Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1968, Blaðsíða 11

að þú ofmetir ekki mikil\íegi þess, sem
þú gerir, það er að segja ofmetir sjálf-
an þig?
7. Reyndu ekki að vera ofurmenni.
Sumt fólk krefst of mikils af sér og
býr við stöðugar áhyggjur og kvíða
vegna þess, að því finnst sem það beri
ekki nóg úr býtum. Það reynir að öðl-
ast fullkomnun á öllum sviðum. Enda
þótt sú ósk sé aðdáunarverð, felur hún
í sér hættuna á því að mistakast.
Enginn getur verið fullkominn í öllu.
Gerðu þér ljóst, hvað það er, sem þú
getur gert vel, og veittu því óskipta
aithygli þína. Það er oftast það, sem þér
fellur að gera, og þess vegna það, sem
færir þér mesta ánægju. Þá er hitt, sem
þú getur ekki gert jafn vel. Reyndu að
fást við það eftir því, sem þú getur,
en áfellstu ekki sjálfan þig, þó að þér
heppnist ekki það, sem þér er ógerlegt.
8. Vertu væginn í gagnrýni. Sumt
fólk krefst of mikils af öðrum, og þá
finnst því, að það sé svikið, vonsvikið
og jafnvel „fast í gildru“, þegar aðrir
eru ekki eins og það vill, að þeir séu.
Þessir aðilar geta verið eiginkona, eig-
inmaður eða barn, sem það er að reyna
að inóta eftir fyrirfram ákveðinni áæitl-
un, jafnvel eftir eigin höfði. Mundu
þettu: Sérhver hefur sína kosti og sína
galla, sitt eigið gildi, sinn eiginn rétt til
að þróast sem einstaklingur. Fólk, sem
finnst það vera svikið vegna galla
skyldmenna sinna, raunverulegra eða
’ímyndaðra, er í rauninni að svíkja
sjált't sig. í stað þess að gagnrýna
hegðun hins aðilans er vænlegra að leita
eftir kostum hans og aðstoða hann við
að þroska þá. Þetta mun veita báðum
aðilum ánægju og hjálpa mönnum til að
öðlast meiri skilning á sjálfum sér.
9. Veittu hinum tækifæri. Þegar fólk
á við tilfinningalega örðugleika að etja,
finnst því oft, að það verði að bera
hærri hlut, víkja hinum aðilanum til
hliðar, þótt tilefnið kunni að vera
jafn lítilf j örlegt og það að komast
áfram á þjóðvegum. Fyndist öllum
þetta — og mörgum finnst þetta —
verður allt að kapphlaupi, þar sem ein-
hver hlýtur að særast — líkamlega og
andlega, eins og á þjóðvegunum — eða
tilfinningalega og andlega, þar sem
reynt er að ná lífsfyllingu. Þessa gerist
engin þörf. Samkeppni er smitandi, en
samstarf er það einnig. Það verður auð-
veldara fyrir mann sjálfan, ef hann
veitir öðrum tækifæri. Ef öðrum manni
finnst, að þú sért honum ekki lengur
nein ógnun, þá mun hann einnig hætta
að vera þér ógnun.
10. Komdu til móts við aðra. Margir
hafa þá tilfinningu, að þeim sé vikið
til hliðar, þeir séu vanræktir og þeim
sé vísað á bug. Oft og tíðum ímynda
menn sér einungis, að aðrir hafi þessa
afstöðu gagnvart þeim, þegar aðrir eru
í rauninni að búast við, að menn gefi sig
fyrst fram. Ef til vill lítur maður niður
á sjálfan sig, þegar hann heldur, að
aðrir líti niður á hann sjálfan. í stað
þess að draga sig í hlé er mönnum
miklu hollara og gagnlegra að koma til
móts við aðra í stað þess að bíða eftir
því, að aðrir komi til móts við þá.Auð-
vitað er andstæða þess að draga sig í
hlé jafnfjarstæð: Að þröngva sér upp
á aðra við sérhvert tækifæri. Þetta er
oft misskilið og getur leitt til þess, að
manni sé vísað á bug. Það er til meðal-
vegur, og hann skulu menn reyna.
11. Skipuleggðu frístundir þínar.
Margir ganga svo hart að sér, að þeir
veita sér lítinn tíma til hvíldar, sem er
nauðsynleg líkamlegri og andlegri heilsu.
Þeim finnst erfitt að gefa sér tíma til
að slaka á. Því fólki er hollt að hafa
ákveðið, venjubundið hátterni, — ákveð
inn áætlaðan tíma til einhverrar
skemmtunar. Og það er æskilegt næst-
um hverjum manni að hafa eitthvert frí
stundastarf, sem hann geti gleymt sér
við, eitthvað, sem honum er unnt að
snúa sér að af ánægju og gleyma allri
sinni vinnu.
Andleg heilsa.
Það, sem liggur að baki því, sem lagt
hefur verið til hér að framan, nauðsyn-
legt góðri andlegri heilsu, það er byggt
á trú, trú á sjálfan sig, á aðra, trú
á möguleika hverrar manneskju til að
þroskast og vaxa, trú á þá ósk og
möguleika, að menn geti leyst vandamál
sín í bróðerni, trú á hið góða í mann-
eðlinu. Hér á það við, sem stendur í
Biblíunni: „Við erum hver um sig ann-
ars limir.“
Þau orð geta verið okkur leiðarljós.
Þegar þetta er samfara trú á mikil and-
leg og siðferðileg verðmæti, munu menn
yfirbuga erfiðleika, sem annars gætu
unnið bug á þeim sjálfum.
Leitaðu ráða hjá sérfræðingi, þarfn-
istu hjálpar.
Oft verða tilfinningalegir erfiðleikar
til vegna vandamála, svo sem fjárhags-
örðugleika, vandræ'ða á vinnustað,
vandamála í sambandi við börn og for-
eldrs, hjúskaparvandamála.
En jafnoft verða þeir til vegna staðn-
aðra venja og viðhorfa manna sjálfra.
Þessi öfl verka hvert á annað fyrir
utan menn sem innra með þeim, geta
hlaðizt upp, þannig að vítahringur get-
ur myndazt, — ef til vill á skömmum
tíma. Sé um slíkt að ræða, þarf maður-
inn frekari aðstoð en þá að fylgja þeim
11 ráðleggingum, sem hér að framan
eru greindar. Hann kann að æskja að-
stoðar hjálparþjónustu, sem er sérhæfð
til að aðstoða fólk við að finna raun-
hæfa lausn á vandamálum þess. Slíka
þjónustu er unnit að finna.
Sú þjónusta aðstoðar fólk í vandamál-
um þess og stuðlar að því að létta á
tilfinningalegri byrði. Það er alltaf
skynsamlegt að leita slíkrar aðstoðar
fyrst.
Ef tilfinningalegar truflanir verða á
hinn bóginn of erfiðar einhverjum eða
þeim, sem umgangast hann, ætti hann
að kannast við þær og fást við þær sem
hugsýki, sem þarfnast sérhæfðrar með-
höndlunar.
Ef þú verður var við hjá sjálfum
þér eða fjölskyldumeðlimi eða vini
merki um alvarlega, langvarandi til-
finningalega truflun, er ráðlegast að
leita sérfræðilegrar aðstoðar. Leitaðu til
heimilislæknis þíns. Hann kann að ráð-
leggja þér að leita til sálfræðings eða
geðlæknis, — þ.e. læknis, sem hérhæf-
ir sig í meðhöndlun hugsýki. Ef til vill
er nauðsynlegt, að þú farir á sjúkra-
hús eða hressingahæli um tíma.
Lokaorð: Leit að sálarfriði eða góðri
andlegri heilsu fer alls staðar fram.
Samt er það svo, að fáir eru gæddir
þeim innri eiginleikum og eiga við að
búa þær ytri aðstæður, sem ósjálfrátt
tryggja þeim sálarfrið. Menn verða að
vinna að því að öðlast hann. Þetta þýð-
ir að menn reyni að skilja sjálfan sig
og aðra betur og nota þann skilning
til þess að meiri ánægju megi hafa af
samvistum við aðra. Þetta þýðir, að
menn reyni að leysa eigin vandamál,
þegar þeir geta það ekki af eigin ramm-
leik. Þetta þýðir, að menn leiti uppi
rétta félagslega þjónustu og leiti lækn-
is til að hjálpa sér við vandamál, sem
þeir geta ekki ráðið við sjálfir.
Nokkrir leikmannsþankar þýðanda.
Grein sú, er hér birtist að framan,
er þýðing á bæklingi, sem saminn var
af George S. Stevensen, lækni, og gef-
inn út af National Association for Men-
tal Health, 10 Columbus Circle, New
York.
Útvarpserindi þau, sem Geðverndar-
félag íslands beitti sér fyrir, að flutt
væru í Ríkisútvarpinu á sínum tíma og
prentuð hafa verið í tímariti geðvernd-
arfélagsins, sem nefnist Geðvernd, svo
og annað efni, sem ég hef lesið um
geðlæg málefni, hafa vakið með mér ótal
spurningar í sambandi við hin fjöl-
þættu geðlægu málefni, spurningar, sem
oft og tíðum eru þó óljósar og þar sem
svörin við þeim eru jafnvel hulin enn
meira mistri.
Mannleg samskipti eru þess eðlis, að
oft reynist örðugt að gera sér glögga
grein fyrir því, er einhvern vanda ber
að höndum eða hvort við nokkurn
vanda er yfirleitt að fást. Hvernig
menn bregðast við í samskiptum sínum,
hlýtur ævinlega að vera háð því, hvern-
ig þeir eru úr garði gerðir, sem jafnvel
kann að vera breytilegt eft.ir skapi frá
degi til dags og ef til vill mismunandi
eftir sólargangi og aðstæðum, jafnvel
breytilegt eftir því, hvort sér til sólar
eða ekki.
Auðveldara virðist mér að gefa góð
ráð en að fara eftir þeim eða halda
þau, vegna þess að enga allsherjar for-
múlu er hægt að finna upp, er hæfi öll-
um í þessum efnum.
Talsvert hefur verið um það í ræðu
og riti, að æskilegast sé að koma í veg
fyrir, að sjúkdómar nái tökum á mönn-
um, og á það jafnt við líkamlega sem
geðlæga sjúkdóma. Marga líkamlega
sjúkdóma er sem betur fer unnt að
koma í veg fyrir með bóluefnum og
sennilega heilbrigðu líferni á allan hátt,
en því miður er ekki til neitt bólu-
efni við geðsjúkdómum.
f skólum hefur verið komið á bind-
indisfræðslu, sem mér fyndist réttara
að nefna fræðslu um nautnalyf. Þar er
rætt um skaðsemi áfengis og tóbaks, og
er mér minnisstætt, er minn ágæti skóla
stjóri í gagnfræðaskóla sat undir einni
slíkri ræðu og muldi tótaksklútinn sinn
og dustaði vandlega úr honum að ræðu
lokinni. Ósköp var mér þá hlýtt til hans.
En hefur nokkuð verið aðhafzt um
að koma á fræðslu um skaðsemi geð-
sjúkdóma og leiðir til þess að koma í
veg fyrir þá í skólum landsins? Á ég
einkum við þá sjúkdóma, sem ég hygg,
að algengastir séu, alls konar tauga-
veiklun eða truflanir á tilfinningalífi
á mismunandi stigum. Eitthvað hef ég
heyrt minnzt á nauðsyn þess, að nem-
endur ættu þess kost að leita einhvers
skilningsgóðs manns með vandamál sín,
ef einhver eru. Einnig hef ég heyrt
minnzt á nauðsyn þess að hefja kennslu
góðra dyggða í skólum. Ekki skal ég
leggjá lítið upp úr hinu síðarnefnda,
enda þótt reynsla mín sé sú, að sumar
kristilegar dyggðir séu örðugar í fram-
kvæmd, að minnsta kosti eru fáir, sem
reynist það haldgott að bjóða fram
vinstri vangann, ef hinn hægri er sleg-
inn: fáir bera virðingu fyrir slíkri auð
mýkt, hvort sem um samskipti tveggja
einstaklinga er að ræða eða þjóða. Svo
langt hefur okkur miðað á vegum
góðra dyggða eftir hartnær 2000 ára
kristni: náttúran er jafnan söm við sig.
Menn skyldu einnig hafa í huga, að
fáar sögur væru til ef allir byggju við
einhvern algeran sálarfrið. Við ættum
þá tæplega til nokkrar af okkar marg-
rómuðu fornsögum, sem bragð væri að,
eða bara þær kjaftasögur, sem skemmta
okkur í fásinninu stundum. Mér hefur
oft fundizt, að verðlauna bæri þá, sem
sjá okkur fyrir beztu kjaftasögunum ár
hvert, þar sem verðlaun tíðkast nú svo
mjög á öllum sviðum, og á ég bæði við
þá, sem aðhafast eitthvað það, sem kem-
ur sögunum af stað, og einnig þá, sem
bezt teygja úr lopanum.
Ógnun við öryggi, vellíðan, hamingju,
sjálfsvirðingu? Væri ef til vill þörf á
því að skilgreina þessi hugtök fyrir
unglingum og vara þá við því í hverju
slík ógnun gæti verið fólgin? Reyna að
gera grein fyrir slíkri ógnun frá öllum
sjónarhornum?
Að reiði geti veitt manni vald? Mér
hefur oft fundizt hið gagnstæða eiga
sér stað: Að sá, sem áreitir annan á
einhvern hátt, leynt eða ljóst, telji sér
sæmdarauka að því valdi, sem það veit-
ir honum að reita annan til reiði. Er þá
ef til vill komið að kapphlaupinu, því
að bera hærri hlut, víkja hinum til
hliðar? Hve langt getur einn vikið öðr-
um til hliðar í samkeppni? Er alltaf
hægt að gera sér grein fyrir, að um
samkeppni sé að ræða? Ég á hér ekki
við próf t.d. í rúmfræði eða keppni í
stangarsitökki, slík samkeppni er opin-
ská, en kann ekki að vera æði mikið
um samkeppni, sem fer ósköp hljóðlega
og er ef til vill því hættulegri því
hægai, sem hún læðist? Ef foreldrar
fræddu unglinga um eðli þeirra ógnana,
sem kunna að leynast á næsta leiti, hvar
liggja mörkin milli þess að brýna fyr-
ir þeim heilbrigða gætilega varúð og
ala á tilhæfulausri tortryggni eða jafn-
vel læða inn með þem ofsóknarótta?
Þyrfti ekki sérhæft fólk til þessarar
fræðslu? Ef til vill þrinnast þetta sam-
an og blandast mörgum öðrum tilfinn-
ingum, sem mynda hinn margslungna
kokkteil tilfinningalífsins.
Það er kannski nokkuð langt gengið
eins og faðirinn í sögunni gerði, sem
setti ungan son sinn upp á hillu og
sagði honum að stökkva í fang sér, en
steig til hliðar, þegar sonurinn stökk,
svo að strákur lenti á gólfinu, og mælfi
um leið: „Þetta ætti að kenna þér að
treysta engum, ekki einu sinni föður
þínum.“
Væri rétta leiðin í fræðslu geðlægra
mála ef til vill sú að kenna mönnum
bókstaflega í skólum frá blautu barns-
beini að bera aldrei skarðan hlut frá
borði, að bí'ða aldrei lægri hlut, þar
sem um greinilega samkeppni er að
ræða, þar sem menn sætta sig ekki við
að ræðast við um jafntefli, vegna þess
að sú hætta kynni að vera fyrir hendi,
að byðu menn lægri hlut of oft, kynnu
þeir að gefast upp, sem útleggst þann-
ig, að sá sem leggur árar í bát, sé ekki
heilbrigður á geði, einungis vegna þess
að hann hefur verið gersigraður í ref-
skák mannlegra samskipta?
Það væri ekki amalegt áð geta feng-
ið fáeinar sprautur gegn geðlægumfar-
sóttum á uppvaxtarárunum, en gæti
ekki einhvers konar fræðsla í skólum
komið að einhverju haldi í staðinn, þar
sem misbrestur vill verða á skynsam-
legu uppeldi í foreldrahúsum, og þar
sem foreldrar hafa sjálfir oft þegið í
arf þau vandamál, sem þeir hafa ef til
vill aldrei ráðið fram úr sjálfir, hvað
þá heldur börn þeirra?
T.d. mætti ef til vill kenna verðandi
húsmóður, hvernig hún á að bregðast
við, þegar tengdamamma slær hana út
af laginu með því að koma siglandi há-
tíðlega í heimsókn með fallega gjöf og
strýkur fingrunum vandlega eftir hill-
um til að ganga úr skugga um, hvort
þurrkað hafi verið af? Væri t.d. æski-
legt að fræða um tvöfeldni eða tvíræði,
hvernig tvöfeldni eða tvíræði lýsa sér,
því að ekki eru tvöfeldni eða tvíræði
ætíð brosleg, ef maður á sjálfur í hlut
og djúpt er tekið í árinni? Þær eru
margar spurningarnar, sem leita á. Ég
held að réttast væri að slá botninn í
þessa mjóslegnu spurningar og enn
beinaberari svör, enda þótt ég hefði get-
að tilgreint mýmörg dæmi, og fara eftir
11. ráði hans George S. Stevenson.
Kannski maður bregði fyrir sig ein-
hverju þjóðlegu áhugamáli. Ég hef þar
einkum í huga þá, sem hafa við að
glíma ýmsan vanda.
Þoku, mistur, móðu og él
megi gegnum skína
bjart og hlýlegt hugarþel
heims um götu þína.
Valur Gústafsson.
Útgefandi: H.f. Árvakur, Heykjavik.
Frarr.ikv.stj.: Haratdur Svetnsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjamason frá Vigur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstj.fltr.: Gisli Sigurðs.son.
Auglýsingar: Árnl Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: ASalstræti 6. Simi 10100.
3. nóvember 1M8
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H