Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1968, Page 1

3. tbl. — 21. janúar 1968. — 43. árg.
Teikning af endurbyggðum hlúta Parísar eins og hann gæti hugsanlega orðið. Næst
eru lágar en víðáttumiklar byggingar fyrir ýmiskonar menningarstarfsemi og á
þökum þeirra opin svæði fyrir fótgangandi fólk. Fjær til hægri eru venjulegar
blokkir, en til vinstri sambygging af því tagi sem margir hugsa sér að verði í
framtíðinni.
GÍSLI SIGURÐSSON TÓK SAMAN
Árið 1889 bjó heimspekingurinn Art-
Ihur Sehopenhauer í Frankfurt og í
greinarkorni óskapaðist hann yfir há-
vaðanum þar í borginni: „Hinn hræði-
legi hávaðii sem leiðir af helvízkum
smellunum á göium borgarinnar og
rænir lífið allri ró og dýpt“. Bitur
mundi Sohopenhauer verða á vorum
trmum, ef hann þyrfti að hlusta á öll
þaiu ókjör af ólhljóðum, sem bílar, jáxn-
brautarlestir, sporvagnar, hátalarar,
þotur, og steypu'hrærivélar leiða af sér
í stórborgum nútímans. Flestum mundi
finnast það friðsæll bær, þar sem ein-
ungis heyrðust svipusmellir.
Þegar gríski ráðherrann Venizelos
ákvað á embættisiárum sínum 1910—
1915, að allir skyldu víkja til hægri
í helztu götum Aþenu, þá fannst
Aþenubúum nóg komið og hann var
kallaður „Týran“, eða harðstjóri. Þeim
fannst þessi ákvörðun ganga freklega
á rétt þeirra og frelsi og þeim fannst
fjári hart að mega ekki nota göturn-
ar þar sem helzt væri hægt að kom-
ast áfram og yfir höfuð, þar sem þeim
dytti í hug. Það hefði sennilega leitt
til blóðugra átaka, ef ráðlherrann hefði
gerzt svo djarfur að innleiða umferð-
arljó.s, sem meinuðu mönnum að halda
áfraim, þegar þeim sýndist.
Árið 1935 skrifaði Ortega Gasset:
„Jafnvel á hinum verstu einræðistím-
um gat fólk í Evrópu þó glatt sig við
það frelsi, sem það hafði til þess að
ganga um göturnar, að minnsta ko.sti
þar til dimmt var orðið. En upp á
síðkastið höfum við orðið að sjá á bak
þessu frelsi, því að allur sá gífurlegi
fjöldi af farartækjum og fótgangandi
fólki gerir frjálsa umferð ómögulega.
Og nú verður að hafa þjóna ríkisins
Borg' þykir hæfilega þéttbýl, þegar 30
þúsund manns eru á ferkílómetra. En
víða er miklu þéttar búið, t. d. í Japan,
þar sem manngrúinn á baðströndunum
verður ofboðstegur, en mest þéttbýli
mim þó vera í Calcutta á Indlandi, 300
biisund. á ferkílómetra.
á strætum og gatnamótum til þess að
stjórna og ákveða hvar við förum og
hvar við stöndum.
Frá San Fransisco til úthverfisinis
San Rafael liggur hraðbraut með fjór-
um akr'einum í hvora átt, en samt er
algengt að þar verði slíkar tafir á
annatímum, að enginn kemst áfram.
Amerkka vikuritið Time sagði frá því
1960, að þá væri stundum bægt að sjó
bréf'dúfu fljúga upp úr bílakösinni.
Kaupmaður nokkur, sem hafði alið upp
bréfdúifur sér til gamans, tók þær
vsnjuiega með sér í vinnuna og á heim-
leiðinni þegar umferðin stóð föst,
sleppti hann þeim öðru hvoi'u út með
skilaboð um að hann mundi koma seint
heim.
Um líkt leyti sagði brezki umferðar-
mála'ráðiherrann í neðri mólstofunni:
„Þegar eitt tonn af stáli, sem hreyfist
með 60 km. hraða á klukkustund og
60 eða 70 kg. af holdi og blóði, sem
hreyfist með 5 km. hraða á klukkiu-
stund, eiga að nota sömu samgöngu-
æðarnar, þá hlýtur það að leiða til
slysa og holdið og folóðið hlýtur allt-
af af bíða ósigur“.
Nú er svo komið, og það meira að
segja fyrir all löngu, að bíllinn hefur
lagt undir sig borgirnar og um leið,
má segja, að hann ráði yfir þeim. Ef
bílalestirnar rofna einhvers staðar,
hleypur fótgangandi fólk yfir göfurn-
ar eins og hrædd hænsni. Á götunum,
sem fótgangandi menn bjuggu sitt sinn
til handa fótgangendum, þar er fót-
gangandi fólk að vísu ennþá þolað, en
oft er þeirri umferð líka beint niður
í jörðina, til þess að ekki þurfi að
rjúfa bílaumferðina. Þá eru bálarnir
í dagsljósinu en maðurinn neðanjarð-
ar og í sannleika sagt er þá búið að
hafa röskleg endaskipti á því sem eðli-
legt sýnist.
Á hinn bóginn geta þeir sem aka í
bílum ekki glaðzt verulega yfir ráð-
rí’ki bílana í borgunum: Það segir sig
sjálft, að enginn er öfundsverður af
því- að hima tímunum saman í bíla-
lestum á götum, sem eitt sinn voru
gerðar fyrir hest.vagna'U'mferð. í flest-
um borgum, Evrópu er talið, að gatna-
kerfíð háfi ívöfaldazt að flatarmáli síð-
an um aldamót, en ökutækjum hefur
fjölgað tuttugu og fimmfalt. í borgum
eins og New Yórk og London getur
seinagangurinn á annatímum orðið
slíkur, að bíll er. klukkutíma að kom-
ast kílómetra. í fáum borgum eru
þrengslin verri en í Rómaborg. í hin-
um eldri hluta borgarinnar er fót-
gangandi maður oftast fljótari að kom-
ast ferða sinna. Það er stöðugt vanda-
mál fyrir milljónir stórborgarbúa um
allan heim að finna bílastæði og bál-
arnir taka vissulega sinn toll: í Róm
til dæmis farast á mánuði hverjum
20—30 manns í umferðarslysum. í stór-
borgunum eru umferðarslys einnig al-
gengasta dánarorsök barna. Fyrstu 60
ár aldarinnair fórust á götum og vegum
Band'aríkjianna 1,3 millj. manna í um-
ferðarslysum. A hverju ári heyrum vi’ð
að bílaverksmiðjurn'ar hafa aukið fram-
leiðslu sína, og samanlögð framleiðsla
þeirra allra nemur nokkrum milljón-
I öllum meiri háttar borgum er umferðin langsamlega torleystasta vandamálið. 1
Los Angeles einni saman berast út í andrúmsloftið átta þúsund tonn af eitruðum
gastegundum. Margir eygja þá lausn eina, að brennslumótorinn verði að afnema
og leggja bílagötur neðaniarðar í borgum.