Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.1969, Blaðsíða 15

LANGFERÐ
Framhald af bls. 12 .
rættust og hve framtíðin var
full af fyrirheitum.
„Frá því ég var lítil hef ég
þráð stöðuvatn nálægt bænum
míwum og litinn fossandi læk í
bæjargilinu, sem syngur mig í
svefn á kvöldin. Nú hef ég
fengið hvortveggja,“ sagði
unga konan brosandi og sigur-
glöð.
Daginn, sem við Halldór
vorum þar saman, riðum við út
að Kálfafellsstað að finna Berg
ljótu Guttormsdóttur, frænku
frú Sigirúnar Blöndal. Það var
gaman að sjá, hvað unga kaupa
konan var eftirlætisleg hjá
séra Jóni Péturssyni. Ekki lít-
ur út fyrir, að lífsgleði hennar
og æskuþróttur láti bugast í
sumar þrátt fyrir sorglega tak-
markað starfsþrek. Ég hef víst
áreiðanlega orðið mér til
skammar þarna, svo mikilli
gáski var í okkur Bergljótu,
þegar við Halldór minn vorum
að leika hestakaupmenn. Það
gat komið til mála, að ég keypti
þama reiðhest og ferðaðist á
honum vestur um sveitir, alla
leið í Biskupstungur. En eng-
inn hestur, sem þarna var fal-
ur, féll mér í geð.
Daginin eftir varð ég að sjá á
bak Halldóri og Brúnku.
13. júll hélt ég enn af stað.
Á Kálfafelli ætlaði ég að slást
í för með vestanpósti, en í haris
stað mætti ég þar ungum herra,
sem hafði tekið snúning af póst
inum. Það var gaman, að þessi
ungi maður skyldi vera Sigur-
jón á Reynivöllum, skólabróðir
Þóru systur minnar. Hann tók
mér eins og bezti vinur. Móðir
Sigurjóns, systir hans og mág-
ur voru og hin beztu heim að
sækja. Þarna var gott að hvíla
sig. Næst tók við jökulganga til
þess að komast fram hjá Jök-
ulsá, sem var ófær. Vænt þótti
mér um broddnaglana, sem ó-
beðnir voru settir í Jörp mína.
Þykka, prjónaða langsjalið, sem
húsfreyja vafði um mig, kom
sér líka vel.
14. júlí tók Breiðamerkur-
sandur við — ömiurleg auðn,
jökull á aðra hond, hinum meg
in úfinn sjór, og skúmarnir á-
leitnir og illvígir sveimandi yf-
ir höfðum okkar. Sögð eru
dæmi þess, að þeir hafi slegið
menn í rot.
Ekki hefur oft gripið mig
annar eins geigur og þegar við
lögðum á Breiðamerkuirjökul,
við Hannes póstur. Áður hafði
ég hlakkað til að fara jökul-
inn. Nú var þoka í lofti, rign-
ing nýafstaðin og jökullinn því
miklu hálli en í sólskini og hita.
Við vorum tvo tíma á jöklinum.
Mér fannst það ægilegt ferða-
lag. Bjöm á Kvískerjum leið-
beindi okkur í þokunni. Stikur
eru líka á jöklinum. Þser eru
þannig gerðar, að þær fjúka
ekki lanigt. Ég hélt mér í reið-
ann á jörp, til þess að missa
ekki fótanna. En þar sem verst
var yfirferðar, leiddi Björn mig
styrkri h endi. Hann var á
mannbroddum með haka mik-
inn í hendi og hjó tröppur fyr-
ir hestana, þegar með þurfti.
Ægilegar voru jökulsprungurn
ar, en barmafullar af blá-
grænini litadýrð. Voru sumar
svo djúpar, að ég þorði varla
að horfa niður í þær. Nokkrar
voru brúaðar með ísmoOium.
Sem betur fór vorum við með
stillta hesta og vana jöklum,
annars er ekki víst að vel hefði
farið. Mér brá eira en lítið, þeg-
ar Jörp mín setti fótinn í fyrsta
skipti niður í sprungu. Sigur-
glöð kom ég niður af jöklin-
um, en allþreytt orðin. Sums
staðar vair jökullinn a lsettur
dökkum strýtum og strókum.
Sagði Björn mér, að þeir stöf-
uðu af því, að aska frá Kötlu-
gosi 1918 hefði safnazt í lægð-
ir á jöklinum. Þar nær sólin
illa til að bræða jökulinn, og
nú þegar hann er að minnka
eru gömlu lægðirnar orðnar að
tindum.
Gott var að mega sitja áþeim
rauða hans Hannesar pósts.
Satt að segja var ekki laust
við, að ég kviði því, að sú
jarpa hristi mig í sundur. En
vel bar hún baggana.
Við fórum fram hjá Kvískerj-
um á vestanverðum Breiða-
merkursandi. Var sá bær reist-
ur til þess að vera aðsetur
fylgdarmanns og leiðbeinanda
yfir sandinn og jökulinn. Þegar
ég sá heim að Hnappavöllum,
áður austasta bæ í Öræfum,
sýndist mér í fyrstu túnið vera
óvenju stórþýft. En þetta voru
reyndar allt saman hús og bæ-
ir stráð út um allt tún, enda er
þar sjöbýli.
A Fagurhólsmýri borðuðum
við og drukkum. Þar hefði ég
gjarnan viljað sofna um stund
og hvíla mig rækilega. Lista-
smíði var bréfavogin og margt
fleira eftir son bóndans. Fólkið
var mjög myndarlegt, bóndi og
börn hans uppkomin. Þarna er
vísit föguir fjalla- og jöWlaisýn,
en þoka byrgði útsýnið.
Sprænurnar í vestanverð-
um Öræfuim eru einlkennifliega
illar yfirferðar, botninn er ó-
trúlega illgrýttur og holóttur,
ekki tiltök fyrir ókunnuga að
fara yfir þær fylgdarlaust, þó
að litlar sýnist.
Sandfell, prestsetrið í Öræf-
um, er eini bærinn í sveitinni,
sem ekki er ennþá raflýstur.
Þar er nú enginn prestur. Það-
an er löng bæjarleið til Svíina-
fells.
Á leiðinni að Svínafelli opn-
aðist mér nýr heimur og dá-
samlegur. Sjaldan hefur mig
langað eins mikið til að eiga
sanna, lifandi mynd af nokkr-
um stað eins og honum, þess-
um dýrðlega gróðurreit í faðmi
fjölbreyttra fjalla og fann-
hvítra jökla, sem teygðu fram
armana og tókust í hendur við
úlfgráa auðnina, víðáttumikla
aura og sainda, þar aeim eyð-
and'i niáitlt'únu'öflluim hafði telkizt
að svifta hvern minnsta gróð-
urvott lífi. Hrifin og heilluð
barst ég vestur með fjallinu.
Ég klappaði rauða klárnum
mínum og bað hann að lötra
nú hægt. Ég sá eftir hverjium
bletti, sem hvarf mér sjónum,
jafnvel þótt stöðugt birtust ný
undur. Hvert smágil í fjallinu
var eins og uppfyllt ósk og fjöl-
breytnin furðuleg.
í leiðslu hélt ég heim að
bænum. Líklega hef ég búizt
við, að hitta þarna Hildigunni
eða Flosa. Að minnsta kosti
varð ég undrandi, þegar ég
komst að raun um, að þarna
bjó bara venjulegt fólk. —
Lengra nær dagbókin ekki —
því mlður — því að sannarlega
var það sögulegt að heimsækja
Skaftaefll, ríða Skeiðará og
margt fleira. Enn geymir hug-
urinn margt frá þeim gjöfulu
dögum, sem í 'hönd fóru, en
sumt er þó fallið í gleymsku.
Skaftafell er heimur út af
fyrir sig, glæsileg vin í eyði-
mörk. Flestir kannast við gilið
fagra í túninu í Skaftafelli. Og
margir vita, að Skeiðará æðir
áfram við túnfótin í öllu sínu
vefldi, a@ vísu miisjiafnfllega vöid-
ug eftir árstíðum og veðurfari.
Daginn, sem ég kom að Skafta-
felli, hafði hún færst svo í auk-
ana, að Skaftafellsbændur ótt-
uðust, að Skeiðarárhlaup væri
í aðsigi. Ég þagði, en óskaði
þess, að hlaupið kæmi einmitt
núna, svo að ég gæti orðið sjón
arvottur að því. Að vísu hefði
það seinkað för minni. En gest-
risni var nóg í Skaftafelli. Og
mér kom í hug, það sem Frið-
rik í Efri-HlóHuim seigði eitt
sinn við mig og Halldóru dótt-
ur sína: „Blessaðar, verið þið
ekki leiðar yfir því, þó að ferð-
in gangi ekki eftir áætlun, þá
verður hún bara ennþá
skemmtilegri.
En Skeiðarárhlaupið kom
ekki.
Hannes póstur, sá heiðurs-
maður, fann upp á því, að auð-
vitað yrði ég að sjá Bæjarstaða
skóg. Ég var vakin snemma
næsta moriguin, og mdlg mininir,
að það væri Oddur bóndi, sem
fylgdi mér þangað á óþreyttum
hestuim, sem hanm llánaði mér.
Bæjarstaðaskógur er eitt af
því, sem ekki gleymist. Mað
ur trúir valra sínum eigin aug-
um, þegar í auðninni alllangt
frá Skaftafelli, getur að líta
einn af fegurstu skógum Is-
lands, háan og beinvax-
inn. Hann er vísu ekki víðáttu-
mikill. En því miður virðist
hann í hættu vegna uppblást-
urs. Það var bæði kvöld og
morgunveizla hjá Ingigerði í
Skaftafelli. Og enn er mér í
fersku minni, hversu falleg
voru sængurföt þau, er ég svaf
við.
Nú tók við stórkostlegt ferða
lag yfir Skeiðará, sem ég man
ekki að lýsa til hlítar. Tveir
fílefldir karlmenn frá Skafta-
felli voru í för með okkur
Hannesi. Öll vorum við á stór-
um og þaulvönum vatnahestum.
Ég var klædd í regnföt frá
hvirfli til ilja, meðal annars
þau hæstu vaðstígvél, sem til
greina gátu komið. Ekki get ég
sagt, að mér þætti beint álit-
legt að leggja út í Skeiðará.
Og mér sýndist bæði menn og
hestar mjög hugsandi, jafnvel
dálítið áhyggjufullir. Mér var
sagt að halda mér í faxið og
ef ég horfði á lendina á hest-
inum fyrir framan mig, mundi
mig ekki sundla. Skeiðará er ó-
trúlega duttlungafull, eins og
fleiri skaftfellskar ár. Þar er
ekki hægt að ríða sama vaðið
dag eftir dag, eins og ég hafði
áður vaniizt. Nú tók við leit að
vöðum þessa dags. Numið var
staðar á grynningum, eyrum
eða sandöldum, og félagar
mínir báru saman ráð sín. Einn
var um kyrrt hjá mér, en hin-
ir tveir könnuðu næsta ál hvor
í sínu lagi. Síðan komu þeir til
baka búnir að finna fært brot.
Og nú lagði hersingin af stað,
Hannes á undan, annar fylgd-
armaðurinn við hægri hlið mér
og hinn til vinstri. Þetta end-
urtók sig við hvern ál, en sum-
ir þeirra voru í raun og veru
straumhörð stórfljót. Einu sinni
skyldu félagar mínir mig eina
eftir á dálítilli eyri í ánni með-
an þeir könnuðu það, sem fram
undan var. En þá tók nú að
kárna gamanið. Ég hafði ekki
búizt við, að mig sundlaði á
þurru landi. En allt í einu lagði
eyrin af stað með mig og þaut
með ofsahraða upp eftir ánni.
I fyrstu vissi ég ekki mitt rjúk
andi ráð. En svo lokaði ég aug-
unum, hélt mér í faxið á stillta
elskulega klárnum mínum og
tókst að bíða róleg.
Eftir um það bil tveiggja tíma
ferðalag í Skeiðará komum við
upp úr síðustu kvíslinni. Nú
kvödd'uim við Skaifltaifefillsibræð-
ur með kærleikum. Það var fjar
stæða að minnast á borgun
bæði við þá og aðra þar eystra.
Nú lögðum við Hannes póst-
ur á Skeiðarársand. En ekki
man ég eftir neinu sérstaklega
sögulegu á sandinum eða í
Núpevötnum, þótt vatnsmikil
séu og illræmd vegna sand-
bleytu. Lengi var ég búin að
gefa Lómagnúp auga, og nú
kom í ljós Núpsstaður, bærinn
hans Hannesar míns. Mér fannst
nærri því eins og ég væri kom-
in heim meðan ég dvaldi á
Núpsstað hjá Hannesi og hans
fólki. Þegar við Hannes hitt-
umst á Reynivöllum, og ég fór
fram á það að fá að verða hon-
um samferða, tók hann því fá-
lega í fyrstu. Taldi hann ekk-
ert æskilegt, að kvenmaður
slægist í för með honum. En
þegar á reyndi, bar hann um-
hyggju fyrir mér eins og bezti
vinur og skemmtilegur sam-
ferðamaður var hann. Kynn-
um okkar Hannesar lauk með
því, að hann sagði: „Ef þú yrð-
ir hér aftur á ferð, þá gæti vel
verið, að ég ætti tryppi, sem ég
gæti lánað þér.‘
Það sem eftir var ferðarinn-
ar, fór ég mest í bílum, gisti á
Kirkjubæjarklaustri og Vík í
Mýrdal. Og auðvitað kom margt
skemmtilegt og athyglisvert fyr
ir á þeirri leið. En nóg um það.
Síðasti áfanginn var frá Vík til
Reykjavíkur. Ég kom endur-
nærð á sál og líkama úr þessu
ferðalagi. Og í endurminning-
unni eru mér þakkir efst í huga.
ERLENDAR
BÆKUR

Könsroller i litteraturen fran
antiken till 1960-talet. Under
redaktion av Karin Westman Berg.
Bokftírlaget Prisma, Stockholm,
1968.
I bók þessa er safnað fyrirlestr-
um, sem haldnir voru í námsflokki
vorið 1968 á vegum Kursverksam-
heten vid Uppsala universitet,
sem er sjálfstæð sofnun í tengsl-
um við Uppsala-háskóla. Hin hefð-
bundnu kven- og karlhlutverk
samfélagsins hafa mjög verið til
umræðu í Svíþjóð á undanförnum
árum svo sem kunnugt er, en í
fyrirlestrum þessum er m.a. sýnt
fram á, að þetta viðfangsefni er
síður en svo nýtt af nálinni —
menn hafa fyrr velt því fyrir sér,
hvort kynferði mannsins hljóti að
ákvarða starf, stöðu, lífsviðhorf
o. s. frv. Hvernig skáld og rit-
höfundar hafa speglað afstöðu síns
samtíma til þessa vandamáls er
viðfangsefni flestra þessara fyrir-
lestra, og jafnframt kannað, hvort
þeir sjálfir hafi tekið virka afstöðu
og þá hvernig. Ýmis verk eru tekin
til meðferðar allt frá Medu Evripí-
desar til sænskra samtímahöf-
unda. Af einstökum greinum má
nefna grein eftir Ulf Boéthius,
fil lic. um Strindberg, en Strind-
berg, en Strindberg hafði ýmis-
legt að segja um þessi mál ekki
síður en önnur, og einnig má
nefna grein eftir rektor Evu As-
brink, dr. teol. og sérfræðing í
kirkjusögu, en hún rekur áhrif
kirkjulegrar predikunar á hug-
myndir manna um hlutverk kon-
unnar i samfélaginu. Ríkjandi við-
horf til kvenna á Norðurlöndum
í heiðni voru í algerri andstöðu
við viðhorf kirkjunnar, og má í
þvi sambandi minna á, að Bríet
Bjarnhéðinsdóttir fjallaði einmitt
um þetta atriði á sínum tíma. Eins
sakna ég í þessri bók — könnun-
ar á viðhorfi til kvenna eins og
hún birtist í fslendingasögum, en
slík grein fyndist mér einmitt hafa
átt heima í sögulegu yfirliti sem
þessu.
Betty Friedan: Myten om Kvinnen.
Universitetsforlaget. Oslo.
Hér er um að ræða norska þýð-
ingu á bók eftir Betty Friedan,
amerískan sálfærðing og félags-
fræðing, og heitir bókin á frum-
málinu The Feminine Mystique, en
Aksel Bull Nja þýddi á norsku.
Betty Friedan setur á oddinn það
regindjúp sem staðfest er milli
þess sem hún nefnir goðsögnina
um konuna og hið raunverulega
hlutskipti eiginkonu og móður í
amerisku þjóðfélagi, en goðsögn-
ina um hamingju konunnar í hefð-
bundnu hlutverki innan fjölskyld-
unnar telur hún og rekur með
dæmum, að sé haldið við af aug-
lýsendum, neytendasérfræðingum,
útgefendum kvennablaða jafnt og
sérfræðingum í t. d. mannfræði,
sálarfræði. f stað þess að viður-
kenna, að viðteknar hugmyndir
þeirra sé goðsögn eins og ekki
raunveruleikanum samkvæm, neyti
þeir allra bragða til að sætta kon-
una við goðsögnina.
Betty Friedan leggur áherzlu á
hlutskipti menntakonunnar, enaa
er bókin og þessi rannsókn til orð-
in út frá persónulegri reynslu
fyrst og fremst og þaðan hélt hún
til víðtækari rannsókna á kjörum
eins árgangs háskólakvenna. Teflir
hún síðan fram viðtölum við um
80 konur og eigin rannsóknum
gegn ýmsum vísindalegum kenn-
ingum, sem taldar hafa verið góð-
ar og gildar og er einkar skemmti-
legur og fróðlegur kafli um Freud
og hugmyndir hans um konur.
I formála segir höfundur: „Nið-
urstöður mínar kunna að valda
bæði sérfræðingum og konunum
sjálfum áhyggjur, því að þær gera
breytingar á samfélaginu nauðsyn-
legar. En ég held, að konur geti
haft áhrif á amfélagið ekki síður
en samfélagið á þær." — Bók
þessi kom fyrst út árið 1963 og
margt kemur þeim, sem fygzt hef-
ur með umræðum um þessi mál
á hinum Norðurlöndunum, kunn-
uglega fyrir sjónir, en Betty Fried-
an er einkar læsilegur höfundur,
niðurstóður hennar eru byggðar á
traustum grundvelli og hún er
óhrædd við að tefla fram eigin
skoðunum. — sv. j.
8. júiruí 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 15