Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1969, Blaðsíða 6

ÞORSTEINN MATTHÍASSON:
HÁKARLAFORMAÐUR
Á SIGLUNESI
SÓKN ARPRESTU R
Á KVÍABEKK
Kirkjan á Kvíabekk
T
X rollaskagi sa er fram
gengur milli Eyjafjarðar og
Skagafjarðar, var fyrr á öld-
ium talinn einn harðbýlasti
hluti landsins. Byggðimar
nyrzt á skaganum lágu langt
utan alfaraleiðar, og þryti það
bjargræði, sem hægt var að
afla heima fyrir, leiddi skort-
urinn oft til aldurtila. Jafnvel
harðsæknustu athafnamenn
máttu stundum láta undan síga,
þegar helköld hafíshellan lá
yfir hafinu og þrengdi sér inn
á firði, víkur og voga. En það
er einmitt hafið, sem var og er
ennþá, matarforðabúr þessara
útkj álkabyggða.
Möguleikarnir tii að búa í
haginn, svo standast mætti á-
föll, voru hjá öllum þorra
manna takmarkaðir — sumum
engir. Torleiði til næstu byggða
gerði öll samskipti við þær lítt
mögiufeg, þegar iLLa áraði. Himn
ráðþrota útskagabúi hvarf því
oftast sporlaust úr sögunni.
Til voru menn, sem hertu
hug sinn, lögðu á fjöll og leit-
uðu landa þar sem þeir hugðu
að lífsglíman yrði auðveldari
— en sjaldan voru langt að
komnir bónbjarga menn au-
fúsugestir þeim sem fyrir
voru, enda þótt náttúran sjálf
gæti boðið betri kosti.
En þótit helgneipar hialllæirisáir-
anma lékju grátt lítilömagaindi
almenning, sem meðfram vegna
vankunnáttu og úrræðaleysis,
hlaut jafnvel lakari hlut en
efini stóðu til, þá voru alltaf
einhveirj ir, sem staðizt fenigu
storminn. í þessum hópi ber
prestana hæst. Margir þeirra
höfðu til að bera þekkingu og
eðliseigindir, sem veitt gat
fólkinu, er til þeirra leitaði
styrk og hóf það á hærra svið.
f>eir voru boðberar guðstrúar-
innar — tengiliður milli
tveggja heima — hins skynj-
anlega — og þess er vænta mátti
að leiðarlokum.
Hverjum þeim er skyggnist
að tjaldabaki sögunmar, verð-
uir ljóst, að í miöngum tiivik-
um er það aðeins trúarstyrk-
ur fólksins, sem gerir því mögu
legt að standast yfirþyrmandi
æviraun.
Ekki sízt í landshlutum, þar
sem fólkið bjó við einangrun
var hlutverk prestsins stórt í
sniðum, væri hann fær um að
sýna þar verðuga reisn.
Siglunes, suninan Siglufjarð-
ar í Hvanneyrarhreppi, var
fyxrum mikil veiðistöð. Sóttu
þangað vermenn víða að og eru
fyrir því heimildir að þar hafi
staðið a.m.k. tólf sjóbúðir.
Heimabændur á Siglunesi voru
menn vel fjáðir og sáu vel fyr-
ir sínum hlut. Á síðari hl'uta
18. aldar bjó þar Þorleifur Jóns
son ásamt síðari konu sinni,
Ólöfu ólafsdóttur. Hún var
systir Ara bónda á Sléttu í
Fljóitum. Jón á Sigiumiesi, faðir
Þorleifs kvænitiist í fjórða sinin
og þá kom'iinn yfir áttrætt.
Börn 'þeiirra Þonlleilfis og Ólafair
Ófafisdóittur voiriu Þorleifur,
bóndi, Siiglunesi, Sigiriílðiur, kona
Bjama á Reynásistað, Anma,
kona séna Þórarims á Hvanm-
eyri og Tjöm og Óiaifiur, prest-
ur á Kvíabekk og síðlaæ á HöiPðia.
Ólafur fæddist 20. september
1781. Hann fór á 7. aldursári í
fóstur til séra Erlends Jóns-
sonar á Hrafnagili en á 10. ári
aftur til foreldra sinna.
Snemma var hann talinn bráð-
gier, þó'tti hairðduigiegluir sjó-
sóknari og stjórnaði ungur há-
karlaskipi frá Siglunesi. Ólafur
var tekinn í Hólaskóla 1795 og
lauk þaðan stúdentsprófi með
góðum vitnisburði 20. maí 1802.
Fyrsta kona Ólafs var Jar-
þrúður Jónsdóttir, fósturdóttir
húgfiiiúar Guð'rúniair, dóttur
Skúlia Magmiússoiniair iaindtfóigeta.
Þau höifiðu búið samian fá 'ár /þeg
air hún lézt. Synir þeiirra voru
tveir, Ólafur, sem drukknaði
niður um ís á Ólafsfjarðar-
vatni 1820, og Þorleifur, er
bóndi var á Þverá í Hvalvatns-
firði en fór þaðan að Höfða
og lézt þar.
Þann 8. marz 1807 vígðist Ól-
afur Þorleifsson aðstoðarprest-
ur til séra Jóns Oddssonar á
Kvíabekk í Ólafsfirði. Hann
hafði þá misst Jarþrúði konu
sína og leitaði nú ráðhags við
Katrímu dóttur Gunnars Hall-
grímssonar prests að Upsum.
Móðir hennar var Þórunn Jóns
dóttir prests að Hólmi í Reyð-
arfirði. Þessi ráð tókust og
flutti séra Ólafur sig vorið
1807 til tengdaföður síns.
Áiriið siem hamin dvaldiat þair,
fór hanin sem leið liggur frá
Upsum yfir Múlakollu til Ólafs
fjarðar og að Kvíabekk, hvert
sinin siem hann þiuriftá að gegna
embættisverkum.
Vottið 1808 flu'ttist siéra Jón
Oddsson í Hringverskot. Hann
afsalaði sér skömmu síðar
brauðinu en séra Ólafur flutti
heimili sitt að Kvíabekk og var
veiitt prieistakailið 10. des. siama
ár.
Með Katrínu konu sinni átti
séra Ólafur þrjú börn. Tvser
dætur, sem báðar dóu ungar og
einn son er Gunnar hét. Hann
varð sieinmia aðistoðiarpnestuir hjá
föður sínium, er þá bafði fliutzt
að HöÆða.
Eins og fyrr er sagt, var
séra Ólaifiur miikilll sjófaramað-
ur og talinn með beztu for-
mönnum bæði á fiski- og há-
karlaveiðum. Þegar hann var
orðinn prestur á Kvíabekk
mun hann hafa haft ráð á skipi
og átt hlutdeild í útvegi. Lagði
hann á það mikla áherzlu, að
skip þau er hann hafði með að
gera, væiru vei búiin farvffiSi. Br
eftiirtf'aramidi sairrua gio'tt dæmi um
það.
EinJhverju sinni var Sigfús
bóndi í Dæli í Skíðadal á ferð
sjóveg út í Ólatfisifjörð. Sér hanin
þá að tré er rekið í klungriniu
utan við Gullþúfutöng. Frá
þessu skýrði hanm Einari Jóns-
syni bónda á Brimnesi og fór
hann strax og fært var á bát
þangað úteftir. Ult var að
'kiomaíst að 'tréniu vegma brians.
Þó tóksit þalð otg var spýtam
flutt inn á Brimnesmalir.
Reyndist hún sjö álnir á lengd
og sjö þumlungar í þvermál.
Þegar séra Ólafur á Kvía-
bekk fréttir um reka þennan
gerir hann sér ferð út á Brim-
nes til að athuga hvað hér hafi
að landi borið. Lízt honum sem
í trénu sé kjörviður og skrifar
því sýsilumiammi bréf, þar sem
'hainm teluæ, að um vogireik sé að
ræða, þair sieim höggvið var fyrir
enida. Eigi þá kirkj'am % hliuitia
en isýsliuimaður % biuta. Teliur
prestuir sér nauðsynlegt að
halda hlut kirkjunnar, því hér
sé um valimin við að ræða, er
notia megi í ámar. Maalisit ha.nm
jafnframt til að fá keyptan
hlut sýslumanns.
í þessu efni varð þó prest-
imim ekki að von sinni. Sýslu-
maður féllst ekki á þennan mál
flutning en úrskurðaði, að um-
rætt tré væri eign landeigand-
ans, Einars Jónssonar, svo
firamarlega að ekki heyrði und
ir rekaítak.
Ekki er þó ólíklegt, að milli
þeirra séra Ólafs og Einars
bómdia á Bri'm'.niesi hiatfi teikizlt
þeir samningar, að prestur
tfemigi aið eimihverju niotið, cxg
þessi kjörviður svo orðið útvegi
hans að gagni.
Á pttic'stisikaparáinum sínium í
Ólafsfirði hefur séra Ólafur
verið þar leiðandi maður. Til
'hainu hafa jaifnit ytfinmie'rm og
undiimgie'fimir lieMiað ráða, baildis
og tirauisits.
Af bréfum sem varðveitt eru
frá þeim tíma, má sjá, að hann
hefur leiðbeint hreppstjórum og
stutt þá við meðferð opinberra
mála og í forföllum þeirra ann-
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
15. júmii 1969