Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1968, Blaðsíða 5

guð vort. Og þó með því að hann mátti
ekki oss við hjálpa, þá viljum vér nú
trúa á þann guð, sem þú trúir“. Og
tóku þá allir við kristni.
En stundum hefur farið á svipaðan
hátt fyrir skurðgoðum kommúnista,eins
og kunnugt er.
í samtali því sem vitnað er til í
upphafi segir Bjarni Benediktsson:
„Faðir minn vandi okkur ekki aðeins
á að lesa íslendinga sögur, sem við
kynntumst raunar einnig vel af að lesa
með honum prófarkir af íslendinga-
sagna útgáfu Sigurðar Kristjánssonar,
sem hann sá um, heldur las hann fyrir
okkar í bernsku Heimskringlu og Sturl-
ungu, sem hvort tveggja eru ótæmandi
brunnar fyrir þá, sem vilja kynnast
mannlegu lífi.“
Þannig hefur allt lagzt á eitt að
veita honum það veganesti, sem bezt
ætti að duga.
Ég minntist ennfremur á það hér að
framan, að vegna menntunar sinnar
hefði Bjarni Benediktsson getað séð
marga samtímaviðburði af háum
sjónarhóli sögu og sagnfræði. Það hef-
ur veitt honum nauðsynlega yfirsýn og
aðstöðu til samanburðar, sem hverjum
stjórnmálamanni er mikill styrkur að.
Mig langar að lokum, til að sýna
hve djúpum rótum arfur foreldrahús-
anna stendur í vitund hans, að minn-
ast á samtal sem átti sér stað á heimili
þeirra hjóna í Háuhlíð. Þá var aðild
íslands að Efnahagsbandalaginu eða
EBE, ofarlega á baugi. Talið snerist
frá varnarmálum og efnahagsbandalag-
inu að fullveldi fslands. Ég hafði,
aldrei þessu vant, hægt um mig, en
aðrir rökræddu þeim mun meira.
Bjarni benti á, að í varnarsáttmálanum
væru margir fyrirvarar um sérstöðu
íslands og fullveldi þess tryggt. Við
getum sagt upp samningnum hvenær
sem er, sagði hann. Þannig á þetta að
vera. Að öðrum kosti höfum við ekki
’gu sterka aðstöðu. Við megum aldrei
láta fullveldið af hendi. Það verður
minnsta kosti ekki gert, meðan ég
hef einhver áhrif. Faðir minn barðist
ir sjálfstæði fslands og fullveldi, og
ég ætla _að standa vörð um hvort-
tveggja. Ég er hræddur við aðild að
EBE, eins og nú er, sagði hann enn-
fremur.
Einhver viðstaddra gagnrýndi þessi
orð, taldi þau jafnvel tilfinningasemi.
Bjarni svaraði með því að endurtaka
með áherzlu sumt af því, sem hann
hafði áður sagt, og gat þess m.a. að
fullveldið hefði greitt götu okkar að
öðrum þjóðum og alþjóðlegum stofnun-
um og samtökum eins og Atlantshafs-
bandalaginu, en aðild að því væri okk-
ur nauðsyn. Síðan bætti hann við, að
fullveldi íslands yrði ekki látið í aska
Efnahagsbandalags Evrópu.
Enn spunnust út af þessu einhver
orðaskipti, en þá man ég að Bjarni
bandaði frá sér með hendinni, eins og
hann gerir stundum og sagði: „Fullveld-
inu megum við aldrei afsala okkur, við
eigum að skila landinu betra en við
tókum við því“. Svo reis hann á fætur
og fór með svofellt vísubrot eftir Stein-
grím Thorsteinsson:
Aldrei, aldrei bindi þig bönd
nema bláfjötur Ægis við klett-
ótta strönd.
Þá fékk ég staðfestingu á því sem
ég raunar vissi, að okkur er óhætt að
treysta Bjarna Benediktssyni fyrir full-
veldi fslands.
M.
íslensk nútímaljóðlist
2. grein. — Eftir Jóhann Hjálmarsson
WÉSBENDINGAR
UM NÝJAN TÉMA
Jón Thoroddsen. Sigurjón Friðjónsson.
Jón Thoroddsen.
Árið 1922 kemur út lítið kver eftir
ungan höfund, sem að mörgu leyti er
athyglisvert; kver þetta nefnist Flug-
ur, og var eftir Jón Thoroddsen
(Skúlason). Fjórtán ljóð í
lausu máli eða ævintýri voru í kver-
inu, og leikrit í einum þætti, Vana, sem
„fer fram í Norður-Svíþjóð í fomeskju."
í formála segist höfundur hafa legið
uppi í sóffa og lesið skáldskap eftir
ungan og efnilegan höfund: „Ég naut
þess, að hafa ekki skrifað bókina sjálf-
ur, og tautaði fyrir munni mér:
Aumingja maðurinn. Og þetta er víst
allra vænsti piltur.“
En ekki líður á löngu áður en þær
flugur, sem sest hafa að í höfði höf-
undar, flykkjast að honum, ofsækja
hann. Hann segir: „Hvað átti ég að
gera annað en það, sem ég gerði, losa
ykkur, og láta ykkur fljúga?“ Og hann
segir við þær að lokum: „Þakkið þið
guði fyrir, að ég færði ykkur hvorki
í lífstykki rímsins né vaðmálspils sög-
unnar.“
í þessum formála er lýst vantrú
skáldsins á verki sínu. Það verður ekki
umflúið, en einhvers konar varnagla
verður að slá. Jón finnur, að hann er
að fást við nýja bókmenntagrein, tími
er ekki kominn til að láta annað eins
og þetta afsökunarlaust á þrykk. At-
hyglisvert er þegar ríminu er líkt við
lífstykki og sögunni við vaðmálspils.
Þrátt fyrir allt telur skáldið verk
sitt nokkurs virði, samanber formálann
þegar hann kinkar kolli til skúffunnar,
sem flugurnar fljúga upp úr. Um þá
skúffu er sagt, að hún sé „verð þunga
síns í gulli.“
Fyrsta fluga er Hatturinn:
Fg fylgdi stúlkunni heirn, og hún
bjó bdkdyramegin. Annað meira eða
merkilegra var það nú ekki.
Verið þér sœlir, og þakka yður
kærlega fyrir fylgdina, sagði hún.
Sælar, sagði eg.
Hatturinn yðarl
Hann hefur gott af því, sagði eg,
og hélt áfram að kveðja stúlkuna.
Víða kemur fram gáski Jóns, og er
þessi fyrsta fluga ágætt dæmi um hann.
Jón hefur tileinkað sér sjónarmið heims
mannsins snemma, eilítið kaldranalegt.
Kvenmaður, er dæmi þessa:
Hún var formáli að ástarœvintýrum
manna.
Hún var innskotskafli.
Hún var kapítulaskifti.
Og nú var hún ástarœvisaga mín.
En það hefur gleymst að prenta orðin:
Öll réttindi áskilin.
Mildari hug lýsir Eftir dansleik:
Elskar hann mig? spurði hún, og
lagaði á sér hárið.
Elskar hann mig? spurði hún, og
púðraði sig í flaustri.
Elskar hann mig? spurði hún.
Spegillinn brosti.
Já, sagði spegillinn, og brosti.
Lengri kaflamir eru yfirleitt skyld-
ari dæmisögu eða ævintýri, þættir, sem
benda á hæfileika skáldsins til sagna
gerðar eða leikritunar. Samt er Ástar-
saga, til dæmis í ætt við ljóðið:
Eg er ung stúlka, sem dansa eftir
veginum og syng. Þegar eg mœti hon-
um, hœtti eg og hlæ.
Hvers vegna hætti ég og hlæ?
Eg dansa eftir veginum og syng.
Þegar eg mœti honum, hœtti eg og hlæ.
Hvers vegna hœttið þér að syngja?
Eg veit það ekki.
Hvers vegna hlægið þér?
Eg veit það ekki.
En eg veit það. Þér eigið gimstein,
sem þér ætlið að gefa.
Eg dansa eftir veginum og syng.
Áður en eg mœti honum, sný eg við
og flýti mér. Hann nær mér og réttir
fram hendurnar:
Gimsteininn.
Eg skil yður ekki.
Þér elskið mig.
Hatm tékur utan um mig og kyssir
mig.
Hann tók utan um mig og kysti mig.
Eg er gömul kona, sem geng eftir
veginum og grœt. Eg mæti honum
aldrei oftar.
Hvers vegna geng eg eftir veginum
og grœt?
Eg á gimstein, sem eg get ekki gefið.
Jón Thoroddsen er ef til vill dæmi-
'gerður smámyndasmiður, míniatúristi
með Ijóðrænan þankagang; vera má að
það sé æska hans, sem veldur þessu?
En ekki verður hann sakaður um vinn-
ubrögð æskumannsins, þ.e.a.s. óljósa
heimsmynd, annað hvort þokukennda
eða öfgafulla. Hann hefur í fyrstu bók
sinni náð töluverðum þroska. Hann er
einn af þeim fyrstu, sem gera tilraunir
hérlendis til að færa út landamæri
skáldskaparins. Staddur mitt á milli
ljóðsins og ævintýrsins, er hann prins-
inn hugdjarfi, sem telja verður að hafi
unnið eftirminnilegan sigur með því að
„losa nýja flugu af pappírnum“, gera
hana að „leiðsögumanni" við upphaf
nýs tímalbils í islenskum bókmennturru
Því má ekki gleyma, að um Jón
Thoroddsen hefur verið ort einna feg-
urst minningarkvæði á íslandi á þess-
ari öld: Jón Thoroddsen cand. jur. In
memoriam. Það gerði vinur hans Tómas
Guðmundsson, og toirti í bók sinni
Fögru veröld. Fyrsta erindið er þannig:
1 dimmum skugga af löngu liðnum
vetri
mitt Ijóð til þín var árum saman
grafið.
Svo ungur varstu, er hvarfstu út á
hafið,
hugljúfur, glœstur, öllum drengjum
betri.
Jón lést af slysförum i Kaupmanna-
höfn, árið 1925, aðeins 27 ára að aldri.
Skoðanir manna hafa verið skiptar um
hann eins og aðra; glöggt dæmi um
annað viðhorf en hjá Tómasi er ævi-
saga Guðmundar Gislasonar Hagalíns,
Hrævareldar og himinljómi, 1955. Haga
lín, sem lesnti í deilum við Jón á mál-
fundi í Menntaskólanum, og hlaut ó-
vináttu hans að launum, komst að því
snemma, að þeir voru ólíkir, „ef ekki að
eðli, þá fyrir áhrif umhverfis og upp-
eldis.“ f bók Hagalíns, sem gefur bæði
skemmtilega og fróðlega hugmynd um
menntaskólaár hans, og andlegt líf i
Reykjavík á þeim tíma, standa þessi
eftirtektarverðu orð um hinn stranga
gagnrýnanda og mælskumann Jón Thor
oddsen: „Hann skrifaði í skólablaðið
ritdóma um kvæði, sögur og greinar,
sem skólasveinar birtu, og vöktu dómar
hans ekki minni eftirtekt en snjöllustu
ljóðin, sem komu frá hendi Jóhanns
Jónssonar."
Jóni entist aldur til að ganga frá ann-
arri bók til útgáfu, leikritinu María
Magdalena, sem var prentuð sama ár
og Flugur. Engu verður spáð um það
Framihald á bls. 12.
Sigurjón Friðjónsson.
28. apríl 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5