Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.1969, Blaðsíða 10

Frosti Sigurjórtsson dr. med.
Heimsókn
jr
■
Astoria Clinic
Til vinstri: Astoria Clinic, lækningamiðstöH
Jóns Straumfjörð.
Jón Straumfjörð.
Tið ósa Columbia fljótsins í
Bandaríkjunum er lítil borg,
sem heitir Astoria. Hún er nefnd
eftir John Jacob Astor frá Wal-
dorf í Þýzkalandi, en hann var
þekktur pelsakaupmaður á sínum
tíma. Borgin var stofnuð 1811. Hún
hefur óvenjulega fallega legu.
Fyrir 60 árum voru þarna aðeins
villtir skógar og indíánar. Nú
hefur menningin haldið þarna
innreið sína með öllu tilheyrandi
og þar á meðal læknum. Einn af
elztu borgurum þessa bæjar er
af íslenzku bergi brotinn. Hann
heitir Jón Straumfjörð. Jón hefur
rekið sl. 34 ár lækningamiðstöð í
Astoria. Hann er nú að nálgast
sjötugt og er í þann veginn að
draga sig í hlé og njóta ellinnar,
ef svo má að orða kveða. Þó er
langt Jfrá þvf að Jón sé þrátt
fyrir sín mörgu ár orðinn gamall.
Þvert á móti er ekki nema örstutt
frá því að hann hætti að fljúga
sinni Bonanza-einkavél fram og
aftur um Bandaríkin og Kanada.
Jón er fæddur í Mikley í Winni-
pegvatni. Afi hans Jóhann
Straumfjörð, fór vestur um haf
frá Straumfjarðartungu 1876 og
settist að í Kanada.
Jón tók B.A. próf við Háskól-
ann í Manitoba og M.D. próf við
læknadeild háskólans í Portland,
Oregon. Hann kenndi í fyrstu
anatomi við læknadeildina í Port-
land, jafnframt því sem hann vann
við spitala þar. Hins vegar átti
það ékki eftir að liggja fyrir Jóni
að verða professional-anatomi-
kennari. Hugur hans stóð til að
vinna að læknisstörfum og þá
ekki i stórborg sem Portland
heldur í friðsælla umhverfi. Fyrir
valinu varð þessi fallegi bær við
ósa Columbia fljóts. Bærinn var
vaxandí og að mestu byggður
upp af fólki frá Skandinavíu.
Ibúatala er um 10 þús. og sveitir
umhverfis, er sækja þjónustu
þangað hafa um 50 þús. íbúa. Á
þessu svæði eru um 30 læknar,
sem annast atlar venjulegar lækn-
ingar á meðan érfiðari tilfelli
hinna ýmsu læknisfræðigreina
eru sendar til Portlands eða
annarra meiriháttar staða. 1 þess-
um bæ opnar Jón svo praxis
1934 í fyrstu með aðstoð eins
læknis. en brátt jukust verkefnin
og fleiri bættust í hópinn, svo að
nú fer þessi starfsemi fram í
byggingu á stærð við Domus
Medica, Astoria Clinik, þar sem
10 læknar vinna saman. Þessir
læknar hafa gert með sér samn-
ing, eins konar hlutafélag.
Klinikin er fyrirtæki með sérstök-
um forstjóra, sem greiðir síðan
læknunum sín ákveðnu laun eftir
vissum reglum.
Á leið minni frá San Francisco
til íslands heimsótti ég Jón og
frú hans' Francis.
Þess má geta að Jón var hér
árið 1964 og sat þá meðal annars
aðalfund Læknafélags Islands,
sem fulltrúi American Medical
Association.
Þessi heimsókn min varð þess
valdandi að mér fannst ástæða
til að kynna rekstur þessarar
klinikur starfsfélögum og öðrum
hér heima. Áttum við Jón margar
og langar umræður um klinikina,
hlutverk hennar og rekstur og
tengsl við spítala, tryggingarkerfi
og fleira. Sýndist þá sitt hvorum.
En um eitt urðum við þó báðir
sammála, að algjör trygging, þar
sem sjúklingur þarf ekkert að
greiða og hefur enga fjárhagslega
ábyrgð gagnvart læknum, lyfjum
og siúkrahúsum sé alls ekki
heppilegt kerfi.
Enda þótt fyrirkomulag í
Astoria klinik líkist að sumu
leyti Domus Medica, þá er
rekstur þessara tveggja fyrirtækja
gjörólikur. Læknar Astoria klinik
vinna sem ein heild, þar sem
sjúklingur hefur fritt val, en auð-
vitað er svo sjúkl. komið til
hins hæfasta i hópnum það og
það skiptið. Þarna er engin lína
dregin á milli spitalalækna og
bæjarlækna eins og hér er. Það
eru sömu læknar sem sjá sjúkl-
ingi á stofunni og meðhöndla þá
í spítölum. Fyrirkomulag, sem má
deila mjög mikið um. En. áður en
sjúklingurinn_er sendur í spitalann
er búið að þrautrannsaka hann og
sjúkdómsgreiná, en það hefur
auðvitað mjög mikla fjárhagslega
þýðingu, þar sem þetta fyrir-
komulag hlýtur að stytta spítala-
legu mjög mikið. Svona er þetta
í háborg hins kapitaliska þjóð-
félags, Bandarikjunum. I okkar
háþróaða sósíalistíska ríki er
þessu á hinn bóginn allt öðru
vísi farið. „Teamwork" (eða hóp
vinna) er að mestu óþekkt og
hver gaukar í sínu horni og þannig
verður aukvitað ekkert sameigin-
legt sterkt átak. Annað var það,
er Jón taldi hafa mikla kosti
fram yfir kerfi það, sem við bú-
um við, en það var áberandi
minna læknastofuráp á fólkinu,
þar sem flestir sjúklingar vestra
hafa að sumu leyti fjárhagslega
ábyrgð gagnvart læknum. En af
því leiðir auðvitað að sjúklingur
athuqar sinn gang áður en hann
leitar læknis og þetta telur Jón
aðal ástæðuna fyrir því, að lækn-
isvitjanir eru tiltölulega sjald-
gæfar vestra. Fólkið veit að þjón-
usta sú, er það getur fengið í
heimahúsum er af ákaflega skorn-
um skammti og því leggur það
mikla áherzlu á að komast á
svona klinik eða álika stofnun, ef
það er á annað borð ferðafært,
einfaldlega til þess að fá sem
mesta og bezta þjónustu fyrir
sinn pening.
Lítill vafi leikur á því, að háttur
sá er við höfum í þessum málum
er meingallaður. Þær raddir verða
æ háværari, sem vilja frjálsan
praxis, þ.e. að sjúklingur geti
leitað hvaða læknis sem honum
sýnist. Hann (þ.e. sjúkl.) greiðir
lækninum að fullu, en sækir síðan
sinn hlut gjaldsins í sjúkrasam-
lagið.
Það er ekki hægt að loka aug-
unum fyrir þeirri staðreynd, að
þar sem sújklingur hefur fjár-
hagslega ábyrgð gagnvart sinni
eigin heilsu, dregur mikið úr
óþarfa relli. Þar getur hver og
einn litið í sinn barm. Læknis-
þjónustan er alltof dýr og dýr-
mæt, til þess að það álit komist
inn hjá fólkinu, að hún sé pen-
ingalega einskis virði, og það er
álit margra, lærðra og leikra, að
okkar sújkrásamlagskerfi í dag
stuðli mjivi að spillingu, bæði
méðal lækna og hinna, sem á
þeirra hjálp þurfa að halda.
Arnold Toynbee
Framhald af bls. 2
aðferð jafnt við gríska og latn-
eska texta og nútímarit. Árið
1968 átti ég samtals fleiri en
þrjátíu skrifbækur, sineisafull-
ar athugasemda. Þær hafa
lönguim verið mikilvægasta
forðabúr mitt uim fróðleik
þann, sem ég þarf til skrifta.
Athugasemd um klausu í bók,
sem ég hef lesið vísar mér
strax veginn til frumtextans
sjálfs.
Um leið og ég veitti skriftun-
um þessi forréttindi tcikmark-
aði ég mjög frekara tumgumála-
nám. En aðra námsgreim 'hef ég
aldrei gefið upp á bátinn, það
er þekkirng á löndum og lýð-
um. Allt þar til ég komst á
eftirlaun var ég haldimn ferða-
hungri að nok'kru marki
vegna naums tíma míns. Síðan
1911 hef ég þó notað hvert færi
sem bauðst til þess að ferðast
eins oft, lemgi og lamgt og ég
hef getað. Ferðalög eru hið
eina, sem ég hef tekið fram
yfir skriftir mínar. Hvenaer,
sem færi gafst á andlega hress-
andi ferð urðu skriftirnar að
bíða. Ég lít svo á, að
rannsóknanmaður mannlegrar
breytni ætti að taka ferðalög
fram yfir allt annað. Menm og
mamnleg samfélög verða ekki
skilin úr tengslum við umhverfi
sitt og þekkiingar á landfræði-
legu umhverfi þeirra verður
ekki aflað nema af eigin raun.
f>ótt maður liggi árum saiman
yfir lýsinigum, ljósmyndum og
korbum af landi fær maður
ekki rétta mynd af því, en sjóm
hending ein getur ’hinis vegar
fært manini hana.
Mig langar til að gefa
þeim andans mönnium, sem mér
eru sammála um það, að þe'kk-
ingair skuli leitað til gagns em
ekki prófs, fimm ráð. Hið fynsta
þeirra er hin gullna regla
Haselfoot’s: — Flanaðu efcki.
Hugsaðu áður en þú fraimkvaem
ir. Veittu þér ráðrúm til að yf-
irvega verkefnið í heild. —
Þetta ráð kom mér sjálfum að
góðum notum, er ég tókst á
henduir hvort þeinra tveggja
stserstu fyrirtækja, sem ég hefi
ráðist í fram til þessa. Þau eru
„Yfirlit um alþjóðamál“ og
„Söguranmisókm".
I „Yfirlitiinu" (þar, sem
ég var svo gæfusamur að njóta
aðstoðar koniu mimnar) áttum
við að rekja sögu alþjóðamála
frá Vopnahlésfumdinium 1919.
Söguisviðið átti að vera allur
heimurinn og ég var tregur
til að láta sérfræðingum eftir
ranmisókn á málum einhverra
fj'arlægna landssvæða. Það var
sperunamdi að spanma allan
heiminn, en það var líka mikið
verkefni. Hvar átti nú að
byrja?
Ég hófst handa með því að
nita litla bók, sem ég nefndi
„Heimurinn eftir vopmahlés-
fundinn" og reyndi með henmi
að draga útliniur heimismálanma
um 1920. Þessi bók varð síðam
byrjum þess þráðar, sem við
kona mín röktum allt fram til
ánsims 1946.
Þegar ég tók til við „Sögru-
rannsókn“ hljóp ég of snemma
úr manki. Árið 1920 (hafði ég
þegar velt efninu nokkuð fyrir
mér. Eg reyndi fyrst að rita
bókina í formi ranmisóíknar og
skýringa á 2. kánstefimiu í „Antí
góniu" Sófóklesar. Þetta gríska
ljóð nær prýðilega einkenni-
leika, glæsileika og trega
mannlífsins. En þessi miðalda-
hugsunarháttur og tilraum mín
til að tengja efnið forngrísku
meistaraverki voru of óhlutlæg
til þesis að geta orðið að næigu
gagni. Ég komst fljótlega að
því, að Sófókles gæti ekki
hjálpað mér á rétta leið. Ég
varð að finna hama sjálfur.
Hún kom þó ekki í leitimar
fynr en ári síðar. Ég var að
ferðast með lest nokfcurri eim-
hvens staðar í Vestur-Búlgaríu
á leiðinni frá Istanbúl til Lond-
on eftir heimisókm til grísk-
tyrknesku vígstöðvamma í Ana-
tólíu sem sórlegur fréttamaður
„The Manohester Guardian“.
Skyndilega var ég farinm að
skrifa niður hjá mér eitthvað,
sem liktist kaflaheituim í bóik,
Það reyndust vera kaflaheit-
in og undirtitlarnir í hinni fynr
nefndu óskxifuðu bók minmi.
í þetta sinm flanaði ég ekki
að neiinu. Fynsti verulegi tím-
inm, sem mér gafst á næstuinirá
voru him löngu suimarfrí 1927
og 8. Ég eyddi þeim ekki í að
hefja samnimgu fyrsta hluta
bókarinnar heldur til að
spimina fjölda athugasemda og
hugdetta út frá kaflaheitum
mírnum. Skriftir hófust ekki
fyrir alvöru fyrr en sumarið
1930, en suimarið áður hafði ég
farið lemgstu ferð mina til þess
tíma. Ég hafði farið til Kíma
og Japan, landleiðina að Pensa-
flóa og síðan sjóleið, en komið
aftur landleiðina með Síberíu-
lestinni. Að þessari ferð lok-
inni sá ég mér fært að hefja
bókina.
Aranað ráð mitt er þetta: —
Hefjist handa um leið og ykk-
uæ finnst þið vera reiðubúnáir.
Það getur jafnvel venið sikað-
legra að freista en flana. —
Þegar við kona mím unnium
að „Yfirlitinu" vorum við umd-
ir stjórn eldri og reymdari
fræðimanms, Sir James Head-
lam-Morley, sem var sögulegur
ráðunairtuæ utanrííkisráðumeyt-
isins. Hann var einmig
stjónnarformaður útgáfumefnd-
ar Hinmar komumglegu alþjóða-
málastofnunar. Skömmvu eftir að
við hófumist handa og ég rit-
aði hina litlu bók mína „Heim-
urimm eftir vopnahlésfundinm"
varð Headlam-Morley áhyggju
fullur. „Þessi bók þin er prýði-
leg“, sagði hamn, „en aðalverk-
efni þitt er að rita frásögn,
þar sem segir frá því, sem
gerðist næst. Ég veit, að það
er gífurlegt verk. Það, sem þú
þarft nú að gera er að byrja á
einihverjum hluta þess. Þegar
þú ert kominm af stað mumtu
sjá, að afganguæinm fylgir eftir.
Þú munt verða að þreifa fyrir
þér í fynstu, því að yfirlit sam-
tímasögu er ný sagngreim. Það
er ráð mitt að þú takir fyrir
eitthvert efni, sem smátt er í
amiðum og heldur ekki mjög
mikilvægt. Eflaiust verðurðu
óánaegður með fyrstu tilraum
þína og langar að bylta hemmá
við. Láttu slíkt ekki halda aft-
ur af þér. Aðalatriðið er að
koma sér að þessu fynsta verki
— þá fylgir hitt á eftir." Head-
lam-Morley stakk síðan upp á
því, að ég rítaði fyrst um eft-
irstríðsdeilunnar milli Niður-
landa tim stjórn Soheldt. Ég
hlýddi þessari tillögu og það
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. júni 1969