Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1968, Blaðsíða 10

Bak við hálsinn var dalurinn svo að hann varð ekki séður frá ströndinni.
Vegurinn sem lá yfir hálsinn var orðinn líkastur troðningi, enda ekki ekinn í
áratug. Vegur, sem enginn notar á enga kröfu til viðhalds og verður því úr
leik. því meir, sem lengur líður.
Vegur, sem enginn notar, er eins og áhald, sem önnur nýrri og betri hafa leyst
af hólmi og liggur nú í óhirðu og bíður þess eins að hætta að vera til. En áhöld
og vegir eiga enga sál, engan söknuð, enga hamingju, eða er ekki svo?
Vegurinn haiði ekki verið ekinn í áratug, svo í dag, bjartan júlídag, liggur
hann þó ekki einn og yfirgefinn.
Gamall maður, grár á hár og skegg, þrekvaxinn og beinn í baki, gengur léttilega
eftir veginum og stefnir upp á hálsinn. Áttatíu ár höfðu ekki beygt bak Jasonar
fyrrum bónda á Fossi, svo að séð yrði.
Jason gengur hröðum skrefum á brattann, og blæs varla úr nös. Það er eins
og hann sé ungur í annað sinn og sé að koma heim úr verinu til foreldra sinna.
Jcison gengur. og furðufljótt er hann kominn upp á hálsinn, þar sem sér yfir
dalinn. Þar tekur hann sér hvild. Sest á stein við veginn og horfir yfir dalinn.
Nei, Jason er ekki að koma heim úr verinu eftir að hafa róið með Suður-
nesjamönnum og fengið í sinn h’ut nægan fisk til ársins fyrir heimilið.
Nei, hann er ekki að koma þaðan. Sá tími var liðinn fyrir löngu. Jason lítur
yfir dalinn, grundirnar, túnin og hlíðarnar, vafðar grænum gróðri júlídagsins.
Lítur á bæina fjóra, tvo hvoru meginn árinnar, sem liðast lygn mi'lli lágra bakka
eftir miðjum damum.
Jason starir á bæina hvern á eftir öðrum í dimmgrænum túnblettunum. Dalurinn
var sá sami, en bæirnir höfðu breytzt. Þar sem áður var fullt af lífi stritandi
fólks, er nú kyrrðin og þögnin tekin við .Reykháfar sem höfðu borið reyk frá
matseld húsmæðranna upp í ioft hvers dags, eru nú flestir hrundir. Aðeins einn
stendur enn óbrotinn, en þó svo litlaus og lífvana í kyrrðinni. Það er reykháfur
yzta bæjarins, þar sem lengst er til að fara. Bæjarins sem hét Foss, þar sem
foreldrar hans höfðu búið í þrjá ættliði og hann síðastur.
Foss og tíu ár voru liðin, siðan hann lokaði hurðinni þar á eftir sér og hélt
suður. Hinir búendur dalsins voiu farnir á undan, svo að hann fór síðastur.
Þetta eru breyttir tímar sagði fólkið, Næg atvinna, Bretavinna og engin ástæða
lengur til hokurs í afdal. Vinna og nóg vinna. Bræða gull breytzt tíma, stríðsár.
Vitfirring stríðsins, óhamingja og eyðilegging í öðrum þjóðlöndum gat ekki á
neinn hátf skrifazt á reikning íslendinga, sem áttu þar engan hlut að máli. Þeir
fluttu aðeins fisk sinn yfir hafið, eins og þeir höfðu gert, síðan þeir eignuðust
haffær skip og misstu við það marga sína beztu syni í ógnun stríðsvélanna.
En þessi ár áttu líka annað og meira og við tilhugsunina rétti Jason úr sér,
þar sem hann sat á steininum og brosi brá fyrir á andliti hans. Lýðveldis-
stofnunin árið 1944. Landið loks frjálst. — Það var ekki prentað á Hólum, að
við þyrftum alltaf að vera handbendi Dana, — hafði Vigfús gamli, nágranni
Jasonar sagt við það tækifæri, þar sem þeir bændurnir voru saman komnir til
mannfagnaðar í sveit sinni, og að^ þeim orðum sögðum hafði Vigfús spýtt vænni
munntóbaksgusu á gólfið. Hann varð alltaf argur karlinn, ef minnzt var á Dani.
— Ætli það hafi ekki verið kominn tími til að hætta að skattleggja okkur fyrir
koparþynnuna á þök þeirra: bætti hann við og dró pela úr vasa sínum og bauð
Sntásaga eftir Ingólf Jónsson frá Prestsbakka
Jason. Jú, það var tími fagnaðar og bjartsýni. Þjóðin reis upp sem einn maður
og sótti fram til uppbyggingar og aukinnar menningar. Ný skip, nýir vegir, ný
hús og loks íslenzkur loftfloti með tilheyrandi flugvöllum. Ár átaka, framfara,
mgþráð ár tækifæra, sem gerðu drauma að veruleika.
— En þó — Jason teygði ur sér og leit inn að Fossi, yzta bænum í dalnum.
Bærinn hans, yfirgefinn af mönnum og nú aðeins leikvangur veðra og veg-
leysingja.
Þessir tímar höfðu líka haf‘ í för með sér þann hraða og þá óvægni, sem
gerði afdali að auðn.
Börnin fóru suður hvert af öðru, svo að loks stóðu þau tvö eftir. Þau þrjózk-
uðust í nokkur ár og voru að lokum orðin ein í dalnum. Svo brást konunni
heilsan og þá fylgdu þau straumnum. Förguðu bústofni sínum og fluttu til
Ólafs, yngsta sonar sins í Reykjavík.
— Ó, já, hugsaði Jason, það var árið 1956 og nú eru tíu ár síðan. Tíu ár
í Reykjavík. Hvers vegna varð hann aldrei annað en gestur þar. — Sérðu
eyjarnar og sundin, afi, sagði Rúna litla sonardóttir hans. — Finnst þér ekki
fallegt afi, þegar sólin flýtur í sjónum og eyjarnar eru eins og skip, sem geta
siglt með okkur til fjarlægra landa. —Jú, barnið mitt hafði hann sagt til að
gleðja hana, en í huga hans var lygn á, sem liðaðist milli lágra bakka í grænum
dal, þar sem sást á jökul í fjarska. — Afi, sagði Rúna litla, þegar þau sátu
við tjamarbakkann og gáfu fuglum brauð. — Finnst þér ekki gaman að fuglunum,
sona spökum og góðum. — Jú, barnið mitt, hafði hann sagt, en í huga hans
var flug helsingja í fylkingu og söngur frjálsra svana á lognkyrru heið-
arvatni.
— Jason: hafði konan hans sagt um vorið, síðasta daginn sem hún lifði, þar
sem hún lá í hvítu rúmi, í hvítri stofu stórs sjúkrahúss. — Jason, hafði hún
endurekið. — Ég hef alltaf heyrt til litla fossins í læknum heima. Söngur hans
hefur aldrei þagnað. — Litlu síðar hafði hún sagt. — Jason, nú er túnið okkar
heima að verða grænt, er það ekki rétt hjá mér. — Jú, góða mín, hafði hann
sagt og strokið hönd sinni um kinn hennar, en þá voru augu hennar brostin.
— Jason reis upp af steininum eins og annars hugar og hélt áleiðis niður
hálsinn. Nú var það niður í móti og létt að ganga.
— Viltu ekki biða, þar til ég fæ fríið og get farið með þig, hafði Ólafur
sonur hans sagt — Það er svo sem von, að þig langi að sjá sveitina þina og
heilsa upp á þá, sem enn búa þar, þótt fáir séu, hafði hann bætt við.
— Nei, Jason hafði ekki viljað bíða. Hann sagðist heldur vilja fara með áætl-
unarbílnum. Hann léti vita um sig. Það væri öllu óhætt með sig. Ferðin hafði
gengið að óskum og svo hafði hann fengið ungan pilt af einum innbænum til að
aka sér að Hálsveginum. Gamla veginn sinn ætlaði hann að ganga sjálfur. Þetta
er ófær skratti, þessi Hálsvegur, sagði pilturinn þegar þeir kvöddusrt, en því
hafði Jason engu svarað.
Leiðin var léttari og mýkri undir fæti eftir því sem neðar dró í dalinn, og
óðara en varði var Jason kominn að ánni lygnu og þá var aðeins snertispölur
út með henni upp brekkuna, þar sem lækurinn rann í ána, framhjá túninu á
Fossi, sem enn gekk í grænum bylgjum sumarsins.
Jason settist við litla fossinn í læknum og hlustaði á niðinn, — Jason, hafði
hún sagt. — Eg hef alltaf heyrt til litla fossins í læknum heima. Söngur hans
hefur aldrei þagnað. —
Baldur Ragnarsson:
Drekar frá því um 1200
Fjórir drekar, fleygir,
en fastir, ristir
í við fornan, Valþjófsstaðahurð,
sveigðir í bug, með sporð í gini, klóm
sem vita inn í miðju hins knappa kringlótta reits
sem þeir fylla, drekar í fjötrum.
Ástríður, hnepptar í form, sem fast þær bindur,
ástríður, hnepptar í forni, sem þær sjálfar fylla.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
28. apríl 1968