Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1968, Blaðsíða 5
stað var fólkið farið að hvískra um
hann á bak.
Hann fór á fætur fyrr en venjulega
á miðvikudagsmorguninn. Þennan morg
un taldi hann óhreina tauið með
ánægju í fyrsta skipti á ævinni, vasa-
khitar, nærbuxur, skyrtur ... Hann var
kominn í þvottahúsið fljótlega upp úr
átta. Afgreiðslustúlkan sem þekkti
gjörla hætti hans, spurði hvers vegna
hann kæmi svo snemma. Hann svaraði
henni með spaugsyrði og líklega hefur
hann roðnaði um leið. Hún starði á hann
lengi og íhugul, augnaráð hennar
bugaði hann og hann beindi athygli
sinni að töskunni. Hann tók fram tauið.
Þau voru ein í afgreiðslusálnum. Hendur
þeirra snertust af tilvitjun yfir þvott-
inum. Aftur horfðust þau í augu. Þau
ræddu um þvott og eftirlitsseðla, hann
spurði hvort það kæmi nokkurn tíma
fyrir að fólk glataði nokkru í þvotti, eða
þá hitt, hvort fólk fengi kannski
stundum of mikið?
„Of mikið?“ spurði hún og opnaði
pakkann til að sýna honum, að allt
væri hárrétt svo sem ævinlega. Hann
stóð stjarfur af kvíða yfir því að fingur
hennar myndu draga fram í dagsljósið
þann hlut, sem hann bjóst við að lægi
falinn í umbroti á einhverju koddaver-
inu, og ætlaður honum einum.
Hann flýtti sér á rannsóknarstofuna
með þvottinn. Þar var aragrúi af fólki.
Hann fór með pakkann fram á gang.
Þar gat hann hetdur ekki cpnað hann.
Það var engu líkara en honum fyndist
hann þurfa að gefa öllum þessum hvít-
kiæddu vísindamönnum, sem hröðuðu
sér fram og aftur, skýringu á því að
hann opnaði sinn eigin þvottapakka. Og
þess vegna sneri hann aftur inn á rann-
sóknarstofuna og hellti niður á sig
litarefni, sem notað er við smásjárrann-
sóknir. Hann hrópaði upp yfir sig um
leið, sagði síðan, að það væri í raun-
inni lán í óláni, nánast heppilegt, að
þetta skyldi hafa komið fyrir einmitt í
dag, þegar hann væri nýbúinn að sækja
hreina þvottinn. Hann yrði að skipta.
Þannig tókst honum, með því að fóma
einni skyrtu, að verða sér úti um til-
efni til að læsa sig einan inni í myrkra-
herberginu. Við rauðgúla Ijóstýru og
nakinn að ofan, án þess að gefa sér
tíma tií að fara í hreinu skyrtuna, leit-
aði hann að fjórða rósrauða vasaklútn-
um sínum. Og fann hann.
Kominn í hreina skyrtu, gekk hann
aftur út. Hann leyfði aðstoðarstúlk-
unni að fara heim. í dag nægði henni
að tæpa á því. Hann kærði sig ekki
einu sinni um að vita ástæðuna. Mögl-
unarlaust aðstoðaði hann við að hengja
upp veggblað. Hann kom heldur ekki
með mótbárur, þegar yfirmaður hans
lagði fyrir hann að semja skýrslu handa
framleiðsluráðinu fyrir næsta laugar-
dag. Hann kvartaði ekki, þótt tifrauna-
pípurnar reyndust enn einu sinni ekki
ná fullnægjandi gæðakröfum. Allt var
auðvelt, öllum skyldum var auðvelt að
gegna, já, jafnvel skemmtilegt. Hann var
búinn að fá fjórða vasaklútinn.
Kona hans var farinn að spyrja að
því, hvers vegna hann væri síbrosandi.
Hún innti hann eftir ýmsu sem var eng-
an veginn samboðið aldri þeirra, stöðu
eða virðuleik. Hann yppti öxlum, fiflaði
við hálsbindið, blakaði hendi. Allar
hreyfingar hans voru hlægilegar og
vélrænar og gerðu ekki annað en ýta
undir grunsemdir hennar, en honum
stóð hjartanlega á sama.
Hann var tekinn upp á því að fara í
gönguferðir. Hann lötraði eftir göt-
unum. Hann hljóp ekki lengur yfir götu
á gulu Ijósi. Rólegur beið hann eftir
Igræna ljósinu og stundum sleppti hann
meira að segja úr og beið eftir næsta
ljósmerki. Á strandgötunni hallaði
hann sér yfir handriðið og horfði út á
vatnið. Stundum rakaði hann sig ekki.
Slíkt var allt í einu ekki brýnt. Hann
var farinn að gleyma. Fyrst gleymdi
hann að kaupa eldspýtur, en eldspýtna-
birgðir heimilisins voru í hans verka-
hring. Síðan gleymdi hann að kaupa
kaffi á vinnustað. Hann drakk alls ekki
kaffi á vinnustað, og honum stóð hjart-
anlega á sama þótt vinnufélagar hans
færu á mis við það. Fram að þessu
höfðu þeir getað reitt sig á, að hann
keypti kaffi. Honum stóð hjartanlega á
sama, þótt kona hans æddi uppvæg um
alla íbúðina í leit að eldspýtum og þótt
enginn etdspýtnastokkur lægi á arin-
hillunni, við heitavatnsdunkinn í bað-
herberginu, við öskubakkann í vinnu-
herberginu, í skálinni við hliðina á
blóminu í ganginum. Á öllum þessum
stöðum áttu ætíð að vera eldspýtur við
höndina. Þær voru þar ekki. Og ýmis-
legt fleira fé'll í vanrækslu. Hann hafn-
aði beiðni um að gagnrýna handrit,
hann neitaði að taka þátt í samningu
námsbókar fyrir gagnfræðaskóla. Hann
virti að vettugi fund í stéttarfélaginu
og fór á hljómleika. Mjög tangt var
síðan hann hafði hlustað á tónlist. Það
var engu líkara en hann hefði gert
nýja uppgötvun.
Hann dreymdi drauma. Og hann
meira en dreymdi. Með sjálfum sér
setti hann fram tilgátur, reiknaði út
möguleika, hann skapaði hugtök og
myndaði sér skoðanir. Fyrst um vasa-
klútana, síðan um þann, sem lét þá í
þvottinn hans, og þvínæst varð honum
hugsað til þess fólks, sem framleiddi þá,
til þeirra, sem unnu að því að vefa þá
og prýða þá fallegum kanti á atla vegu.
Það kom í ljós, þótt undarlegt megi
virðast, að málið snerti ekki vasaklút-
ana eina, það var svo margt annað sem
hann sá sig knúinn til að hugsa um. Og
skyndilega þótti honum sem allt líf hans
fram að þessu væri óbærilegt og til-
gangs’laust, enda þótt heilbrigð skyn-
semi og rökvísi legðust á eitt við að
sannfæra hann um hið gagnstæða og
héldu fram kostum öryggis, nytsemi,
hagkvæmni, framfara, metorða og góðra
framtíðarmöguteika.
Þannig leið næstum heill mánuður,
eða nákvæmlega fjórar vikur, fjögur
tímabil milli miðvikudaga, frá
fimmta vasaklútnum til hins sjötta, frá
þeim sjöunda til hins áttunda. Þetta
var einstæður mánuður. Hann líktist
helzt mánuðinum sem hann dvaldist
uppi á fjöilum einu sinni áður en hann
gifti sig. Göngur á fjallstinda, ný út-
sýni sem birtust honum í atlar áttir leit-
uðu nú aftur fram í huga hans. Það var
merkilegt, hvað minnið geymdi í fylgsn-
um sinum.
Nú voru tuttugu eða kannski tuttugu
og fimm ár síðan, en hann mundi að
•einu sinni hafði komið ekill með mat-
væli að kofanum. Ekillinn gekk með
hestinum, en á kerrunni sat ung stúlka,
vart af barnsaldri. Hann mundi ná-
kvæmlega eftir öHu: kjólnum hennar og
hárgreiðslunni og sandölunum, — á
vinstri öklanum var ofurlítil skráma
líkt og hún hefði gengið á þyrnirunna.
Enn mundi hann hvernig treyjan henn-
ar leit út, hún var Ijósblá, og hún átti
dökkbláa kápu sem hékk á nagla yfir
sætinu í kerrunni. Naglahausinn var mál
aður með hvítu lakki. Hann hafði velt
því fyrir sér þá, hvernig stæði á því að
hann var má'laður hvítur. Alls þessa
minntist hann nú og enn á ný braut
hann heiiann um það, án þess að kom-
ast að niðurstöðu, hvers vegna naglinn
hefði verið hvítur. Hann mundi h'ka, að
stúlkan hafði setið með blikkdós í
kjöltunni, og að í dósinni var dálítið
vatn og dálítill sandur og lítill froskur.
Þessi endurminning beit sig fasta í huga
hans. Hann losnaði ekki við hana. Og
myndin braut af sér viðjar endurminn-
ingar og varð fyrir honum hvarvetna.
Hvar sem hann var staddur kom hún
yfir hann eins og skyndileg og yfir-
þyrmandi flóðbylgja, eins og s'iys sem
ber jafnframt yfirbragð hátíðleika og
örlagaþunga, eins og stór og votdugur
bátur fleytifullur af þunglyndu fólki.
Hún var stöðugt við hlið hans, þessi
litla stúlka með skrámuna á öklanum,
hún var með honum þegar hann sótti
þvottinn, hún borðaði morgunverð með
honum, sat fundi með honum, lagðist til
hvíldar með honum á kvöldin. í návist
hennar minntist hann aUs sem hann
hafði fyrrum hugteitt um lífið og sjálf-
an sig og allar háleitar fyrirætlanir sín-
ar. Á þessu stigi var hann, þegar honum
bárust sjötti og sjöundi klúturinn. Úr
tilviljun, sem varð síðan að leik, þróað-
ist að lokum uggvænleg kennd angurs
og kvíða, nánast beygur sem var eins og
grunntónn alls, og fann samhljóm hið
innra með honum, því að hann var í
ætt við þann ugg, sem annar vasaklút-
urinn hafði vakið, daginn sem hann hélt
sjúku barninu í fangi sér. Hann hafði
beyg af sjálfum sér. Hann hafði beyg
af næsta miðvikudegi, níunda miðviku-
deginum. Hann óttaðist, að hann yrði að
leika þennan teik á enda, að hann yrði
nauðbeygður til að endurskoða allt
fyrra líf sitt, leggja það undir nýja
mælistiku, og hvað yrði þá um fjöl-
skyldu hans, stöðu og líf hans allt, sem
streymdi svo fyrirhafnarlaust eftir hár-
fínum farvegi flókins skipulags.
Hann var óánægður. Það var eitt-
hvað sem hann náði ekki tangarhaldi á.
Eitthvað mjög mikilvægt. Enn gat hann
ekki skitgreint hvað það var, en það
var þar engu að síður. Vasaklút-
arnir. Hann hugsaði til miðvikudag-
anna á undan, þegar vasaklútarnir
höfðu fært honum gleði einvörðungu.
Þá höfðu þeir verið einu ljósgeislarnir
í harðskipulagðri tilveru hans. En nú
vissi hann, að þessi fegurð, þessi fár-
án'legi draumur, sem var þó svo áþreif-
anlegur í eldföstu glerskálinni, þessar
fáu stundir íhygli og endurminninga,
þessi bjarti draumheimur, bjó líka yfir
skugga, klóm og eitri.
Hann hélt honum í greip sinni, lukti
um hann armi, fjötraði hann, næstum
bugaði hann. Hann varð að ögrun,
kröfu, skipun. Nú var komið að skutda-
skilum. ,,Ó, mitt daglega strit og ævi-
starf! Bara að ég vissi hvers vegna!“,
andvarpaði hann í stigum stofnunar-
innar, þar sem hann kleif þrjár tröpp-
ur í einu til þess að reyna að ná lyft-
unmi á næstu hæð fyrir ofan, úr því að
hann hafði misst af henni á fyrstu hæð.
Hann var aftur orðinn jafnþreyttur
og yfirbugaður af streitu og hann hafði
jafnan verið, en þó jafnvel enn þreytt-
ari nú, því að á hann hafði verið lögð
aukabyrði, sem var ekki á listanum, og
hann vissi ekki, hvernig bregðast skyldi
við.
Níunda miðvikudaginn var hann ekki
viðmælandi. Hann var stöðugt að líta á
klukkuna eins og ólesinn nemandi fyrir
próf. Það var engin lausn að fresta úr-
slitunum. Hann komst ekki hjá að
sækja þvottinn. Fjölskyldan þurfti á
hreinum vasakíútum að halda og sjálf-
sagt yrði þvotturinn bara sendur heim,
ef hann léti undir höfuð leggjast
að sækja hann.
Hann sagði aðstoðarstúlkunni, að
hann væri að fara í mat, og hún
kímdi að töskunni hans eins og ævin-
lega, en um leið og hann gekk út, datt
honum í hug, að á öl'lu þessu fyndist
trúlega ósköp hversdagsleg skýring, en
þó jafnframt mannleg og þolanleg. Ekki
var laust við, að hann fyndi til von-
svika, en þó leið Ihonum betur.
Afgreiðslustúlkan í þvottahúsinu var
ekki beint fal'leg, en hún var snotur og
alúðleg og hún var unglega og frísklega
vaxin. Hann hafði aldrei tekið verulega
eftir henni fyrr en á þessum undan-
gengnum vikum, og honum hafði fund-
izt hún bjóða af sér góðan þokka. Hann
hafði hrifizt af henni, þau voru farin að
brosa hvort til annars, enda þótt hún
legði alls ekki i vana sinn að brosa til
viðskiptavina. En hvað hún hlaut að
vera orðin leið á annarra manna þvotti,
og gröm yfir sífelldum kvörtunum. Ekki
gat hún gert að því þótt aðstæður í
þvottahúsinu væru óþjálar og úreltar.
Hann brosti til hennar. Áreiðanlega
stóð þessi elskulega stúlka á bak við
þetta. Nú ætlaði hann að leggja spilin á
borðið og í sameiningu mundu þau finna
þessari nýju vináttu sinni viðhlítandi
lausn. Hann þóttist viss um það.
Afgreiðslustúlkan vissi ekki neitt. Það
varð strax ljóst um leið og hann fór að
tæpa á málinu, að hún hafði ekki
Framh. á bls. 15
Pétur Jónasson
HARÐSTJÓRINN
dag einn gætu þeir komið
og handtekið okkur fyrir stuldinn á brauðinu
sem við hirtum vannærð
tötrum búin
brauðinu sem þeir tróðu undir fótum sér
þeir gætu tekið okkur föst sökum fjandsamlegra skoðana
kannski fengju þeir lesið hugsanir okkar
varpað okkur í dýflissu
vegna hugsjónanna sem við ölum okkur í brjósti
varastu harðstjórann
sem liggur eins og mara yfir löndum
að morgni gæti hann slegið þá
er vilja rísa upp undan okinu
þá er mótmælt áþján milljónanna
milljónanna sem eru byrgðir
í búri kommúnismans.
3. nóvember 1048
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5