Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.1968, Blaðsíða 3

Þegar maður heyrir getið um fyrir-
brigðið „fljótandi leikhús", verður
manni ósjálfrátt hugsað til litríkra söng
leikahúsa um borð í gufukyntum fljóta-
bátum á Missisippifljóti í rómantísku
umhverfi, sem fyrir löngu er glatað, —
ef það hefur þá nokkurntíma verið til,
eins og við stillum okkur fyrir sjónir.
En eins og vagn trúðanna færði fólk-
inu við þjóðveginn sýnishorn af brögð-
um commedia dell’arte, þannig færði hið
fljótandi leikhús fólkinu, sem bjó í smá-
bæjum, við ár og vötn inni í landinu,
sýnishorn af leiklist menningarmiðstöðv
arinnar við hafið.
Ríksleikhúsið, eða til dæms í Frakk-
landi héraðsleikhúsin, hefur tekið við
áhorfendasalar, milli leikrits og túlk-
enda þess annarsvegar og oftast alltof
treghuga áhorfenda hinsvegar.
Á um það bil 25 metra langri þrí-
skrokka skútu — það er að segja báti,
sem hefur tvo flotbelgi úr plasti, einn
hvorum megin við aðalskrokkinn hef-
ur Edström byggt þríhyrnt leikhús. Svið
ið er í stafni, búningsherbergi og reyk-
salur áhorfenda í skut. 1 áhorfendasaln-
um eru sæti fyrir aðeins 144 marins, en
sætunum má raða þannig að hæfi hverju
lifandi leikhúsverki og tilgangi leik-
stjórans. Sviðið getur verið kringlótt,
þrí- eða ferhyj-nt. Það má staðsetja í
miðjum salnum með áhorfendur í kring.
En einnig er hægt að hafa það í • einu
horninu, eða meðfram einum veggjanna,
eins og brú gegnum salinn, eða hvern-
ig sem mönnum sýnist hverju sinni. Auk
þess geta leikendur flutt verk sitt mitt
á meðal áhorfenda úti í salnum, það er
að segja leikið í anda þeirra hugmynda
Atrauds og Grotowskis, að annaðhvort
verði maður að horfa í augun á áhorf-
endum, eða fá þá til að taka þátt í
leiknum.
Per Edström hefur efnt til samstarfs
við sænska ríkisleikhúsið, en hin um-
fangsmikla starfsemi þess er dreifð um
landið í mörgum leikhúsvinnustofum til
að reyna að kanna nýjar leiðir og ná
nýjum áhrifum. Hann vonast einnig eft-
ir að fá aðstoð bæði frá sænska ríkinu
og Stokkhólmsborg. Fimm mánuði á ári
LARS STORLER:
FLJÓTANDI
LEIKHLS
þessu hlutverki bæði af fljótandi leik-
húsum og vögnum trúðanna, og breiðir
leiklist út um byggðir landsins, þar sem
ekki hafa myndazt þær uppsprettur
hugmyndanna, sem við köllum menning-
armiðstöðvar. En ekki næst til allra —
og líkast til verður veglaus strönd, þar
sem hafið er eina samgönguleiðin, verst
úti.
í dag gætir harðrar baráttu leikhúsa
til að ná til nýs og fjölbreyttari hóps
áhorfenda. Leikhúsið er þar að reyna að
uppfylla félagslegt hlutverk sitt. Það er
ekki svo merkilegt í sjálfu sér, að íbú-
ar fjarlægra byggðarlaga fái að njóta
leiklistir á hreyfanlegu, fljótandi sviði,
á nýjan leik. Hið athyglisverða við
fljótandi leikhús hins unga, sænska leik-
stjóra, Pers Edströms, sem hóf för sína í
febrúar síðastliðnum, er lausn hans á
hinu eilífa vandamáli leikhússins að
koma á nánara sambandi milli sviðs og
ætlar hann að reka starfsemi sína í höf-
uðborg Sviþjóðar, sem er reyndar stór
hafnarborg, og fimm mánuði ætlar hann
að sigla meðfram Eystrasaltsströndinni
og inni á vatnasvæðinu, allt suður und-
ir Gautaborg á skipaskurðum. Til þess
að reyna fyrir sér með ný leikhúsverk,
sem bæði hæfa leikhúsi hans og nýjum
hópi áhorfenda, hefur Edström annars-
vegar sjálfur skrifað leikrit, og hins-
vegar haft samband við marga unga,
sænska leikritahöfunda, sem áhuga hafa
á nýjum tjáningarmeðulum og nýjum
möguleikum til að komast í samband
við fólkið í landinu. Þá verða gömlu,
sígildu höfundarnir ekki hafðir útund-
an í þessu fljótandi leikhúsi — senni-
lega verða þeir gerðir sjóhæfir af leik-
stjórum, sem kunna að sigla eftir stjörn-
um og vindi aldar sjónvarps og kvik-
mynda. Sjálfur hefur Per Edström
lengi siglt í mótvindi og stórsjó. Hug-
Fer um loftið
fagnandi kliður.
Lifna á viðum
lauf ný.
Kvikna sólir
í köldum geimi.
Vakir hlý
von í brjósti.
Fer um himin
feigðargustur.
Byrgir nótt
bláar stjörnur.
Undarlega
auðnu skipta
ást og dauði
og yztu myrkur.
Langt að úr ljósinu,
langt að úr myrkrinu
ber dularfullan söng
sem í draumi,
rímlausan, háttlausan
regindjúpan,
fylgir mér
á ferð inn í tímann.
myndir hans um leikhúsvinnu hafa mætt
stöðugri mótspyrnu, en samt starfar
fyrsta leikhúsvinnustofa Norðurlanda,
sem Edström reisti í Tívolí Stokkhólms-
borgar, Gröna Lund, enn frá því fyrir
1960, og Edström lætur auk þess til sín
heyra í leiklistarumræðum um víða ver-
öld, einkum með tillögum sínum í fyrra
um tilraunasvið við Umea borgarleik-
húsið.
Það er óvenjulegt og frumlegt að
skipta alveg um umhverfi, byrja á því
að varpa fyrri borð öllum hefðbundn-
um leikbrögðum og endurskoða allt frá
grunni, þegar reyna á að setja áhorf-
endur niður í miðju leikriti, í miðju
leikhúsi nútímans. Skipstjóri skútunnar,
Per Edström, stefnir á hafnir og áhorf-
endur, sem bíða fullir eftirvæntingar að
fá að kynnast nýjum, spennandi og auðg
andi verkum, sem fyrir löngu hefðu átt
að vera orðin sérgrein Norðurlanda.
f MERKI ORIONS
Framh. af bls. 2
Sá næsti hefur alsvartan reykháf.
Skipstjórinn heyrist kalla á verndarskip
sitt:
Þeir hafa veri'ð við síðuna á mér
eins og vant er. — Þá kemur röðin að
Rinovia G.Y. 527 — Og allir fá þeir
sömu lesninguna í gegnum hátalara Þórs.
„Þarna kemur hann vaðandi", segir
skiplherra. Það er herskipið, sem nú er
komið fram á sjónarsviðið og stefnir í
áttina til okkar á fullri ferð. Hraðinn
er geysilegur og það hvítfyrrar fyrir
stafni .— að munu vera á þessum slóð
um í nótt tvær freigátur og einn tundur
spillir.
Ljósöiærði stýrimaðurinn í kortaklef
anum kynnir þann næista.
„Robet Dan“
„Láttu hann hafa það“, segir skip-
herra.
Og enn örlar á einum í dimmingunni
„Hvað heitir sá? Lýsir á togarann!“
rymur í skiplherra.
„Northern Isles G.Y. 149. — í að-
gerð. Ekki er aflinn samt mikill að sjá —
GEFIÐ HONUM LEXÍUNA — er minnst
sex mílur fyrir innan."
Skipttierrann stjórnar þessum aðgerð-
um af festu og einurð og með stuttum
ákveðnum fyrirmælum, sem örskjótt eru
framkvæmd.
Það er spenna í loftinu. Áhöfn Þórs
starblínir á togarana, sem koma hvex
eftir annan í ljós út úr svartmyrkrinu.
Þetta er alls ekki hættulaus leikur, þvi
að skemmst er ýmissa grárra atburða
að minnast, eins og þegar freigátan
Palliser hindraði með valdi tö'ku skips
með því að sigla milli Ægis og togarans.
Það var úti fyrir Vestfjörðum. Eða þeg-
ar freigátan Eastborne rændi 9 varð-
skipsmönnum af Þór og Mariu Júlíu
úti fyrir Austurlandi, hafði þá í haldi í
hálfan mánuð og setti þá í náttmyrkri
í árabát tvær mílur undan Keflavík.
Ógleymt er og þegar herskipið Russel
íhótaði að sigla á Ægi, tundurspillirinn
Chaplet sigldi þvert í veg fyrir Óðin.
Þeir vita það á Þór, að þeir eru æði
kaldrifjaðir í fiskastríðinu Bretarnir.
Sá sem hafði verið á Albert vildi
meina að þeir hefðu ætlað að kaflsigla
þá undir Krísuvíkurbergi, en Aibert
litli varði sig með því að skjóta púður-
skoti í brú togarans, og gaf þeim brczku
trukk undir taglið“, eins og hann orðaði
það dálítið hreykinn í rómi. — Þá skeði
og sá atburður í þessu stríði, að Óðinn
varð að verja sig árás togara með því
að skjóta tveim föstum skotum í reyklháf
skipsins, og þá ekki þurft að grípa til
þess háttar neyðarvarna í hálfan annan
áratug.
Slíkir atburðir eru vafalaust ofarlega
í hugum margra varðskipsmanna þessa
stundina, þegar kastljósin bregða ljóis-
keilum á hafflötinn og hið gráa stríðs-
skip öslar gegnum ölduhryggina. En
skipherrann er óttalaus og mannskap-
urinn lætur sér hvergi bregða. — Senn
er aðgerðum líka lokið að þessu sinni,
verkefninu hafa verið gerð full skil —
lögbrjótarnir allir skráðir með tölu.
Haldið er til hafnar. Islenzki fáninn
blaktir í bjarma skipsljósanna. Við er-
um stoltir af okkar veiku vörnum. —
og þrátt fyrir allt hefur Bretinn geig
af þeim, —
Nóttin og kyrrlát, stjörnubjartur him
inn og við siglum heim undir merki Ori
ons.
8. september 1968 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3