Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1968, Blaðsíða 10

Eftir
George
5. Stevenson
HVERNIG BREGÐAST MÁ
VIÐ SÁLRÆNNI SPENNU
Spenna er eðlileg og gagnleg.
Áhyggjur og spenna eru veigamikill
þáttur í lífinu alveg eins og hungur
og þorsti. Ef menn gætu ekki orðið
áhyggjufullir væru þeir ekki við því
búnir að komast hjá eða vinna bug á
vandamálum, sem þeim eða fjöískyldu
þeirra gæti stafað hætta af. Ef menn
hefðu ekki þann eiginleika að bera
kvíða í brjósti, mundi þeir ekki geta
ráðið við óvænta erfiðleika, sem jafn-
vel gætu verið lífshættulegir.
Spenna getur verið örvandi og hress-
andi, þannig að hún getur veitt okkur
þá ánægju, sem við höfum af kapp-
leikjum, útilífi eða því að fylgjast með
leik á sviði, í kvikmyndahúsi eða sjón-
varpL
Samt sem áður er hér mismunur á.
spenna fyrst og fremst sjálfsvörn manna,
þegar þeir þurfa að bregðast við því,
að öryggi, vellíðan, hamingju og sjálfs-
virðingu þeirra sé ógnað. Sú ógnun gef-
ur stafað af veikindum, slysum, ofbeldi,
fjárhagsvandræðum, vanda í sambandi
við vinnu, vanda vegna fjölskyldunnar.
Mönnum hættir ranglega til að álíta
slíka hættu og þann kvíða, sem hún
hefur í för með sér, sem eitthvað nýtt
af nálinni. Enda þótt það sé rétt, að
mena búi nú á tímum við mjög mikið
álag vegna samkeppni, fjárhagslegs ör-
yggisleysis og hættu á heimsstyrjöld,
mega þeir ekki gleyma því, að forfeður
þeirra stóðu andspænis engu minni hætt-
um — hungursneyð, farsóttum og styrj-
öldum.
Samt sem áður er hér mismunur á.
Lífið nú á dögum er miklu fjölþætt-
ara. Af nútímamönnum er ýmislegs
krafizt, sem stangast á hvað við ann-
að. Hinar gömlu ráðleggingar, sem
gengu í arf frá föður til sonar, þegar
lifnaðarhættir tóku hægari breytingum,
eru ekki lengur viðhlítandi við marg-
brotin, skipulögð störf og stöðuga breyt
ingu. Veröldin breytist svo hratt, að við
spurningunni: „Hvað á ég að gera?“
er ekki lengur unnt að finna svarið í
gömlum erfðavenjum, jafnvel ekki í við-
brögðum manna sjálfra fyrr á ævinni,
og svarið þarf oft að finna þegar í stað.
Það sem er rétt í dag, getur verið
rangt á morgun. Það getur verið, að
það. sem viðurkennt er innan heimilis,
sé ekki unnt að viðurkenna í skóla eða
á vinnustað. Það, sem kann að vera
rétt í þeim félagsskap, sem menn að-
hyllast, kann að færa þeim spott og
andúð í öðrum félagsskap. Nútímamenn
standa í sporum ferðamanns, sem skyndi
lega er kominn á ókunnan stað og þar
sem hann veit ekki, hvernig hann á að
hegða sér.
Öllum mönnum er ógnað einhvern
veginn, þess vegna finna allir til kviða.
Samt sem áður kemur það fyrir, að menn
finna til kvíða, án þess að um beina
ógnur, sé að ræða. Þetta getur komið
fyrir, þegar menn hafa átt við mikla
erfiðleika að etja eða þreytandi vinnu,
þegar þeir eru magnþrota, eiga bágt og
geta ekki hugsað nógu skýrt eða haft
vald yfir tilfinningum sínum eins og
þeir mundu gera, þegar þeir hafa hvílzt
og eru hressir.
Einnig getur þetta komið fyrir, þegar
menn standa andspænis vapda, sem þeir
geta ekki unnið bug á og veldur innri
baráttu, t.d. þeim vanda að gera upp á
milli þess, að réttlætistilfinning þeirra
sé særð og löngunarinnar til að láia
undan, af því að það sé hættuminna,
eða þeim vanda að langa til að gera
eitthvað, sem er ljótt, sem samvizka
manna bannar þeim aftur á móti.
Oft og tíðum geta ástæðurnar fyrir
kvíða og spennu verið eitthvað, sem
komið hefur fyrir mann og hefur gert
það að verkum, að hann er sérstaklega
viðkvæmur fyrir einhverri ógnun, sem
hefur lítil áhrif á aðra. T.d. getur ver-
ið, að maður, sem átti við mikla fátækt
að búa í æsku, verði mjög miður sín,
enda þótt aðeins sé minnzt á að minna
verði um atvinnu á næstunni en áður,
ef til vill að ástæðulausu.
Venjulega getur fólk yfirstigið til-
finningalega erfiðleika, jafnvel mjög erf
iða, — og komizt í jafnvægi aftur. Það
er því mikilvægt að gera sér það ljóst,
að kvíði og spenna öðru hverju er alveg
eðlileg og ættu ekki að þarfnast frek-
ari meðhöndlunar, jafnvel þótt það
tímabil geti verið óþægilegt og sárs-
aukafullt.
Samt er það svo, að sumt fólk á við
stöðugan vanda að etja, stóran eða smá-
an. Þegar um það er að ræða, má búast
við rneiru en tímabundnum, tilfinninga-
legum vanda. Búast má við því, að menn
verði varir við langvarandi og ákafan
kvíða og spennu. Þess vegna verða þeir
að vera á varðbergi, þegar tilfinninga-
legan vanda ber oft að höndum, sem
kemur þeim alvarlega úr jafnvægi og
leysist ekki.
Menn taki sálrænum erfiðleikum með
ró, ef tilvikin eru fá, en bregðist við,
ef bau verða mörg:.
Hvernig á að gera sér ljóst, þegar
það gerist að tilvikin verða of mörg?
Hér á eftir eru nokkrar spurningar
sem varpa skýrara ljósi á málið. Þótt
menn svari mörgum spurningum játandi,
þarf það ekki að merkja brýna hættu,
en það bendir til þess, að taka þurfi í
taumana á gagngeran hátt.
Koma vandamál og vonbrigði þér al
varlega úr jafnvægi, sem teljast verða
minni háttar?
Finnst þér erfitt að semja þig að
öðru fólki, og finnst öðru fólki erfitt
að samlagast þér?
Áttu erfitt að gleðjast yfir litlu?
Valda sömu vandamál því stöðugum
erfiðleikum, sem ekki breytast?
Ertu hræddur við fólk eða ýmsar að-
stæður, sem ekki ollu þér neinum áhyggj
um áður?
Tortryggirðu fólk, eða vini þína?
Finnst þér sem þú sért fastur í
gildru?
Ertu sjálfum þér ónógur, þjáistu af
efasemdum um sjálfan þig?
Þótt þú svarir flestum þessum spurn-
ingum játandi er ýmislegt hægt að gera,
ýmislegt einfalt, gagnlegt og uppbyggj-
andi, sem þú getur sjálfur gert.
Mest er um vert að gera eitthvað
jákvætt. Það að hefjast handa um að
framkvæma eitthvað er auðvitað ósjálf-
ráð viðbrögð náttúrunnar gagnvart sér-
hverri ógriun. Frumstæð viðbrögð, eins
og fiótti eða árás, geta tæplega orðið
mönnum að liði nú á tímum. Viðbrögð,
sem ekki beinast í neina ákveðna áitt,
eins og það að ganga fram og aftur um
gólf, eru aðeins gagnleg á óbeinan hátt
— leysa sálræn öfl úr læðingi og
stuðla að því, að sá, sem hefur áhyggj-
ur, geti öðlazt það jafnvægi, að hann
geti ákveðið eitthvað mikilvægara.
Mikl u gagnlegra er að gera eitthvað,
sem stuðlar að því að leysa vandamál-
in.
11 atriði, sem geta orðið þér að liði.
Hér á eftir eru nokkur atriði, sem
geta orðið þér að liði. En um leið og
þú lest þau, skaltu hafa það í huga,að
þú munt ekki ná takmarki þínu með
neinu hálfkáki, né muntu ná því á ein-
um degi. Til að ná því þarfnastu ein-
beitni, þrautseigju og tíma. Samt muntu
uppskera ávöxt þess, sem þú leggur á
þig, hvort sem þú átt við örðugleika að
etja öðru hverju, eins og er um flesta,
eða erfiðleika, sem eru varasamir og
langvarandi.
1. Segðu allt af létta. Ef þú hefur
áhyggjur af einhverju, segðu þá allt
af létta. Byrgðu það ekki inni. Trúðu
einhverjum skynsömum manni, sem þú
getur treyst, fyrir áhyggjum þínum,
eiginmanni, eiginkonu, góðum vini,
presti þínum, heimilislækni, kennara
eða félagsráðunaut, Það að segja eins
og er stuðlar að því að létta á þér,
sjá áhyggjur þínar í skýrara ljósi og
gerir þér Ijóst, hvað þú getur aðhafzt í
málinu.
2. Komdu þér í burtu um tíma.
/Stundum, þegar eitthvað fer aflaga,
getur það orðið að liði að komast í
burtu um sinn. Gott er að gleyma sjálf-
um sér við að horfa á kvikmynd eða
lésa í bók eða fara í stutta ferð til að
breyta til. Að standa alltaf í sömu
sporum er sjálfshegning og stuðlar ekki
að því að leysa vandann. Það er alveg
raunsætt og hollt að komast í brott frá
hegningunni þann tíma, sem til þarf til
að ná aftur jafnvægi. En vertu viðbú-
inn að koma aftur og fást við vandann,
þegar þú hefur náð jafnvægi og þegar
þú og aðrir eru betur færir til að fást
við hann.
3. Aðhafstu eittlivað til að vinna bug á
reiði þinni.
Ef þú stendur sjálfan þig að því að
reiðast oft, reyndu þá að muna, að enda
þótt reiði geti veitt þér útrás á tímabili
eða jafnvel vald, mun reiðin venjulega
gera það að verkum, að þér finnst þú
vera kjánalegur, og þú munt iðrast
hennar. Ef þig langar til að ráðast á
einhvern, sem hefur áreitt þig, reyndu
þá að halda aftur af þér um tíma. Láttu
það bíða þangað til daginn eftir. Á með-
an skaltu gera eitthvað nytsamlegt við
það afl, sem hleðst upp innra með þér.
Steyptu þér í eitthvert líkamlegt erfiði,
t.d. að laga til í garðinum, hreinsa til
í bílskúrnum eða eitthvað annað sem þú
getur aðhafst sjálfur. Eða farðu í langa
gönguför. Ef þú aðhefst eitthvað, sem
gerir það að verkum, að þér rennur
reiðin á einum eða tveimur dögum, þá
muntu verða færari að fást við vanda
þinn.
Láttu undan öðru hverju. Komist þú
að raun um, að þú lendir iðulega í
deilum við fólk, og finnur, að þú ert
þrár og þrjózkur, hafðu þá í huga, að
þannig haga börn sér, þegar þeim
finnst þau vera svikin og rugluð í rím-
inu. Stattu fast á því, sem þú álítur
rétt, en gerðu það rólega, og gefðu
gaum að því, að hugsanlegt er, að þú
hafir rangt fyrir þér. Og jafnvel þótt
þú hafir rétt fyrir þér, er það auð-
veldara sjálfs þín vegna að láta undan
öðru hverju. Ef þú lætur undan muntu
venjulega komast að raun um, að aðrir
gera það einnig. Og leysir þú þennan
vanda þannig, mun árangurinn verða
sá, að álagið léttist, þú munt hafa
fundið nytsamlega lausn, sem færir þér
ánægju og þroska.
5. Gerðu eitthvað fyrir aðra. Kom-
istu að raun um, að þú hefur áhyggjur
sjálfs þín vegna reyndu þá a'ð gera eitt-
hvað fyrir aðra. Þú munt komast að
raun um, að þetta léttir á þínum eigin
áhyggjum, og — það, sem er jafnvel
enn betra — mun það veita þér þá til-
finmngu, að þú hafir vel gert.
6. Taktu eitt fyrir í einu. Fólki, sem
á við andlegt álag að stríða, finnst
stundum, að vinnuálagið sé óbærilegt.
Það, sem fyrir liggur að gera, virðist
ven svo mikið, að það verður sársauka-
fullt að fást við nokkurn hluta þess,
— jafnvel það, sem mest ríður á að
gera. Mundu, þegar það kemur fyrir, að
þetta er tímabundið, og þú munt geta
leyst þennan vanda. Öruggasta leiðin
til að gera það er að taka fyrir nokk-
uð af því nauðsynlegasta, sem gera
þarf, og taka fyrir einn hlut í einu, en
vikja öðru til hliðar um skeið. Þegar því
nauðsynlegasta er lokið, muntu komast
að raun um, að það, sem eftir er, er
ekki svo ægilegt, þegar öllu er á botn-
inn hvolft. Þú munt komast í vinnu-
skap og eiga auðveldara með að fást
við þau verkefni, sem eftir eru. Komist
þú að raun um, að þú getir ekki vikið
neinu til hliðar um stundarsakir og feng
izt við verkefnin á þann skynsamlega
hátt, hugsaðu þig þá um: Ertu viss um,
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. nóvember 1968