Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.1968, Blaðsíða 4

Vegurinn, vatnið og nóttin
ljóðinu og verður þyngri. Þá er komið
undir kvöld, og þegar myrkrið nálg-
ast „veginn frá í sumar“ er til þess
ætlazt, að menn fari ósjálfrátt að lesa
hægar. Þess vegna fannst mér nauð-
synlegt að fækka þar samstöfum og
þrengja með því hrynjandina. Að síð-
ustu hafa dagur og nótt, líf og dauði
runnið í eitt, sætzt heilum sáttum, og
þá gríp ég til þess að ríma ljóðlínurn-
ar saman, láta þær einnig fallast í
faðma. Mér fannst það ekki aðeins gefa
Ijóðinu þá áreynslulausu mýkt og þann
áslátt af trega, sem að skilnaði á
þarna heima, heldur átti það einnig að
geta verið tákn þess, hvernig allar lík-
ingar þessa reikningsdæmis væru að
lokum „gengnar upp“. Vatnið, sem alls
staðar er nálægt í ljóðinu, á hins vegar
að geta leitt grun lesandans að hinu
eilífa og óbreytilega, að baki alls í til-
verunni." Og Tómas heldur áfram: „Ljóð
ið er eingöngu byggt á staðreyndum.
Ég hef séð þetta allt fyrir mér — í
huganum og í náttúrunni. Vegurinn kem
ur utan úr hinu óþekkta og liggur æ
lengra út í víðáttu morgunsins. Þá er
eins og allt sé á útleið — sé að fara
að heiman. En svo kemur vegurinn aft-
ur á móti okkur í kvöldrökkrinu og
færist æ nær eftir því sem myrkrið
þéttist, unz við verðum loks eitt með
nóttinni, dauðanum. Er það ekki svona
sem mannsævin líður — um veginn,
sem liggur út í lífið og snýr svo aftur
heim — inn í nóttina?"
f Svo kvað Tómas, ræðir Tómas Guð-
mundsson um Söknuð, eftir Jóhann
Jónsson: „þessa tindrandi speglun, þenn
an strengleik æviharmsins", eins og hann
kemst að orði. Ekki verður komist hjá
því að bera Veginn, vatnið og nóttina,
saman við Söknuð. Þetta eru skyld ljóð,
en viðhorf skáldanna ólík. Söknuður
er „stengleikur æviharmsins", en Veg-
urinn, vatnið og nóttin, aftur á móti
„ásláttur af trega“; fyrra ljóðið nakt-
axa, sársaukafyllra, hið síðarnefnda
kemur hins vegar á sáttum milli dags
og nætur, lífs og dauða; allt er þar
órofa heild.
Og seinast, þegar sér ei lengur skil
á vegi og nótt, ég veit mig sta,ddan
þar
sem hvorki er jramar átt né tími til,
en eilífð, hljóð og hugljúf, sama eilífð
og áður var —
Því eins og fyrsta hlik af lífs míns
bjarma
á hak við luktan hvarm mér forðum
skein,
ég finn án trega hvernig sama sól
mér hráðum deyr á bak við lukta
hvarma.
Og ég og nóttin verðum aftur ein.
Tómas hefur sjálfur sagt þessi eftir-
tektarverðu orð um dauðann: „Ég komst
að þeirri niðurstöðu, að það er eitthvað
dýpst í manninum sjálfum, sem sættir
hann við dauðann, sé eftir því grafizt
af sæmilegu hugrekki“. Og Fljótið helga
lokaljóð samnefndrar bókar, lýsir sömu
tilfinningu, sömu lífsmynd:
Og geiglausum huga ég held til móts
við haustið, sem allra híður.
í þessu ljóði er einnig talað um „sef-
andi harmljóð hins helga fljóts“. Vatn-
ið, fljótið, er alltaf nálægt í skáld-
skap Tómasar, og það eru bernsku-
minningarnar um hamingjusama daga
við Sogið, sem því valda: „Ég varð
ákaflega samrýmdur þessu undarlega
fljóti. Mér er jafnvel ekki grunlaust
um, að það hafi átt verulegan þátt í
því, hvernig líf mitt hefur ráðizt“, segir
skáldið í Svo kvað Tómas.
Ljóðið Svefnrof í Fljótinu helga, er
með einkennilegri ljóðum Tómasar,
„sviðsmyndin, er tekin úr mystiskum
draumi, sem mig dreymdi“, segir skáld-
ið. Og Ijóðinu tekst furðu vel að lýsa
draumheimi:
I
Eitt er eldfjall,
alls dauðast,
jarðað bleikum jöJcli.
Þar í dimmum dal
vaxa rauðar rósir
við hrímga kletta.
Enginn leit það eldfjall,
enginn leit þann dal,
enginn veit, hvar rauðastar
rósir spretta.
I
í öðru erindinu, kemur allt lesandan-
um kunnuglegar fyrir sjónir:
Týndist ég á jökli,
hvarf ég í dimmum dal,
gleymdi mér í dögg
rauðra runna.
Hófatak á heiði
heyrt gegnum svefn —
þannig líða dagarnir
þeim, sem unna.
Aftur á móti er lesandanum fengin aft-
ur hin óraunverulega mynd, hin dul-
úðuga kennd, í seinni hluta ljóðsins:
II
Hófatak á heiði
í hvítri sól —
sem klukknahringing
í hvítri sól —
hvítasunnusól
— svo var okkar kynning.
Eins og vögguljóð,
sungið rauðum rósum
yfir opinni gröf
— slík, ó, slík er þín minning
Svefnrof er í hópi þeirra Ijóða úr
Fljótinu helga, sem eiga þátt í að auka
fjölbreytni bókarinnar um leið og þau
•draga úr samfelldum svip hennar.
Ljóðasafn Tómasar Guðmundssonar er
líkara úrvali en heildarútgáfu, vand-
virkni hans og listræn ögun, hafa án
efa ráðið örlögum margra ljóða, sem
ekki er að finna í bókinni. í staðinn
er mynd okkar af Tómasi heilsteypt-
ari, glæstari en sú sem við höfum gert
okkur af öðrum skáldum sömu kyn-
slóðar. Þar með er ekki sagt, að fleiri
ljóð eftir hann, hefðu ekki orðið fagn-
aðarefni, en það er jafnframt misskiln-
ingur að telja hann afkastalítið skáld.
í bókina Svo kvað Tómas, hefur oft-
lega verið vitnað hér, enda gefur hún
glögga og trúverðuga mynd af mannin-
um og skáldinu Tómasi Guðmundssyni.
Hugsum okkur til dæmis, að eftir Jón-
as Hallgrímsson lægi álíka bók, þar
sem hann ræddi um markmið sín í skáld
skapnum, og skýrði til dæmis kvæði
eins og Alsnjóa; ætli við, sem nú lif-
um værum honum ekki þakklát fyrir
það? Tómas Guðmundsson hefur með
Svo kvað Tómas, stuðlað að tengslum
sínum við lesendur framtíðarinnar; um
okkur, sem höfum gert orð hans að
okkar, og sjáum hlutina oft með hans
augum, gegnir öðru máli, þótt ekki saki,
að við kynnumst honum nánar á opin-
skáum blöðum þessarar bókar.
Það er til að mynda fróðlegt að heyra
Tómas ræða um erlend nútímaskáld
eins og T. S. Eliot og Ezra Pound.
Tómas minnist á hið fræga Ijóð Pounds,
In a Station of the Metro, sem er þann-
ig í heild sinni:
The apparition of these faces in the
crowd;
Petals on a wet, black bough.
Hann bendir á, að erlend nútímaljóð
hafi „sprottið upp úr borgarmenningu,
sem stendur á aldagömlum merg“, og
segir um ljóð Pounds: „Ég held við
höfum ekki enn eignazt þann menning-
arstíl, sem þetta ljóðmál geti sprottið
upp úr. Við erum ennþá svo miklir
natúralistar í öllu okkar viðhorfi." Ef
til vill skýra þessi orð margt í skáld-
skap hins íslenska borgarskálds, sem
orti um borg á æskuskerW, umnvera
bæjar, sem ekki kallaði beinlínis á alls-
herjarbyltingu ljóðformsins, var í nánu
sambandi við sjómennsku og sveitalíf.
Mikill sannleikur er fólginn í þessum
orðum Tómasar: „Heimurinn er í dag
kaostiskur og því mætti ætla að hlut-
verk nútímaskáldlistar væri að leita
uppi einfalt og skýrt form til að koma
reglu á þennan óskapnað".
Framkv.stj.: Sigíús Jónsson.
Eitstgórar: Sigurður Bjarnason fró Vigur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Bltstj. fltr.: Gisli Sigurðsson.
Auglýsingar: Árnl Garðar Kristinsson.
Hitstjórn: Aðalstræti 6. Simi 22480.
Útgefandi: H.f, Árvakur, Reykjavik
~ — ~ ■ »■"' ' - — —m — ■ — " - ■
Þórbergur Þórðarson:
Gengið fram hjá
glugga Ossa afa
Árin 1944 til 1946 leigðum við hjónin tveimur mætum Suðursveitungum
stofu út úr íbúð okkar á Hringbraut 45. Sá þeirra sem hér kemur við
sögu, hét Sigurbjörn, kallaður í daglegu tali Bjössi. Hann stundaði
smíðar. Hann var ágætur maður. Hann var höfðingi í lund.
Þá var lilla Hegga, sem ég ritaði um Sáiminn, að vaxa upp á
næstu hæð fyrir neðan okkur, eins til þriggja ára. Hún var daglegur
gestur hér uppi og fékk ofurást á Bjössa, sem hún kallaði Ossa afa,
og tóku ýmsir það nafn á Bjössa upp eftir henni, því að það fór
skemmtilega í munni. Ást lillu Heggu á Ossa afa var ekki að ástæðu-
lausu. Hann var alltaf troðbyrgur af alls konar sælgæti og hann var
höfðingi.
Ossi bjó seinna í mörg ár á efstu hæð í húsi í grennd við okkur.
Þar átti ég oft leið fram hjá og blasti þá við mér glugginn á herbergi
hans, og þar blasir hann átakanlega við mér enn í dag.
Þó að Ossa sé hér getið í sambandi við vín, vil ég taka það fram,
að hann var reglumaður.
Ossi afi andaðist í vor, 76 ára. En ég hjari ennþá og er kallaður
Sobbeggi afi. 23/5 1968.
Já, hér bjó hann Ossi afi,
einbúi’ án stáss og raups.
Þarna innan við efsta gluggann
hann oft setti mig til staups.
En nú er hann grafinn og genginn,
og Guð einn má vita hvurt.
Það veit ennþá enginn,
og aldregi verður það spurt.
En glugginn er eins og áður,
og enn gnauða vindar í reyr.
Eitt er þó öðruvísi:
Hann Ossi skenkir ei meir.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
30. júní 1968