Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.1968, Blaðsíða 2

*
1
MEttkl
ORIOIMS
ey, sem í bernsku hans þótti gósen-
land mikið, þar eð hún gaf af sér 130
vorkópa og 180 pund af dún, enda var
hún 40 hundruð að fornu mati. —Þessi
hlunnindi mundu í dag, — hugsa ég —
losa ríflega hálfa milljón króna. — En
nú er hún samt komin í eyði eins og
fleiri búsældareyjar á þeim fagra Breiða
firði. . . Andrés segist fyrst hafa farið
til sjós árið 1919 — og þá á skútu síð-
an verið í 16 ár á Kveldúlfstogurunum
og nú loks í níu ár hjá Landhelgisgæzl-
unni. — Einna minnisstæðastir heyrast
mér honum þó vera hinir vofveiflegu at
burðir, sem á sínum tima áttu sér stað
á Halamiðum, og segir þó um þá þessi
látlausu orð:
„Ég minnist þess, þegar ég var á
Skalla í Halaveðrinu og Olafur fórst. —
Við vorum komnir suður á Breiðubugt-
ina, þá var sorti yfir Barðaströndinni,
öll merki þess ofviðris, sem við köllum
áhlaup. — Enda var þess ekki langt að
bíða að veðrið skall á. Hann lætur svo
orð falla um það, sem skilji millifeigs
og ófeigs. —
Eftir að Andrés hefur sýnt mér gljá-
fágað vélarrúmið, sem hefur að geyma
tvær 1600 hestafla gangvélar skipsins
og ljósavélarnar tvær, förum við úrhit
anum og oliumenguðu loftinu þar niðri
og öndum að okkur fersku sjávarlofti
á þilfari. — Verður mér þá hugsað til
æskustöðva Andrésar, Hergilseyjar, trú
lega vegna þess, hversu mikið dálæti
ég hefi á síðari árum fengið á þeirri
náttúruparadís, sem ber heitið Breiða-
fj arðareyj ar. Þótt ég sé sæmilega vel
kunnugur á Breiðafjarðareyjum og hafi
komið í fjölmargar þeirra síðasta ára-
tuginn, leikur mér hugur á að fræðast
af Andrési um búskaparlag þar, þegar
hann var að alast upp, og færi þvi þau
efni í tal við hann. Hann segir mér frá
lunda og selveiðunum og sitthverj.u
öðru og:
„Ég var alltaf spenntur fyrir að háfa
lundann. Það var sport, — lundinn svo
harður og hraustur, að hann barðist og
beit, En maður hafði enga samúð með
honum, því að hann hafði kofuna, ung-
ann alltaf fyrir framan sig í holunni, —
eina dýrið, sem það gerir. Önnur verja
ungviðið sitt En alltaf var ljótt að
krækja kofuna út.“
Svo fer hann að segja frá selveiðun
um:
„Maður var alinn upp við að veiða
vorkópinn í net en ljótt gat það veríð,
ef hann var vafinn, flæktur í netið.
Stundum kom maður þannig að honum
lifandi eða hálfdauðum. Það var líka
ömurlegt að sjá urturnar berja kópana
til þess að reyna að bægja þessum fífl-
um frá að fara beint í nótina, en oftast
án árangurs, því að kópurinn er svo for
vitinn.“
Ég spyr hvaða selir séu þarna aðal-
lega. Það eru vitaskuld útselur og land
selur, en mér sögðu menn, að þeir hefðu
rekizt stöku sinnum á fleiri tegundir
sela, svosem vöðuseli og líka hringa-
nóra. Hann telur að útselurinn hafi hrak
ið eitthvað af landselnum úr látrunum.
Nokkuð var veitt af landsel og þá dreg
ið fyrir hann, að sögn Andrésar. Um út-
selinn farast honum þannig orð:
„Útseli veiddu þeir á veturna. Þessir
stóru gripir lifa af fitunni á sjálfum
sér á vetrum. — Það geta fengizt 250
pund af spiki af einum útsel. Þegar
hann er feitur en það er síðla sumars.
Útselina lögðu menn að velli með löng-
um selakeppum. Veiðum var þannig hátt
að læðst var að selnum og þá jafnan
þannig að vindur stæði af honum. Út-
selurinn liggur venjulega hátt á skerj-
um, og reyna menn að komast milli sjáv
ar og sels. Þegar komið er í höggfæri,
er selurinn snöggrotaður með því að slá
keppnum á granir hans. Þarna þurfti
snögg handtök, því að um líf eða dauða
gat verið að tefla. Ef höggið geigaði
gat veiðimaðurinn átt von á, að þessi
risastóra skepna skellti sér yfir hann —
og þá gat leikurinn snúizt við.“
Okkur Andrési hefux orðið
skrafdrjúgt, því að hann er skemmtileg-
ur sögumaður og fróður um margt, Áður
en við slitum tali okkar, snúast umræð
urnar að landhelgisgæzlunni. Dettur
mér í hug að spyrja hann um gæzlu
dönsku varðskipanna hér við land forð
um daga. Andrés er skjótur til svars:
Enda þótt ég hafi ekki verið við strand
gæzlu fyrr enn á síðari árum hefur ekki
hjá því farið,að ég hafi heyrt sögur og
sagnir manna á skipum og á strönd-
inni um þau efni, en sel þau nú ekki
dýrara verði en ég keypti og ein var
eitthvað á þessa lundina. Ég held ég
fari sæmilega rétt með hvað maðurinn
sagði:
„Danskurinn tók sárasjaldan skip. Það
gerðu eggin og fleskið, sem Bretar voru
kaupendur að. Hermt er mér að Fylla
hafi einhverju sinni rekið togara á und
an sér í höfn, en skipstjórinn hafi feng-
ið áminningu fyrir vikið: „Svo lýkur
Andrés tilvitnunni og bætir við þessum
orðum „Góð landhelgisgæzla er ekki að
veiða skip, heldur að koma í veg fyrir
aS skip fari í landhelgi. Gæzlan þarf
að vera svo góð, að skipin fari alls ekki
irm fyrir.“. ..
„Vascama" flytur líkið út af þeim
hálsbrotna", segir loftskeytamaðurinn.
Ég fer í brúna. Þeir eru að miða.
Radarinn í gangi. Þeir lóðuðu mikinn
fisk undan Keflavik, þegar við fórum
þar fram hjá. Stýrimaður segir:
„15 mílur Sandgerði, 40 milur Akra-
nes — Hvalfjörður, — Hermóður ligg
ur undir Hólsbergi.“
Þeir sjá erlendan togara.
„Sá spánski sem kom til okkar um
daginn“, segir einhver — hann hélt sigl
ingarflaggið okkar vera stöðv-
unarmerki, — hafði sjálfsagt mik-
ið rauðvín meðferðis fyrir mannskap-
inn“, en bætt við ekki alveg öfundar-
laust af einum mannlegum lagannaverði,
— „ætlaði sko ekki inn fyrir 12 mílurn-
ar, ekki aldeilis, sagðist fara 100 mílur
út í haf á saltfisk!"
Þegar litið er út fyrir borðstokkinn,
sjást geysilegar loðnutorfur í sjónum, og
mikið er þar af svartbak vokkandi yfir
krásunum....
„Hér væri gaman að dorga þorsk“ seg
ir Þórarinn skipherra og hlær og hann
heldur áfram—“ Þú varst að spyrjamig
um landhelgisbrjótana, — já, þeir eru
nú misþægir. . . Það var til dæmis „York
City, skipstjórinn var fullur. Við mátt-
um elta hann og skjóta og skjóta, svo
að gusaðist upp á dekkið. Hann var með
allt úti, skaltu vita. Svo kallaði hann,
að við hefðum sært fyrir sér tvo menn
og bað okkur að hætta. Síðan lét hann
falla, en vildi ekki koma um borð. Þá
kom brezkt varðskip Mariner, og skip
aði honum að fara um borð, en hann
var með múður og röfl og ætlaði ekki
að fylgja okkur til Reykjavíkur, en
gegndi þó að lokum.‘
„Þetta er engin röst“, segir Þórarinn,
— nema eitthvað veður sé, — helzt í
suðvestan átt. Þá kemur aldan þvert á
strauminn, og það verður vondur sjór,
— þú ættir að sjá hana Látraröst stund
um og það jafnvel í logni, — rétt eins
og í sjóðandi potti.“
En í Röstinni erum við og veltingur
það mikill, að stólarnir haldast ekRI
við borðið í messanum, og mér finnst
þetta kappnóg enda þótt ég fái aldrei
sjósótt.
Ég lít inn í loftskeytaklefann til Stein
gríms. Þetta er þröngur klefi. Loftskeyta
maðurinn er að hlusta, því að nú er
klukkan sex — og Bretarnir kalla upp
kl. 6 og 9 að kvöldi. Steingrímur er
vanur þessu þolinmæðisverki - að hlusta
— því að hann hefur verið loftskeyta-
maður á varðskipum síðan 1931.
Dimm, þróttmikil rödd heyrist í hátal
aranum í loftskeytaklefanum.
„Þetta er Paladin", segir Steingrímur
„er að kanna vilja togaranna, hvort
opna eigi nýtt svæði. Þeir eru nú á
Selvogsbanka — Spearmint, er kóda-
orðið fyrir það svæði.“
Allar tilskipanir Bretanna eru teknar
á stálþráð.
„Þeir vilja fá þá á Hoof — Ingólfs-
höfða“ bætir loftskeytamaðurinn við. Og
enn heldur hann áfram, jafnskjótt og
hann getur hlerað: „þeir hafa ákveðið
að vera kyrrir til klukkan 21, enleggja
þá af stað til Hoof — þeir hafa sín
nöfn á þessu öllu til að mynda kalla
þeir Snæfellsjökul Snowie
Það er hringt til kvöldverðar. Á borð
um er forlátakjötsúpa. Skipherrann kall
ar til þjónsins:
„Við viljum fá feitt kjöt og gott kaffi,
— ekkert vatn, lagsmaður"
Á meðal yfirmannanna, sem sitja við
borðið í messanum, er Þröstur stýri-
maður Sigtryggsson frá Núpi í Dýra-
firði. Hann er líka froskmaður, læri-
sveinn Guðmundar Guðjónssonar fyrsta
hérlenda froskmannsins er mér fortalið.
Starf froskmanna er að kafa og er rætt
um það fram og aftur. Þröstur hefur
kafað á 17 metra dýpi.— Skipherrann
telur það engin býsn og ósköp, því að
þeir hafi einu sinni dregið langvíu á 50
metra dýpi undan Ingólfshöfða. Breið-
firski meistarinn segir, að þeir fyrir vest
an telji æðarfuglinn geta kafað að
minnsta kosti eina 50-60 metra, enda sé
hann 2-3 mínútur í kafi, og fallbyssu-
skyttan úr Papey vill meina að súlan
geri það víst ekki slakara, þegar hún
steypi sér úr 20 metra hæð með þanda
vængi og sj ávargusurnar standi eina
þrjá metra í loft upp, þegar hún stingi
sér. . Þeir gefa náttúrinni glöggt auga,
sjómennirnir, og kunna ekki sízt góð
skil á sjávarfuglunum. Skiljanlega vita
þeir allt, sem vitað er um sjávarfisk-
ana og sagja ýmsar sögur af fiskiríi,
því að flestir hafa varðskipsmenn ein-
hvern tima verið á fiskiskipum. — Ein
saga slæðist með af ferskvatnsfiski, Hún
er um laxinn. Þeir hafa það fyrir satt,
að einhverju sinni hafi brezkur botn-
vörpungur togað undan Þjórsárósum og
fengið sex tonn af laxi í vörpuna,
kannski ekki alveg óviljandi:
„Þeir kúttuðu hann allan og tóku inn
an úr“, segir einn stýrimaðurinn, — „og
hann varð allur ónýtur, þótt þeir sigldu
með hann beint til Englands" Þannig
forgekk sá illa fengni afli —
Það er staðið upp frá kjötsúpunni
góðu, og ég fylgi skipherra í brúna. Ég
spyr hann um veiðisvæði Bretanna, —
svæðin, sem þeir hnappa togurum sínum
saman á til veiða, þar sem svo herskip
gæta þeirra. Hann segir, að svæðið, sem
við séum nú á við Eldey kalli þeir
Toffeeapple, svæðið við Selvogsbanka,
sem nú á að flytja austur á bóginn,
nefni þeir Spearmint, og svo hafi þriðja
svæðið verið butterscots, en það hafi
veri’ð lagt niður. — Brezku herskipin,
sem þeir verði nú einna mest varir við
séu tvö, Undine F 141, sem sé 2100 tonn
aff stærð byggt 1954. Það sé af þeirri
gerð herskipa, sem nefnist Anti Submar
ine Frigates. Hitt sé Paladine, 1540 tonn
Það skip hafi verið byggt 1953
Skipherrann stendur í brúnni og bregð
ur við og við næturkíki fyrir augun.
Þetta er mjög sterkur sjónauki, stækkar
áttatíu sinnum. Stýrimaðurinn er við
radarinn.
Við erum nú að nálgast vígstöðvamar
Kl. 7.15 er tilkynnt, að fimm togarar séu
fram undan.
„Pimm sem þarf að sakramenta", segir
skipherra og gefur fyrirmæli um að setja
upp ljóskastarana og hafa hátalarana
klára. — Við erum 17 mílur undan
Reykjanesi. Það er orðið dimmt, o g
brezku togararnir eru enn aðeins litil
Ijós langt í fjarska. Senn nálgumst við
þá. Ég sé í sjónaukanum greinilega reyk
inn frá þeim fyrsta. Þeir virðast allir
vera að toga — síðar sjáum við þó, að
einn er á siglingu. Aðeins á einum tog-
ara eru menn í aðgerð, svo að lítið virð-
ist fiskiríið vera —
Það er nokkurt skýjafar, og full tungl
veður í skýj.um. Öldum skolar yfir dekk
ið, því að nú hefur hvesst. Þegar rofar
til á myrkum næturhimninum, kemur
sjálfur veiðiguðinn Orion í ljós og horf-
ir niður á varðskip og veiðimenn hafs-
ins. Veiðihundurinn hans Síríus er og
til staðar og tindrar eins og auga, sem
eygir bráð.
Fyrsti stýrimaður er nú í kortaklef-
anum. Þar liggja fyrir framan hann stórt
sjókort af Reykjanesinu og merkt inn
á kortin. Lágt ljós er yfir kortunum,
annars niðamyrkur allt um kring. Það
grillir þó í tvo riffla, sem hanga á veggn
um.
Það er venjulega hringt fimm hring-
ingum, þegar taka á skip — Það þýðir
allir á dekk, nema þeir, sem gæta vélar.
Nú hefur ekkert verið hringt, en þó eru
allir á róli. Skipherrann í brúnni með
sjónaukann, stýrimaðurinn við radar-
inn og annar í kortaklefa.
Við erum komnir að fyrsta togaran-
um. Skipherra hefur stuttar ákveðnar
fyrirskipanir:
„Stjórnborða. Beyja. Slá af!“
Skipherra beinir sjónaukanum að tag
aranum og segir:
„Vascama G.Y. 147. — Kastljós á
hann!“
Togarinn baðast sterkri birtu og í ljós
kemur reykháfur, sem er blár og hvítur.
„Kallið!“ skipar Þórarinn Björnsson.
Og í hátalaranum heyrist þróttmikil
rödd segja:
,,You are inside the Icelandic fishing
limits, and you will be reported for ille-
gal fishing.” — Þér eruð í íslenzkri
landhelgi og munuð verða kærður fyrir
ólöglegar veiðar.“ ’svo er bætt við:
Þér verðið gerður skaðabótaskyldur
fyrir tjónið sem þér olluð í vor.“
Skipstjóri togarans stendur í brúnni
og hlustar, en snýst svo á hæl gengur
inn í brúarhúsið og skellir hurðinni.
Loftskeytamaðurinn á Þór er við hlust
unartækin og segir:
„Hann talar nú í talstöðina við her-
skipið og segir við kapteininn þar:
„Er 14!.? mílu Aust-Suð-Austur af Eld
ey. íslenzkur „gunboat“ við hliðina á
mér. Er stærri en Þór“ . . Nú hlæja
hásetarnir á Þór!“
„Þetta er fyrsti togarinn, sem Þór
tók — 1. september 1958“, segir Þórar-
inn. Næsti togari, sem er sakramentað
er Grimsby Town G.Y. 246.
„Sá fyrsti, sem Albert tók í septem-
ber 1958“ tautar háseti við hliðina á
mér, — „ég var á honum þá.“
Framh. á bls. 9
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. september 1968