um Yeats, The Identity of Yeats og
Yeats: The Man and the Mask og gefið
út í samvinnu við Charles Feidelson, Jr.:
The Modern Tradition: Background of
Modern Literature.
I þessari bók fjallar Ellmann einkum
um þau áhrif, er Yeath hafi orðið fyrir
frá Oscar Wilde og sér yngri mönnum
eins og James Joyce, Ezra Pound, T. S.
Eliot og W. H. Auden, og hver áhrif
Yeats hafi haft á þessa höfunda. Hann
segir, að Yeats hafi verið allra skálda
veglyndastur, en þó ekki svo veglyndur,
að hann tæki ekki til sín það sem hann
þurfti á að halda. Þannig segir hann, að
þegar Yeats hafi verið boðið að borða
með Oscar Wilde á jóladag 1888, hafi
hann ekki aðeins tekið til sín sinn skerf
af kalkúninum, heldur einnig allt fagur-
fræðikerfi Wildes, sem sá síðarnefndi
hafi lesið honum fyrir af próförkum að
„The Decay of Lying“. En Ellmann bæt-
ir við, að þarna hafi verið um gagn-
kvæm áhrif að ræða, Yeats hafi verið
fljótur að taka til sín og tileinka sér
áhrifin frá Wilde, en Wilde hafi einnig
lesið bækur Yeats sér að góðu gagni og
áhrif frá þeim megi greina í verkum
hans.
Um Pound segir Ellmann m.a., að
hann hafi litið á sig sem lærisvein Yeats,
en hafi reynt að brjótast undan áhrifum
meistara síns og kenna honum að nýju.
Enda þótt Yeats hefði af sjálfsdáðum á-
kveðið að breyta um stíl sinn, hafnaði
hann í fyrstu þessum tillögum Pounds,
en kallaði hann síðar sér til hjálpar við
endurnýjun stíls síns.
Ellmann tekur fram, að Yeats hafi
ekki verið í jafn nánum tengslum við
Joyce, Eliot og Auden og við Pound, en
engu að síður megi greina gagnkvæm
áhrif í verkum hans og þessara skálda.
Eru þessi áhrif rakin í bókinni með ótal
tilvitnunum og 1 senn á lærðan og
skemmtilegan hátt. Bókinni fylgja marg-
ar athugagreinar málinu til skýringar og
ítarleg nafna- og atriðaskrá.
The American Party System, Stages of
Political Development. Edited by Willi-
am Nisbet Chamber and Walter Dean
Burnham. Oxford University Press, New
York 1967, 6.75.
í þessari bók fjalla tíu færir vísinda-
menn í stjórnmálum og sögu um ýmsa
þætti amerískra stjórnmála og þróun
stjórnmálaflokka í Bandaríkjum Norður-
Ameríku. Eru fimm ritgerðanna eftir
stjórnmálavísindamenn, en fimm eftir
sagnfræðinga. Annar ritstjóra verksins,
William Nisbet Chambers, prófessor í
sagnfræði við háskólann í Washington,
ritar grein um meginstrauma í þróun
stjórnmálaflokka í Bandaríkjunum. Rek-
ur hann sögu einstakra flokka og megin-
stefna í stjórnmálum allt frá 18. öld og
fram á okkar daga og dregur fram þá
þætti, sem mestu valda um það, að
tveggja flokka kerfi sigrar í Bandaríkj-
unum.
Frank J. Sorauf, prófessor við Minne-
sota-háskólann, ritar um stjórnmála-
flokka og skilgreiningu stjórnmála-
stefna. Drepur hann m.a. á nauðsyn þess
að skilgreina hvern stjórnmálaflokk út
af fyrir sig, óháð skilgreiningu annarra
flokka. Paul Goodman ritar um fyrstu
stjómmálaflokka í Bandaríkjunum og
lýsir ófullkomnum tilraunum til mynd-
unar stjórnmálaflokka, sem gerðar voru
seint á átjándu öld. Richhard P. McCor-
mick lýsir stjórnmálaþróun og öðru
skeiði flokkamyndunarinnar. Eric L. Mc-
Kitrick skrifar um flokkapólitík og
flokkabandalög og Samuel P. Hays ritar
einnig um samskipti og sambönd stjórn-
málaflokkanna bandarísku á þróunar-
skeiði sögu þeirra. Er í hans grein eink-
um f jallað um þróun þessara mála á síð-
ari hluta síðustu aldar og fram á þessa
öld.
Donald E. Stokes ritar grein um
stjórnmálaflokka og baráttu fyrir al-
mennum kosningarétti og gerir einnig
samanburð á kosningaþátttöku innan
stjórnmálaflokkanna og í almennum
þjóðaratkvæðagreiðslum. Félagsleg þró-
un, flokkadráttur og stjórnvizka heitir
ritgerð eftir Richard B. Dawson. Gerir
hann þar með samanburðarrannsókn
grein fyrir almennri þróun stjórnmála-
flokka, vexti þeirra og viðgangi og á-
hrifum þeirra og stjórnmálastefnum.
Flokkur, stjórnarstefna og uppbygging
Ameríku, heitir ritgerð sem Theodore J.
Lowi er höfundur að, en síðustu ritgerð-
ina í þessari stórfróðlegu bók skrifar
annar ritstjóri verksins, Walter Dean
Burnham, aðstoðarprófessor í stjórn-
málavísindum við Washington-háskóla.
Nefnist hún Flokkakerfi og stjórnmála-
þroski. Margar athugagreinar eru í bók-
inni og ítarleg nafnaskrá fylgir.
J. O. Urmson: Philosophical Analysis.
Its Development Between the two World
Wars. Oxford University Press, New
York, 1967, 1.50.
Höfundur þessarar bókar, J. O. Urm-
son, er háskólakennari í heimspeki við
háskólann í Oxford og ritstjóri alfræði-
bókar um vestræna heimspeki og heim-
spekinga. í þessari bók, sem kom fyrst
út árið 1956, en er nú gefin út aftur í
vasabókarbroti, gerir hann grein fyrir
þróun og viðhorfum í rökfræðilegri
heimspeki um eðli heimspekinnar, sem
sett hafa verið fram á tímabilinu frá
1920 til 1940. Fyrst ræðir hann um rit
og rannsóknir Bertrands Russels um
rökfræðilega frumeindafræði, en kemur
einnig að „Tractatus Logicophilosophic-
us“ Wittgensteins. Rekur hann síðan
þróun heimspekirannsóknanna um og
eftir 1930 og nefnir til heimspekinga
er mestu komu til leiðar á þeim tíma.
Síðar ræðir höfundur um aukinn á-
huga á rökfræðilegri heimspeki á næstu
árum og áratugum og sýnir fram á
hvernig þær meginstefnur í heimspeki,
sem mest hefur gætt eftir heimsstyrj-
öldina síðari, eiga rætur að rekja til
rannsókna og rita frá því fyrir 1940. Er
meginviðfangsefni höfundar með þess-
ari bók að sýna fram á nokkur atriði
í þróun heimspekilegrar hugsunar á því
árabili, sem tekið er til meðferðar í
bókinni.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritsti. fltr.: Gísli Sigurðsson
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Útgefandi: H.f. Arvakur, Reykjavík
5. nóvember 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13