Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1969, Síða 4

að taka langan tíma að veita
nýju blóði í leiklistarlífið, ef
engar tilraunir eru gerðar til
þess að laða fram annan leik-
stíl og engu fé varið til að
þroska nýja áhorfendur. Mik-
ill hluti þeirra, sem fer í leik-
húsin sækist eftir „að eiga
skemmtilega kvöldstund úti“ —
en hvorki eftir deiluefnum né
umhugsunarefni: skemmtun,
ekki uppeldi. Og alls ekki
atjórnmál. Þó má teljast væn-
legt, að nú hafa verið hafnar
rannsóknir á því með hverj-
um hætti listaáhugi barna og
unglinga sé vakinn. Um leið og
við erum einhverju nær um
þetta efni, getum við farið að
taka til höndum — ekki að-
eins innan leikhússins, heldur í
öllum listgreinum.
IÞegar leikhúsmál ber á góma,
er stöðugt látið að því liggja,
að vaxandi borgarmenning þjóð
arinnar sé ein ástæðan fyrir
þvi, að svona erfiðlega hefur
gengið að endurnýja leikhús-
hefð okkar. Ýmislegt bendir til,
að á þetta atriði sé einblínt
um of og trúlega mun það koma
í ljós við þau kynslóðaskipti,
sem nú eiga sér stað. Unga
fólkið er vökulla en skynslóð-
in á undan og er ekki eins
fþyngt af efnahagslegum áhyggj
um. Auk þess beinast viðhorf
þeirra út á alþjóðlegri braut-
ir, einkum fyrir áhrif sjón-
varpsins, Það segir sína sögu
um stöðu leikstarfsemi sjón-
varpsins, að nú eru uppi há-
værar raddir um tvö sjónvarps-
leikhús, annað fyrir hefðbund-
in leikrit og hitt fyrir nú-
•tímaleikrit og tilraunaleik.
Væri slíkt skref stigið, hlyti
það að breyta til muna aðstöðu
leikhússins í landi eins og Nor-
egi. Hjá okkur hlýtur sjón-
varpsleikhús að verða áhrifa-
mesta ríkisleikhúsið.
Svo lýkur maður þessu spjalli
með því að ræða um peninga
eins og eft vill verða, þegar
leikhúsmál eru á dagskrá. Eig-
inlega lauk styrktímabili
norsku leikhúsanna fyrir heilu
ári. Eftir nokkurra mánaða
leikhússtarf í fjárhagslegu
Bækur
frcx
Norstedt
Ingmar Bergman: Persona.
P. A. Norstedt & Söners förlag,
Stockholm 1966.
„Ég hef ekki skrifað eiginlegt
kvikmyndahandrit. Það sem ég
hef skrifað virðist mér helzt
mætti líkja vi'ð stef, sem ég
held, að ég geti með hjálp sam-
starfsmanna minna, raddsett
meðan á kvikmyndun stendur.
Um mörg atriðin er ég óviss og
að minnsta kosti á einum stað
veit ég öldungis ekkert. Því að
ég komst að því, að viðfangs-
efnið, sem ég hafði valið mér,
var mjög yfirgripsmikið cg að
það hlaut að vera rr.jög tilvilj-
tómi og án nokkurrar trygging
ar fyrir því að hægt yrði að
fylgja eftir þeim áætlunum,
sem lagðar voru, var ákveðið
að framlengja greiðslutímabil-
ið á meðan 8-manna nefnd
sæti á rökstólum um, hvernig
haga skyldi fjárhagslegum
stuðningi við leikhúsin í fram-
tíðinni. Nefndin var skipuð 18.
október 1968 og á að skila
áliti strax á árinu 1969. Áætl-
un um varanlegan fjárstuðn-
ing til frambúðar, kemur því
engan veginn til framkvæmda
fyrr en á árunum 1971—72.
Samkvæmt núgildandi tilhögun
skipta ríki og bæjarfélög fjár-
styrknum jafnt á milli sín.
Styrkurinn á að nema 60prs.
allra fastra rekstursútgjalda,
sem ráðuneytið verður fyrst að
samþykkja. Ýmsar viðbótar-
greiðslur fara eftir sætanýt-
ingu. Þessi tilhögun hefur ver-
ið leikhúsunum óhagstæð, ein-
mitt vegna þess að viðbótar-
greiðslur eru bundnar sætanýt
ingu. Það örvar sem sagt ekki
leikhúsin til tilraunasýninga
eða til að hætta á viðamiklar
listrænar sýningar, sem búast
má við, að allur fjöldinn sæki
ekki. Þetta fyrirkomulag sporn
ar ekki aðeins við þróuninni,
en stríðir beinlínis gegn henni.
Eigin tekjur norsku leikhús-
anna hafa minnkað stöðugt hin
síðustu ár. Árið 1960 stóðu þær
undir 40 til 52prs af kostnað-
inum í hinum ýmsu leikhúsum.
Árið 1967 ekki nema 20—27prs.
Ráðuneytið hefur í hyggju, að
hækka fjárveitingu sína úr 60
upp í 65prs. tvö næstu árin
og brúa bilið milli leikhúsanna
og ríkisstyrksins með viðbótar-
fjárveitingum, til þess að leik-
húsin þurfi ekki að íþyngja
sér með meiri lánum en þau
þegar kikna undir. Tillaga um
að strika út núverandi skuld-
ir er raunar komin frarn.
Umræður um fjárhagslega af-
komu leikhúsanna munu þó á
næstunni ekki eingöngu snúast
um tilhögun nýju fjárveitingar
innar, sem boðuð er árið 1971,
heldur einnig og ekki siður um
framlag bæjarfélaganna, þ.e.a.s.
Óslóar, Björgvinjar og Þránd-
heims og Stavangers og í hve
ríkum mæli þeim beri að styðja
leikstarfsemi. Vandi Oslóarborg
ar vex að því skapi, að hún
veitir einnig Oslo Nye Teater
fjárstyrk, en það leikhús nýt-
ur ekki ríkisstyrks, og fjárhag-
ur borgarinnar þröngur fyrir.
Ekki er þó hætta á, að til
verulegs samdráttar komi þar
í leikhúsmálum. Öðru máli
gegnir í Þrándheimi, Björgvin
og Stavanger. Eins og málum
er háttað þar nú, eru þessi
bæjarfélög skuldbundin til að
styðja leikstarfsemi í svo rík-
um mæli, að önnur menningar-
starfsemi er vanrækt. Verði gert
ráð fyrir jöfnum skiptum í
nýju tilhöguninni um fjárveilt-
ingu, hlýtur að verða að loka
einu, ef ekki öllum þrem leik-
húsunum. Eigi að vera hægt að
halda uppi menningarstarfsemi
utan höfuðborgarinnar —einn-
ig á fleiri sviðum en leikhús-
málum — hlýtur norska ríkið
að þurfa að endurskoða frá
grunni afstöðu sína til þessa út-
gjaldaliðs.
Sú staðreynd, að ríkisstyrk-
urinn til norskra leikhúsa hef-
ur aukizt á þessu ári um rúmar
5 milljónir króna, úr u.þ.b. 12
millj. upp í 17 millj., vekur
mönnum bjartsýni. Hins vegar
hefur verið gerð áætlun fram
í tímann, sem leiðir í ljós, að
ríki og bæjarfélög munu þurfa
að sjá um það bil 80prs
af heildarútgjöldum fyrir
1980. Upphæðin er í sjálfu sér
ekki uggvænlega há, þegar á
heildarreikning ríkisins er lit-
ið, en þegar haft er í huga,
hve fámennur er sá hópur
borgara, sem nýtur góðs af
þessu framlagi, verður hún að
teljast há. Það hlýtur að vera
verkefni leikhúsanna okkar á
næstu árum að keppa að því að
auka áhorfendahópinn og sanna
þannig tilverurétt sinn sem full
gilt listrænt tjáningarform,
sem fræðslulind, vettvangur
skoðanaskipta og hugmynda-
fraeðilegur hvati.
Ég held, að það muni takast!
un háð, hvað ég skrifaði eða
tæki með í endanlegri gerð
kvikmyndar (ógnaxleg tilhugs-
un). Ég býð þess vegna les-
andanum eða áhorfandum að
notfæra sér að vild efni það,
sem ég hef lagt á borð fyrir
hann.“
Þannig farast
, In -mar Berg-
man orð í upp
,, ,, _ - 'i' i man oro 1 upp
> ‘,'hÉMíÉ!1 r,'Éy&»&ihafi bókarinn
ar Persona,
‘‘HfiGhX>;Mm Þar sem efni
i samnefndrar
• kvikmyndar
m er rakið bæ'ði í
Hl samtölum per-
sónanna og í at
| hugasemdum
§og hugleiðing-
; um Bergmans
sjálfs. Eigin-
legt kvikmyndahandrit er
þetta ekki, eins og Bergman
bendir sjálfur á, og ekki ef ég
fær um að dæma um það, hvort
þessi bók opnar áhúgafóllci eða
sérfræðingum í kvikmjmdaíist-
inni nokkra nýja innsýn í kvik-
myndatækni Bergmans. Hins
vegar er textinn það heillegur,
að efni bókarinnar kemst mæta
vei til skila, án þess að lesand-
inn truflist af fyrirmælum
kvikmyndamannsins, sem skot
ið er inn í, og hann miðlar það
miklu af anda verksins, og við-
horfi þess, að útgáfa bókarinn-
ar hlýtur að teljast meira en
réttlætanleg. Táknmál Berg-
mans er flókið og margþætt og
á oft rætur í bókmenntalegri
hefð — lestur þessarar bókar
getur því aúðveldað þeim, sem
tamara er að hugaa í orðum en
myndum, skilning á endanlegri
gerð kvikmyndarinnar, sem
hann boðar í formálsorðum, og
hefur nú fyrir nokkru verið
sýnd hér á landi.
Fremst í bókinni er prentað
erindi, sem Bergman flutti í
Amsterdam árið 1965, er ’nann
tók við Erasmusverðlaununum.
Þar gerir hann nokkra grein
fyrir kveikju listferils síns á
persónulegan, huglægan hátt.
Þar segist hann hafa valið sér
Framh. á bls. 13
„Haó,“ gargaði Fífí með
hinni skerandl, nefhjóða rödd,
sem Guð hafði gefið henni, og
veifaði ákaft til ungu stúlkn-
anna, er gengu hinum megin á
götunni í öfuga átt við hana.
Þær iitu hægt til hennar og
svöruðu dræmt: „Halló!" Hún
gargaði aftur: „Halló, halió!“
Þær svöruðu ekki meír, en
héldu áfram inn aðaðalbygg-
ingu sjúkrahússins. Þær voru
þrjár, allar á aldur við hana.
Dúdú var í gráverkspelsinum
og hnéháum stígvélum. Lúlú og
Sísí í minivinylkápum með
skinnliúfur á höfðinu, í nylon-
sokkum og lakkskóm. Dúdú
var berhöfðuð með ljóst hárið
flaksandi um herðarnar og nið
ur á bakið. Allir strákar voru
Vitlausir í henni. Hún var svo
lík Ursulu Andress. Þóttaleg,
næstum grimmdarleg á svipinn,
eins og hungrað rándýr. Ursula
Andress var fallegasta kona í
heimi. Það stóð í grein um hana
í „Vikunni“. Síðan Dúdú fór að
vinna á spítalanum voru allar
hinar stelpurnar búnar að
setja upp svona svip. Fífí líka.
Hún flýtti sér út að starfs-
mannahúsinu. Hún gekk ákaf-
lega einkenn'ilega. Fætumir
voru óeðlilega stuttir, og hún
var mjög hjólb-einótt. Það var
víst af einhverri vöntun í
bernsku, sögðu læknarnir. Því
að mamma hennar sagði, að hún
hefði ekki fæðst svona, hún
hefði bara orðið svona af ó-
þekkt. Hún stakk höndunum
langt upp í ermaraar og setti
upp enn meiri kryppu en
venjulega. Ilenni var kalt í
gerfileðurkápunni og stígvélun
um úr sama efni. Innan í erm-
unum vafði hún handleggjunum
utan um sjálfa sig. Það var
gott. Eða var það ekki gott?
Hún var berhöfðuð og ljóst
hárið mjög stuttklippt eins og
á Lone Herz og Miu Farrow.
Hún hélt, að hún vissi af
hv-erju þær voru með svona
stutt hár, að minnsta kosti Mia
Farrow. Það var líka þess
vegna sem hún skildi við Frank
Sinatra. Alveg ábyggilega.
Hún skauzt úr nístandi vind
inum inn á hlýjan ganginn.
„Helvítis kuldi“, sagði húnupp
hátt meðan hún fór úr káp-
unni og stígvélunum og í inni-
skóna. Svo gekk hún inn eftir
ganginum að herberginu sínu,
tók lykilinn upp úr svuntuvas-
anum, opnaði og fór inn. Hún
ráfaði dálítið fram og aftur,
horfði út um gluggann, þurrk-
aði blett af liurðinni með munn-
vatninu og svuntuhorninu. Það
var laugardagur og hún var
búin að vinna. Loks settisthún
við skrtfborðið, tók skrifblokk
og blýant og fór að skrifa: Fífí.
Fífí. Fífí. Hún skrifaði það á
ská, á langs, á þvers, með stór-
um stöfum, með litlum stöfum.
Hún vandaði sig mikið. Nefið
á henni nam hérumbil við blað-
ið og á bakinu var mikil
kryppa. Eins og venjulega.
Hún hafði fengið kryppuna af
því að hún sá svo illa. Hún
var svo rangeygð, að hún sá
eiginlega ekki hálfa sjón. En
það hafði hún orðið, af því að
hún hafði svo andstyggilegan
kennara í barnaskólanum. Hann
hafði alltaf látið hana gera
tvennt í e'inu. Hún var ekki
fædd svona. Læknamir höfðu
látið hana fá gleraugu. En þau
geymdi hún niðri í skúffu. Hún
vildi ekki nota gleraugu. Það
var ljótt og púkalegt. Bara fyr
ir gamlar kerlingar. Og hún
var alls ekki fædd með krypp-
una. Allir læknarnir sögðu það.
Hún skrifaði og skrifaðl. Fífí.
Fífí, kipraði varirnar saman
utan um framtennurnar, sem
gat aldrei lokað munninum al-
veg, vandaði sig. Tennurnar
voru svona af því, að meðan
hún hafði barnatennur hafði
mamma hennar slegið hana á
munninn, svo að framtennumar
brotnuðu. Og þegar þær komu
aftur, höfðu þær staðið svona
út. Hún hefði alls ekki haft
svona tennur annars. Hún hafði
litið ailt öðru vísi út þegar
hún fæddist. Hún vissi ekki
almennilega hvemig, en hún
hélt að hún hefði verið lík Eliza
b-eth Taylor. Elizabeth Tayior
með stutt hár, stutt ljóst hár,
silk'imjúkt, alveg eins hár og
Fífí. Það hafði líka staðið í
„Vikunni“, í grein um Eliza-
beth, að hún væri fallegasta
kona í heimi. Það var þannig,
sem Fífí liefði átt að líta út,
það var svoleiðis, sem hún leit
út í raun og veru: Eins og El-
izabeth í „Kleópötru". Hún
hafði séð margar myndir af El-
izab-eth Taylor í „Kleópötru".
Og á þeim myndum hafði hún
oft verið með eitthvað á hausn-
um, svo að þá var svo vel hægt
að hugsa sér, að hún væri með
stutt ljóst hár undir. Hún hafði
séð myndina líka. Hún fór á
bíó að minnsta kosti tvisvar í
viku. Hún sá bara ekkl neitt.
Auðvitað sagði hún stelpunum
að hún sæi, þessum eiturgeit-
um, sem alltaf voru að gera at
í henni, og sem höfðu víst hald
ið fyrst þegar hún kom, að
henni væri ekki sama, þó að
strákarnir væru ekki alltaf á
hælunum á henni eins og þeim.
En henni var sko sama. Og
það hafði sko líka fljótt runn-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
26. janúar 1969