Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1969, Blaðsíða 7

azt fyrirgreiðsluir þar aö lú't-
andi. Einnig hafa yfirvöldin
smúið sér til prestsins sem ráð-
gefandi manns, þegar skipa
þumfti nýja menm í þessi emb-
æitti.
>eir hreppstjórar, sem lengst
munu hafa verið samstarfs-
menn séra Ólafs eru: Björn
Gislason á Gunnólfsá, en hann
tók við embætti sínu árið 1909
og Sigfús Bjarnason frá Karls-
stöðum. Á bréfum þeirra beggja
sést hve mikils virði þeir telja
sér liðveizihi prestsins í ýms-
um málum.
Á þessu tímabili voru oft
hörð ár og þá margir, sem ekki
urðu sjálfum sér nógir og
þurftu aðstoðar við.
Árið 1819 er talið að ómaga-
framnfæri í Ótatfsfirði hatfi ver-
ilð 3543 fiskar. Næsta ár, 1820,
hetfúr það enm amikizt og
þá skrifar séra Ólafur Þor-
leifsson bréf til amtsins þessu
viðkomandi. Þar segir meðal
annars: „ ... þykist undirskrif-
aður ekki nein ráð til sjá hvern
ig þessa hrepps fáu bjargálna-
menm geta alla þessa byrði bor-
ið ... Gæti nú yðar háeðla vel-
borinheit séð nokkra mögu-
leika til einhverrar hjálpar í
þessu tilliti, óskum við auð-
mjúklegaöt, það gæiti komizt i
lag áður en langt um líður og
að við fengjum það að vita sem
fynsit.“
Um aðstoð prestsins við
hreppsstjórnarmenn ber þessi
bréfkafli Sigfúsar Bjarnason-
ar nokkurn vott:
„ ... orsökin til þess að skil-
ríki frá mér ei fylgdu með
hreppsreikningnum í haust, var
sú að mig vantaði þess háttar
form, án hvers mér var svo ó-
mögulegt að innrétta slikt eins
og myrkrinu að gefa birtu, allt
þar til prestur minn, eftir yðar
velbyrðugheita tilhlutan og til-
mælum, lagði mér sitt lið hér til
og látum vera að það nú í
þetta sinn megi passa, þó í
seinna lagi frá mér fari. En í
fraim'fcíðd'nni hetf ég nú huigvekju
fengið til að taka svoddan bet-
ur í agt.“
Heilbrigðisþjónusta var mjög
af skornum skammti á fyrri
öldum, ekki sízt í afskekkbum
byggðuim. Þairunig vair það einn-
ig í Ólafstfiirði. Séra Ólatfuir bar
gott skyn á lækningar og
stundaði þær nokkuð í sinni
prestsskapartíð.
Ótti alþýðu manma við sjúk-
dóma var mikill og það ekki
að ástæðulausu, því flestar far-
sóttir urðu meira eða minna
mannskæðar og ýmsir barna-
sjúkdómar hjuggu stór skörð
í hvenri byggð. Eina von fólks-
ins var þá að leita til manna
eins og séra Ólafs, sem veittu
alla hjálp er þeir máttu
ag uirðu aft ag einaifct bjaing-
værtrtiir.
Árið 1817 skrifar presturinn
sýslumanni bréf, og skýrir frá
því að hann hafi verið sóttur
til að skoða ókenniilegan
krankleik í fjögra vetra gömlu
barni og hafði mönnum dottið
helzt í hug að þar væri um
barnabólu að ræða, en bólu-
sótt var í augum almennings
einn hinn skelfilegasti sjúkdóm-
ur. Sjálfur kveðst séra Ólafur
aldrei hafa séð þennan sjúk-
dóm, þar eð hann hafi fengið
bóluna barn. En greindur mað-
ur, Þorkell Jónsson í Hólkoti,
var þarna viðstaddur. Hann
hafði meðhöndlað bólusjúkl-
inga og fullyrti að ekki væri
um þann sjúkdóm að ræða.
Prestur lét barninu í té með-
ul og batnaði því fljótlega.
En þrátt fyrir það að
þetta væri ekki alvarlegt til-
viik legigiur haran áherzlu á að
tfram þurfi að fara almenn bólu
setning í sveitinni. Sjálfur
kve'ðst hann hatfa „vaccineírað"
nokkiur börn og fullorðna vor-
ið 1816 og afhent síðan verkið
Birni Þórðarsyni á Skeggja-
brekku með fyrirmælum um, að
hreppsitjóri hains, Bjöcm Gisl'a-
son á Ytri-Gunnólfsá, eftir að
hanin hetfði „vaccmerað” hjá
sér á heimilinu, skyldi sjá til
þess að fram færi almenn bólu-
setniing. En af þvi varð aldrei.
Bréfið endar prestur á þessa
leið: ... „Frá lækni Arasen á
Flugumýri, hafði ég um vetur-
inn bagjört „bókumiatieiríu“ og
seodi 'hainin mór hainia og „oru-
sitain“ meS (Cnustan er hnúður
eða vessi ofan af bólum, skorp-
an, sem send var og nota átti í
bóluefnið), hvað ég upptók í
votta nálægð ag virtist hvort
tveggja ónýtt og tfortogið, sivo
ég auk annarrar fenginnar ó-
þægðar frá honum, er ég áður
hef við yður að vikið, veit ekki
hve heilsusamleg hjálp hans
yrðd vaeri hún fáanleg. Án
fleiri orða fel ég yðar háeðla
velborinheitum framanskrifað
áríðandi efni á hendur með auð
mjúkri bón.
Kvíabekk 27. des: 1817
Ólatfur Þorleitfsson."
Af sóknarlýsingu Kvíabekkj-
ar, sem samin er af séra Ólafi,
má sjá, að hann hefur verið
ágæbur skrifairi og stílfær í
bezta lagi. Frásögn hans er ná-
kvæm og gefur glögga yfirsýn
um lífshætti byggðarinnar á
fyrri hluta 19. aldar. Prestur
mium einnig hafa haldið diag-
bækur um veðráttufar, ísalög
og ýmsa merkisatburði, því í
annálum er víða vitnað til hans
heimilda.
„1817 Hatfis kom til Ólatfs-
fjarðar 17. janúar og 22. sama
mánaðar var allt fullt af ís.
Þann 28. febrúar greiddi ís-
inn dálítið sundur en 9. marz
voru enn hafþök að sjá úr Hóls
fjalli. 21. sama mánaðar og
þann 31. var íslaust að sjá til
hafs. 1. apríl brotnaði ögn ut-
an úr ísnum á Ólafsfirði en 8.
s. m. sneri bátur undan Hvann-
dölum inn til Ólafsfjarðar
vegna hafíss; Eftir það rýmdi
til þangað til 6. maí, þá varð
allt fullt aftur og þann 22. þess
mánaðar sást engiin vök í sjó-
inn út á haf. Þann 9. júní lagði
báitiur út tfrá Ólatfstfirði ag var
þröngur ís ofan við Brík vest-
ur undir mitt Hvanndalabjarg.
Þair vairð komizt tfram úr hon-
um vestur á Siglunes. 18. júní
braut svo ísinn upp inn að
Múla, en þann 21. var ailur
Eyjafjörður samfrosinn. Þann
14. júlí sást ennþá ís frá Ólafs-
firði. . . .“
í sóknarlýsingum séra Ólafs,
segir svo:
„Flestir bæir eru sæmilega
byggðir, en jarðskjálftinn
mikli, nóttina milli 11. og 12.
júní 1838, braut suma til
grunna.
Fólk lifir mest part á sauð-
gagni og bætir þó hákarls- og
fiskafli mikið úr með kjör
manna . .. Enginn getur annað
sagt, en fólk leggi alúð við
þessa áðupnefndu bjargræðis-
vegi og allt, sem að þeim lýtur.
... Hér er mikið ofið og eru
til 8 vefstólar i sóknimmi. Sumir
tæta hamp til veiðarfæra, aðrir
smíða ýmislegt til búsþarfa svo
sem amboð, ílát, skip, báta og
annað þar að lútandi ...
... Nálægt 30 menn eru hér
skrifandi, eldri og yngri, en
»11s eru í sókninni 250 manns.
Árið 1808 voru aðeins 7—8
er þá list kuninu. Þegar á allt
er litið í tilliti til siðferðis, er
það hér ekki lakara, ef ekki
betra, en óuinars staðar í sjó-
plássum. Kirkjugöngur eru hér
tíðkaðar þegar veður leyfir, og
sama er að sega um allar trú-
arlegar umþenkingar og siði.
Uppfræðsla í þeim efnum er
sæmileg, þótt einn beri af öðr-
um.. . . “
Af þvi sem tilfært hefur ver-
ið hér að framan sést, að séra
Ólafur Þorleifsson hefur skráð
og sikilað framtim aníum gaign-
merkiuim heimildum um lítfsihætti
sininiar samtíðar og jafxuframt,
að hanin hefur verið virkur ráð
gjatfi og samstartfsmaður siinina
sóknarbarna, ekki aðeins í
þeim efnum er snertu trúarlega
fræðslu og uppeldi heldur einn-
ig í dagsins önn og amstri, bar-
áttunni fyrir hinu daglega
brauði.
Séra Ólafur þjónaði Hvanin-
eyrarprestakalli, ásamt sínu
eigin, frá því veturinn 1823 og
fram á sumar 1825. Elztu menn
haía það etftir gömlum Siglfirð-
ingum, að hann hafi að vetrar-
lagi alltaf farið fótgangandi
Botnaleið til þeirrar þjónustu,
enda þrekmenni og ósérhlíf-
inn.
Meðan tækni og fagmennska
höfðu enn ekki fest rætur í
íslenzkum byggðum þótti mik-
ils um vert að menn væru bú-
hagir og kynnu á sem flestum
sviðum að taka til hendi. Prest-
ur var ekki eftirbátur annarra
í þessu efni. Hann var fjöl-
hætfuir smíöuir bæði á tré og
járn, l'agði sig jafnvel eftir að
smíða stundaklukkur. Grímur
amtmaður á Möðruvöllum fékk
hjá honum klukkuhjól, er hann
hafði smíðað, og sendi til Dan-
merkur til sýnis. Sumarið 1827
fékk svo séra ólafur frá
danska landbúnaðarráðuneyt-
inu verkfæri til úrsmíða í verð
launiaisikyni. Vair talið að þau
mundu að verðgildi nema 50—
60 rd.
Árið 1838 andaðist prests-
frúin, Katrín Gunnarsdóttir.
Þann 2. október 1839 fær svo
séra Ólafur veitingu fyrir
Höfða og var þar prestur til
æviloka. Hann kvæntist hið
hið þriðja sinn, Guðrúniu, elztu
dóttur séra Jóns er verið hafði
prestur á Höfða fyrr.
Um séra Ólaf var sagt, „að
hann var maður mikill að vall-
arsýn, gleðimaður hinn mesti
og sterkur vel.
Hann var vitur og vel met-
inn af sóknarbörnum sínum,
enda styrkur þeirra og leiðtogi
i mörgu tilliti.
Eins og fyrr er sagt, kom
Gunnar sonur hans til hans að-
stoðarprestur síðustu þjónustu
árin.
Séra Ólafur Þorleifsson lézt
að Höfða 1866 83 ára gamall
og hafði þá veríð prestur í 59
ár. Hann átti þá að baki merka
sögu sem sálusorgari. skipstjórn
armaður. læknir f’-æ^imaður og
smiður. Verður “kki séð að
hanin hafi fo-rvokazt. þótt
starfsvettvangur hans væri í
harðbýlli sveit langt utan al-
faraleiðar.
15. júnlí 1969
LESBÓK MORGUNBLAr SINS 7