Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.1967, Blaðsíða 8

•ir að var sólbjartur sumar-
dagur, þegar ég hélt úr hlaði,
sæll og glaður, „velmettur var
hans kviður og vaskaður ofan
í tær.“
Sú rómantíska firra hafði
gripið mig, að ég skyldi fara
til Þingvalla og rápa dagstund
um þennan sögufræga stað.
Þegar ég kom suður á planið
hjá Umferðarmiðstöðinni hitti
ég gamlan sveitunga, Bolvíking
og heimspeking.
— Hvað ert þú að villast,
Kitti, ertu að fara til Þingvalla?
— Nei, ég er nú að fara til
Keflavíkur, en ég get svo sem
eins farið til Þingvalla, fyrst
Keflavíkurrútan er ekki kom-
in.
Við athuguðum málið lítið
eitt nánar frá heimspekilegu
sjónarmiði og féllumst á, að
það skipti mestu máli, að menn
héldu áfram einhverri ferð
meðan þeir væru ferðafærir, en
hitt skipti aftur minna máli til
hverrar áttar menn héldu.
Mér varð starsýnt á fótabún-
að sveitunga míns. Hann var í
gljáburstuðum skóm, en slíkt
er fátítt að sjá orðið hér í
Reykjavík, og kemur þar hvort-
tveggja til, að skór eru nú af
ýmsu efni og 'oft óburstanlegu
og síðan það, að borgarbúar
hirða ekki eins um að bursta
skó sína eins og fólk utan af
landi, sem býr sig uppá. Þessir
gljáandi skór leiddu huga minn
að Pálmeyju gömlu í Víkinni.
Það var eitt sinn, að hún
mætti Halldóri Hávarðar, söng-
stjóra og þekktum manni
vestra á sinni tíð. Halldór var
skartmenni mikið og höfðing-
legur og var hann í þetta sinn
velbúinn að vanda. Pálmey
stanzaði á götunni um leið og
Halldór gekk framhjá, hallaði
undir flatt, — henni var það
reyndar áskapað og sagði:
— Ási, atli það sé herr, með
mammbúkk og í blankskóm.
af egar við Bolvíkingarnir
vorum setztir inn í bílinn komu
nokkrir unglingar inn í bílinn.
Þeir slettu ensku í allar áttir,
og ég hélt áfram að hugsa um
Pálmeyju og hennar ágæta
mann, Guðmund Jensson.
Þannig var, að Guðmundur
hafði þénað undir danskan
verkfræðing í Brjótnum fræga,
og talaði Guðmundur gjarnan
dönsku að tiginna manna hætti.
Þau hjón — af guðs náð —
voru barnlaus og bjuggu þröngt
og við rýran kost, loftið var
naumast manngengt, en þó bil
milli rúmbálkanna, sem stóðu
sitt undir hvorri súð. Guðmund
ur var að eðli mikill ridd-
ari og leyfði hann konu sinni
að hafa næturgagnið undir
sínu rúmi, þar sem henni var
það þá tiltækara.
Nú er það eitt sinn, að Guð-
mundur vaknar síðla nætur og
segir:
— Vað blev klokken, Palm-
ey, nor jæ kom jemm í natt?
Pálmey hrökk upp með and-
fælum.
— Vantar þig pottinn, elska?
•— Va ba, forstor du ikke
dansk, kona?
Nú reiddist Pálmey að von-
um að vera þannig rifin upp úr
fasta svefni til að tala dönsku
og reis hún upp við dogg,
steytti hnefann að bónda sín-
um og sagði mynduglega og
stórmannlega og mörgum til
fyrirmyndar í dag:
— Guðmundur Jensson, ég
ætla að láta þig vita það, að á
þessu heimili er ekki talað ann-
að en íslenzka.
Jr egar við ókum Miklu-
brautina, sást úr rútunni, hvar
kona lá í götunni — bílslys með
einhverjum hætti — hún lá á
bakinu, reisti burstir og hnakki
hennar hvíldi á steyptri ak-
brautinni, andlit hennar náfölt
horfði við okkur í bílnum. Ein-
hverja meðvitund virtist hún
hafa, því að hún kreisti vasa-
klút í vinstri hendi. Þarna var
einn lögregluþjónn að stikla og
nokkrir vegfarendur höfðu hóp
azt saman, svo sem títt er, ef
válegir atburðir gerast og eng-
in líkindi eru til að það kosti
neitt að standa og glápa. Af
hverju fleygði enginn yfirhöfn
yfir konuna? Það kvað vera
Þarna hafa líklega komið saman tíu þúsund manns yfir þing-
tímann í 9. og 10. viku sumars.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ÁSGEIR
JAKOBSSON:
UPPMEÐ
bannað að hreyfa slasaðan
mann fyrr en sérfróðir menn
með þar til gerð tæki koma og
flytja hann, en það getur fjand-
ann ekki verið bannað að hylja
fólk, hvort heldur er til að
skýla nekt þess eða verja það
kulda. Þegar um konu er að
ræða, er einhver ómennska
fólgin í því að hópast saman
yfir henni slasaðri og liggjandi
og gæta ekki virðingar hennar,
þegar hún er ómegnug þess
sjálf. Mér fannst hlutur lög-
regluþjónsins í þessu dæmi
ekki góður.
♦
Þegar bátur er mikill til end-
anna, það er breiður um kinn-
ungana að aftan og framan, er
kallað að hann þoli lengingu,
og þá gjarnan sett stykki í miðj
una og var það algengt vestra
að trillur voru lengdar.
Ein af útlendu konunum í
bílnum var afburðamikil til
beggja enda og hrekk ég nú
upp úr hugleiðingum mínum
um lífsins hrellingar við það að
Bolvíkingurinn segir:
— Hún hefði þolað lengingu
þessi.
Þegar menn eru á leið til
Þingvalla er sjálfsagt að fara
að hugsa um þjóðleg verðmæti
og þá auðvitað helgiritin ís-
lendingasögurnar, þessa kjöl-
festu þjóðarinnar, langar og
myrkar aldir. Þess er nú von
að lesandinn spyrji, þegar hér
er komið lestrinum:
— Er nú vaknaður upp einn
fábjáninn enn að skrifa um
sögurnar.
Það er rétt, það er voðalegt
að bera í þennan löngu bakka-
fulla læk, enda skal ég flýta
mér að hespa af þær hugleið-
ingar mínar.
egar róttækir mennta-
menn og rithöfundar hófust hér
til áhrifa á þriðja og fjórða tug
aldarinnar, stútfullir af bylt-
ingaráhuga og socialrealisma,
gengu þeir berserksgang í að
ryðja af stalli gömlum goðum,
sérílagi hinni rómantísku trú á
ágæti feðranna og íslenzka
gullöld og höfðingja.
Þeir töldu þessa dýrkun
spilla stéttvísi alþýðunnar.
Hver kotungur taldi sig af
höfðingjum kominn og sjálfan
höfðingja og það er erfitt að
fylkja svoleiðis fólki til rót-
tækrar stéttabaráttu. Ráðizt
var beint og skipulega á íslend-
ingasögurnar. Það gekk maður
undir manns hönd, og þar í
flokki margir okkar beztu
manna á ritvellinum, að rakka
þessi helgirit fólksins niður
og sanna að þær væru lygisög-
ur og skáldskapur frá rótum og
forfeðurnir hefðu verið helzt
fífl og skopsagnarefni eða þá
barbarar og sjóræningjar. Hér
hefðu aldrei verið neinir af-
reksmenn né hetjur og það var
hlegið ákaflega að þeim, sem
lét sér koma til hugar að halda
áfram að trúa því, að við vær-
um útaf almennilegu fólki,
heldur vildu þessir menn telja
að við værum mest komnir út
af þrælum og undirmálslýð af
ýmsu tagi.
Nú langar mig til að skjóta
því hér inní, þó að ekki sé nú
erindið að ræða það, að þræl-
um var ekki leyft að eignast
börn og þau borin út, ef þau
samt fæddust; þrælahald dó
hér út svo snemma vegna þess
að þrælastofninn endurnýjaðist
ekki. Það gilti það sama um
annan undirmálslýð, að vegna
framfærsluskyldunnar, sem
snemma var lögð á hreppsfé-
lögin, voru börn þessa fólk
borin út, sjálfsagt að verulegu
marki, og þessi andstyggilegi
barnaútburður bitnaði fyrst og
fremst á þeim, sem aumastir
voru og minnstir fyrir sér og
var afleiðingin auðvitað sú, að
við getum með sanni talið okk-
ur til góðra bænda. Er það
engin blekking, hvort sem þeir
hafa nú verið betri en það fólk,
sem þeir leyfðu ekki að tímg-
ast. En þetta er ekki hér til um-
ræðu og víkur þá aftur að sög-
unum.
essir róttæku menn og
reyndar ýmsir fleiri, sem töldu
rómantíkina okkur til trafala,
hrópuðu í kór:
— Niður með helv______róm-
antíkina.
Merkir fræðimenn höfðu
flutt þá kenningu, að íslend-
ingasögurnar væru höfunda-
verk, fremur en verk ritara,
sem hefðu verið að rita niður
munnlega geymd og sannferð-
uga sagnfræði. Þessi kenning
var óspart notuð og ýkt, þar
til búið var að koma skáld-
sagnastimplinum á Sögurnar.
Þá var björninn unninn.
Þó að orðið skáldsaga hafi
víðtæka merkingu, og skáld-
sögur geti verið með ýmsu
móti, bæði sannar og ósannar,
þetta merkir sem kunnugt frem
ur form á frásagnarmáta held-
ur en það segi nokkuð annað
um aðra gerð bókarinnar — en
í hugum almennings hér jafn-
gildir orðið skáldsaga orðinu
lygisaga.
Þegar búið var að rótfesta
þenan stimpil á íslendingasög-
urnar fauk um leið trúin á
sannleiksgildi þeirra.
Það er kaldhæðni örlaganna,
að í stað þess að koma sínum
eigin goðum á stall, þeim Marx
og Stalín, eins og ætlað var af
þeim sem ákafast gengu til
verksins að ryðja burt fornum
goðum, laumuðust þeir Batman
og Superman upp á auðan stall-
inn, og mætti nú álíta að marg-
ir þessara manna teldu sinn
hlut ekki of góðan og þeir
hefðu betur látið sér hægar.
Núerþaðfjarstægaaðtelja
íslendingasögurnar lygisögur,
þó að þær séu í skáldsöguformi,
— hvert helzt menn telja þær
verk einstakra höfunda eða
munnlega geymd þjóðarinnar
ritaða óbreytta niður, eða í
þriðja lagi brot munnlegrar
geymdar, raðað saman, rituð
niður af snjöllum sögumönn-
um, að þá hafa íslendingasög-
urnar á sér öll einkenni sannr-
19. nóv. 1967