Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1968, Blaðsíða 12

Svíþjóð hin nýja
og Sjö bræður
]ög Noröurlandamanna og íyicur & tQ-konar blblluanda, an þess að vera há-
vitnun í þessi orð Atla, er Þorbjörn kristileg, eru svo mM-g einkenni ljóðs-
vá hann: „Þau tíðkast nú hin breiðu
spjótin." Erindið er þannig á sænsku:
Djupt ar ditt vemod, septentrionala
varld.
Nar Atli sitt hús i juninatten
fick Thorbjörns spjut tvars genom
kroppen kvad han
i dödsminuten: — Spjutbladen görs
breda nu —
De Fyra Vindarnas gata fjallar um
ferðir í Frakklandi með París sem mið-
stöð og um Guetemala og Karabíska
•hafði, einkum eyjarnar. í Vastlig hori-
sont er aftur haldið heim á leið og
enn til vesturstrandarinnar sænsku. Sá
hluti bókarinnar geymir ljóðrænar
myndir og persónustúdíur úr því um-
hverfi.
J. H. A.
NÚTÍMALJÓÐ
Framhald af bls. 5.
hér hvert leiðir jafn gáfaðs skálds og
Jóns Thoroddsens hefðu legið, ef hann
hefði fengið að starfa og eldast með
félögum sínum. Tómas Guðmundsson
spyr í fyrrnefndu ljóði:
Og skín ei Ijúfast œvi þeirri yfir,
sem ung á morgni lífsins staðar
nemur,
og eilíflega, óháð því, sem kemur,
í œsku sinnar tignu fegurð lifir?
ins á framsögn skáldsins og mynda-
vali, að heildin verkar sem langt ljóð:
„söngur sálarinnar.“
Nafnið á fyrsta kaflanum segir mikið
um efnið: Heiðríkjustund. Bliðviðrið i
skáldskap Sigurjóns Friðjónssonar er
engin tilviljun; hann leitaði jafnan hins
fagra í tilverunni og átti sér háleitan
boðskap um frið og rósemi hugans. En
eins og hann segir í lok kaflans:
Unaður — og sorg.
Alveg á nœstu grösum hvað við
annað.
í öðrum kafla, Brim, ávarpar hann
„hinn mikla og dularfulla":
Eg kallaði til þín í náttmyrkri og
þú svaraðir mér ekki.
Eða þú svaraðir og eg heyrði það
ekki. Ellegar ég heyrði það og skildi
það ekki.
Niður hinna heilögu vatna var
þagnaður. Og skuggi nœturinnar.
hvíldi eins og bjarg á sálu minni.
Og eg kallaði í annað sinn og þriðja
sinn. Enn þú svaraðir mér ekki.
Haustið er komið. Sjórinn dunar og
loftið er fullt af svartri þoku, sem
spáir regni.
Holskeflurnar rísa við ströndina
líkar villidýri, sem rœðst á lifandi
skepnu. — Sviða frá tannaförum
brotsjóanna leggur um alla sálu mína.
Fleisher, Frederic: The New Sweden
The Challenge of a Disciplined Demu-
cracy.Kavid McDay Company, Inc.
New York 1967.
Höfundur þessarar bókar, Frederic
Fleisher, er lesendum Lesbókar Mbl.
að góðu kunnur. Hafa birzt hér öðru
hverju eftir hann
greinar og viðtöl
við ýmsa menn, er
framarlega standa
í bókmenntum,
listum og stjóm-
málum á Norður-
löndum. Fleisher
er Ameríkumað-
ur, en hefur um
langt skeið átt
heima í Svíþjóð
og lokið doktors-
prófi frá Háskól-
anum i Stokkhólmi. Hann ritar að stað-
aldri í ýmis ensk og amerísk blöð og
timarit.
í þessari bók, sem á íslenzku mundi
heita Svíþjóð hin nýja, tekur Fleisher til
meðferðar það sem er að gerast í Svíþjóð
a okkar dögum. Bók hans er viðamikið
verk, nær 400 blaðsíður, og hann hefur
lagt sig fram um að nálgast beztu heim-
i'dir þannig að lýsing yrði trúverðug
Er bókin að miklu leyti borin uppi af
viðtölum við þá menn, sem fremstir
standa á hverju sviði í Svíþjóð um þess-
ar mundir.
f fyrsta kafla bókarinnar rekur Fleis
her sögu Svíþjóðar frá víkingaöld til
þessa dags og dregur fram þá þætti,
er mestu máli hafa skipt. Þá rekur
hann einnig í stórum dráttum skipti
Svía við aðrar þjóðir og skilgreinir
stöðu þeirra á alþjóðavettvangi. Þá tek
ur Fleisher fyrir einstaka þætti sænsks
bjóðfélags, fjallar um samvinnuhreyf-
inguna sænsku og hennar þátt í upp-
byggingu nútímaþjóðfélags, dregur
fram ítarlega lýsingu á stéttabarátt-
unni og rekur hvernig Sósíaldemókrat-
ar komast til valda. Þá er í sérstökum
kafla fjallað um skipan mála hjá sænsk
um launþegum. f hverjum kafla.reynir
höfundur að fara eins nærri kjarna
málsins og unnt er, m.a. með samtölum
við talsmenn og fulltrúa einstakra sam-
taka.
Þá er einnig rakin atvinnusaga Sví-
þjóðar, einkum saga iðnaðarins og af-
skipti ríkisins af uppbyggingu hans.
Öryggismál, almannatryggingar og hús-
næðismál eru tekin til meðferðaar og
dregir, upp aðstaða almennra borgara
gagnvart þessum málum. Þá er loks í
nokkrum köflum fjallað um einstök
efni, virkan þátt konunnar í störfum
utan heimilis og afskipti hennar af op-
inberum málum, nýjar siðgæðishug-
myndir eru teknar til meðferðar og
t-innig fjallað um listir og þátt þeirra
í nýtízkulegu menningarþjóðfélagi.
Bók Fleishers dregur upp mjög
glögga og raunsanna mynd af Svíþjóð.
Kemur þar ekki sízt til hlutlæg aðferð
hans að nálgast viðfangsefni sitt og
augljós viðleitni til að ná fram því sem
sannasl er og réttast í hverja máli.
Aleksis Kivi: Sju bröder Tolkning av
Elmer Diktonius. P.A. Norstedt og
Söners Förlag. Stockholm 1966. 24.50.
Um þessar mundir eru tæp hundrað
ar frá því Sjö
bræður eftir Al-
eksis Kivi kom
fyrst út. Bókin
var rituð á
finnsku og er
sem kunnugt er
fyrsta skáldsaga á
því máli sem veru
lega kveður að.
Er Kivi fyrir
þetta verk talinn
forvígismaður
skáldsagnagerðar
á finnskri tungu.
Þessi merkilega skáldsaga þykir enn
áhugavert lestrarefni á Norðurlöndum
eins og þessi nýja útgáfa ber vitni.
Hún segir frá sjö bræðrum, sem varpa
af sér oki þess ófrelsis, sem þeim er
Dúið í samfélaginu og halda út í ó-
byggðirnar. Líf þeirra þar er ekki bar-
áttulaust og átökin við villta og ó-
beizlaða náttúruna er söguefni Kivis.
Þetta er efni, sem honum lætur vel að
Ijalla um, enda hefur verið sagt, að
bann skynjaði veruleik finnskrar
óbyggðar með hverri taug.
Aleksis Kivi var fæddur árið 1834
og lézt 1872. Hann var af finnsku for-
eldri og aðstaða til náms var léleg í
bernsku hans. Sænska var skólamálið
og hana nam hann af gömlum sjómanni
og komst á þann hátt í skóla. f há-
skóla gaf hann sig einkum að bókmennt-
um og helgaði sig brátt eingöngu skáld-
skap, þrátt fyrir erfiðár aðstæður og
þröngan kost. Merkast verka Kivis er
Sjö bræður (Seitesmán veljestá), sem
kom út tveimur árum fyrir andlát hans.
Fvert Taube: Samlade beráttelser med
tillhörande visor och ballader. I urval
av lib Fredholm. Med illustrationer av
författaren. III. I Najaderenes Gránd
Ur Strövtág i Ranrike. Albert Bonniers
förlag. Stockholm.
Þetta er þriðja bindi í frásagnasafni
Taubes og hefst eins og tvö þau fyrstu
á ljóðum og söngvum. Síðan koma meg-
inþættir bókarinnar tveir. I Najadernas
Gránd og Ur Strövtág í Ranrike.
Najadernas Gránd er ein af hinum
glæsilegu götum í Antibes á frönsku
Miðjarðarhafsströndinni, en þar hafði
Evert Taube aðsetur sitt um skeið. Þar
hafði hann Miðjarðarhafið fyrir augum,
eð baki honum voru fjöllin og allt um-
hverfis hann var fólk, sem kunni þá
ist að lifa á líðandi stund í hefð þeirr-
ar menningar, sem þróazt hefur við
Miðjarðarhafið um aldir. f sagnabrotum
óregux Taube upp myndir frá þessum
stað, sem hann gerir bæði ljóslifandi
og aðlaðandi.
Strövtag í Ranrike er ástaróður til
annarrar strandar, sem er bæði úfnari
og hrjóstrugri en Miðjarðarhafsströnd-
in. Það er strandlengja Vestur-Sví-
þjóðar frá Konungahellu að norsku
landamærunum, Bohuslán, þar sem
Taube er fæddur og uppalinn. Er hann
mjög vel heima í sögu þessa landshluta
og dregur upp ógleymanlegar þjóðlífs-
myndir.
Evert Taube: Samlade beráttelser með
tillhörande visor och ballader. IV De
Fyra Vindarnas gata. Vástlig horisont
Albert Bonniers förlag. Stockholm.
Fyrsta ljóðið í þessu bindi heitir Ör-
Þegar hundrað ár voru liðin frá fæð-
ingu Sigurjóns Friðjónseonar, sagði
frændi hans Þóroddur Guðmundsson í
’blaðagrein, að hann teldi skáldskap
Sigurjóns „eitt skemmtilegasta ævintýri
íslenzkrar bókmenntasögu." Það er auð-
velt að taka undir þau orð. Sextugur
gefur Sigurjón út Ljóðmæli sin, og er
Ijóst eftir útkomu þeirra að sérkenni-
legt skáld hefur kvatt sér hljóðs. En
Sigurjón lætur ekki þar við sitja. Hann
sendir frá sér fleiri bækur, og allar
bera þær vitni um vaxandi skáld, hver
með sínum hætti. Þessi þingeyski bóndi
lét ekki önn ævidagsins smækka sig,
eða sníða sér þröngan stakk, heldur
stefndi á fjarlægustu mið í ljóðagerð
sinni og sögum; þýddi fræg ljóð er-
lendra skálda og gerði það af smekk-
vísi. Aðeins miklir áskapaðir hæfileikar
og menningarlegt umhverfi skapa slíkt
skáld, og því verður ekki neitað, að
í Þingeyjarsýslu voru mörg afrek unn-
in í félags og menningarmálum. Það sem
líklega hefur mesta þýðingu haft fyrir
Sigurjón _ Friðjónsson var stofnun fé-
lagsins Ófeigur í Skörðum, 1888, en
þessi samtök beittu sér fyrir kaupum á
erlendum bókum, og voru þar margar
úi*valsbækur samankomnar á norræn-
um málum. Bókakaup þessi voru upp-
haf að héraðsbókasafni, sem Benedikt
á Auðnum sá um. Sonur Sigurjóns Frið-
jónssonar, Arnór, segir í löngu æviá-
gripi um föður sinn aftan við úrval
ljóða hans, 1967: „Bókasafnið var aðal-
félagsmála- og bókmenntaskóli héraðs-
búa, meðan Benedikts Jónssonar naut
við“.
Um Ljóðmæli Sigurjóns Friðjónssonar
eða önnur hefðbundin ljóð hans verður
ekki fjölyrt hér. En árið 1929, eða réttu
ári eftir að Ljóðmælin voru gefin út í
Reykjavík, kom út eftir hann lítið kver
á Akureyri, sem _ nefndist Skriftamál
einsetumannsins. í raun og veru er
erfitt að flokka þá bók, telja hana til
einhverrar sérstakrar bókmenntagrein-
ar; hún er á mörkum þess að vera
ljóðrænar hugleiðingar eða safn spak-
mæla. Ég hef þó freistast til í þessu
samhengi, að skipa henni til sætis með
verkum þeirra Sigurðar Nordals og
Jóns Thoroddsens, álíta hana ljóð í
lausu máli. Þótt yfirgnæfandi hluti henn
ar sé lífsviska sett fram í einhvers
Eg kallaði út í myrkur næturinnar
og heyrði fótatak í fjarska. En þú
svaraðir mér ekki. Hefir þú gengið
hjá — þú hinn mikli og dularfulli?
Hefi eg fyrirgert því, að þú gistir und-
ir þaki mínu?
Eða var það, sem eg heyrði, berg-
m.ál af kalli minnar eigin sálar?
Var það ómur af streng, sem brast
og dó út í hljóðlausri nóttinni? —
f þessari bók er skáldið spurult og
haldið nagandi efa; það þekkir „skugga
lönd sorgarinnar", en veit líka að „lífið
er hamingja". Leitin er honum ofarlega
í huga:
Þegar mest liggur við er maðurinn
einn. Jafnvel á meðal brœðra. —
Eins og Villidýrið leitar einverunnar
til að deyja, eins leitar maðurinn
hennar á þjáningarstundum.
Leitar hennar til að finna sjálfan
sig. Leitar hennar til að ná œðsta
þroska sálarinnar.
í Niðurlagi bókarinnar er hann enn
að vænta svars frá „hinum mikla og
dularfulla", og kemst að þeirri niður-
stöðu, að hann hafi þegar svarað sér:
„Með sorg og þjáningu svaraðir þú
mér.“ Og bókinni lýkur á þessari játn-
ingu, eða huggun:
Þegar eg nú að síðustu stend á vega-
mótum, þá heyri eg enn að vísu brim-
gnýinn frá brotsjóum mannlífsins og
enn hvílir skuggi þess á láglendi sál-
ar minnar. Enn óttusöngur hins eilífa
hljómar jafnframt skœrt í eyrum mín-
um. Og eg hefi lœrt að finna hina
dásamlegu hvíld við hjarta þitt.-------
Einstaka sinnum------------
Þrátt fyrir seinustu orðin tvö, sem
draga eilítið úr sannfæringu skáldsins,
er Skriftamál einsetumannsins merkileg
heimild um trúarlíf Sigurjóns Friðjóns-
sonar, sanna áþreifanlega, að í sálhins
trúhneigða manns er stundum „hvíldar-
laus ófriður", hann finnur að það næg-
ir ekki að „leita til mannanna“, að guð
og kærleikurinn eru eitt.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
28. apríl 1968