Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1969, Blaðsíða 2

„Hann var maður stórræðanna allt sitt
líf“, segir Macmillan um Winston Chur-
chill.
ÆVIMINNINGAR
HAROLDS
MACMILLANS
aðallega um stjórrumálaástandið heima
fyrir. Forsætisráðherra hefur skrifað
Attlee bréf, þar sem hawn leggur til að
bandalagið haldi áfram þar til stríðinu
við Japani sé lokið. Ef þörf krefur
verði þjóðaratkvæðagreiðsla látin skera
úr um framlengingu þinigsins. Bréfið
var lesið upp ...
Á þessu tímabili hafði Churdhill þá
trú, að Attlee og Bevin, ein/kutm hinn
síðarnefndi, væru færir urn og fúsir til
að koma slíkri tillögu í gegn á ráð-
stefnu VerkamanTiaflokksiniS. Ég var
ekki jafn vongóður:
Ég hef ekki trú á þessu. Verka-
mannaf 1 okkurin.n er miklu tortryggnari
gagnvart Bevin en Churchill.
Er ég kom aftur til Cheuers tveim
dögum síðar, hafði borizt svarbréf frá
Attlee:
Tillögu forsætisráðherrans um fram-
hald bandalagsins hefur verið hafnað.
Vitanlega vilja þeir kosningar í októ-
ber, en það er ógerningur að halda á-
fram þangað til stjórnarsamstarfi, sem í
raun réttri var rofið. Wireston var sár
ytfir hinum óiþairtflega hvatskeytisillega
og jafnvel móðgandi tón í svari Attlees.
Við eyddum meirihluta kvöldsins í að
semja svarbréf forsætisráðherrans til
Attlees, og lögðum við allir okkar skerf
til þess.
Um leið og Attlee hafniaði áætlunum
Churchills um áframhaldandi samstarf
unz stríðinu við Japani væri lokið, bar
hann fram gagntillögu þar sem hann
tók skýrt fram, að Verkamannaflokkur-
inn væri ekki reiðubúinn til samstarfs
lengur en fram í október. Churchill var
enn á þeirri skoðun að Japanir myndu
halda velli að minnsta kosti hálf annað
ár til viðbótar, og hann varð fyrir
miklum vonbrigðum. Hinn kosturinn,
sem var fast haldið fram af ráðamönn-
um íhaldsflokksins, var tafarlausar
kosningar. I»að var talið betra en fimm
mánaða taugaslítandi kosningabarátta.
Tímabilið frá júní til október var of
stutt til þess að nokkru femgist áorkað
með löggjötf á heimavígstöðvunum; á
hinn bóginn var það of lanigt til að
halda ráðherrum, þingmönnum og ekki
sízt þjóðinni í pólitískri spennu, sem
færi vaxandi með hverri viku. Burtséð
frá flokkslegum hagsmunum með tilliti
til aðstæðna hjá stjórmmálasamtökum
andstöðunnar, var það vissulega rétt
ákvarðað hjá Churchill, að ef til kosn-
inga ætti að koma á árinu 1945, var
bezt að það yrði sem fyrst.
Vitanlega var óþægilegt tímabil fram-
undan. Churchill afhenti konungi af-
sögn sína og stjóroarinmar 23. maí. Þar
sem fhaldsflokkurinn hafði um 180 þing
manna meirihluta yfir öllum flokkum sam
anlögðuim var Churchill falið að mynda
nýja stjóro. Enda þótt uppistaða 'henn-
ar væri úr Ihaldsflokknum, reyndi for-
sætisráðherrann eins og honum var
unmit að gietfa henni miinni fiioflcksileigian
blæ með því að hiailda eftiæ mönnum, sem
ekki voru nein stórpólitísk númer, eins
og Sir John Anderson, Leathens lávarði,
Sir Andrew Duncan, Woolton lávarði,
Sir James Grigg, Sir Arthur Salter og
Cherwell lávarði. Gwilym Lioyd Ge-
orge sat eininig áfram og ýrnisir fleiri
frjálslyndir svo sem Ernest Brown,
Williaim Mabane og Leslie Hore-Bel-
isha Það var því engan veginn ómeng-
uð íhaldsstjóro, sem tók við af Banda-
laginu mikla. Svo óheppilega tókst þó til
að henni var srtrex gefið rnafhið ,,Um-
s j ón armanma“-st jórnin.
Á meðan ég dvaldist á Cheuers laigði
Churchill til að ég yrði atvinnumálaráð-
herra, en ég sagðisit halida að ég hetfði
verið of fjarri stjóromálum síðuistu tvö
eða þrjú ár til að taka að mér slíkt
embætti. Hinis vegar villdi ég lárta hann
um það. Svo fór að loburn að ég var
gerður að flugmálaráðherra. Skipað var
í ráðherraembættin sama daginn og ég
fór alfarinn frá ftalíu.
Enda þótt kjördagur væri 5. júlí var
ekki hægt að gera únslitin kunn fyrr
en þann 26. vegna erfiðleika við að
telja hermanniaatkvæðin. Hinn nýi ráð-
herradómur minn stóð því í tvo mán-
uði, sem að mestu fóru í kosnimgaund-
irbúning. Það gefur því auga leið að
ekki var gerlegt og jafnvel ekki sæmi-
legt, að reyna til við neitt annað en
dagleg stjórnarstörf.
Þessar átta vikur voru leiðinlegt milli
bilsástand. Mér fannist ég vera ókumnug
ur á heimili mínu og það var svo langt
síðan ég hafði gefið gaum að p>ólitískum
málefnum í hinni þrengri merkingu, að
ég var 'hálf utanigátta. í tvö og hálft ár
hafði ég einbeitt mér að áríðandi verk-
efnum í Bingðamálaráðuneytinu og Ný-
lendumálaskrifstofunmi. Siðan hafði ég í
öranur tvö og hálft ár glímt við óvænt
og snúin vandamál, sem mynduðust við
óvenjulegar og ófyrirsjáanlegar aðstæð-
ur í Norður-Afríku, Ítalíu, Grikklandi,
Júgóslavíu. Jafnvel síðustu mániuðina
hafði ég hvonki haft tóm né hug á að
lieaa Hvítu bóikinia um himar nýju upp-
bygg'migaráætilanár. Ég var laus við á-
hritf frá þeim póhtíiiiku má'lefniuim, sem
tekið var að ræða heima fyrir og kosn-
ingaandrúmslofti því sem var að mymd-
ast. Er ég nú var orðinin meðlimur
stórniariniruar ríkrti þar einihvens kioniar
drungi og óvissa. Forsætisráðherrann
var í Potsdam að fjalla um risavaxin
málefni, sem við heyrðum aðeins fá og
fjarlæg bergmál af. Ráðuneytin voru
fá og lítið örvandi. Við vissum að við
vorum néttnefndir „umsjónarmenn" og
að mieginrverkefni okkar væri að halda
húsiniu í röð og reglu þar til réttur og
kjörinm í'búi þess — hver sem hann nú
yrði — kæmi og krefðist þess.
Emgu að sáður fékk srtjórnin góðar
viðtökur í blöðumum yfirleitt, og það
var almenmt álitið að íhaldsflokkurinn
myndi aftur taka við stjónninni með
litlum meirihluta — eitthvað á milli 30
og 50. Jafnivel forustumemn Verkalýðs-
flokksins áttu ekki von á þeirri skriðu,
sem raun varð á.
Á mieðam ég dvaldist á ítalíu hatfði ég
femgið mjög freistamdi tilboð um að
sleppa Stookton-ikjördæminiu fyrir full-
komlega öruggt þinigsæti, St. George,
Westminster. Þetta gullvæga boð banst
mér einróma frá viðkomandi nefnd. En
sömu ástæður og réðu gerðuim mínum í
Hitchin 15 árum áður urðu einimig
þymigstar á metiunium hjá mér nú. Enn-
fremur var það fylililegia rétitlæitanile'gt
að ieiita fyrir sér um ainimað sæti
etftir að haifa verið hatfnað atf
kjósendiuim, eins og aðstaða mín var ár-
ið 1929, og ég hafði fuiiam rétrt til að
leita eftir öðru kjördæmi. Þrátt fyrir
það ákvað ég eftir mikla uimihugsun að
leita aftur á mín gömlu mið. Tilraunin
hafði gefizt vel, ég var endurkjörinn
árið 1931 og aftur 1935. Það var tölu-
verrt annað að hætta við Stockton al-
gerlega baráttulaust. Ég var ekki lemigi
að komast að niðuirstöðu. Samkvæmt
henini skrifaði ég bréf til formanms
stjóromálasambands fhaldsm-anina í St.
George og lét í ijós þaikkLæti miirtit en
hafmaði boðinu.
Enda þótt ég hefði ekkert hugboð
um það er ég tðk ákvðrðun mfnia,
hversu mjög venkamaninaflokburinm
átti eftir að sækja á, var ég í miklum
efa um mimm persómulega sigur. f fimm
ár hiaifði ég meyðzt til að vaminæíkj'a kjör-
dæmi mitt. Emda þótt eimibaritari mimn
og aðrir flokksmemn sæju um nauðsyn-
legar bréfasfloriftir og ýmis smáatriði
varðam-di þanfir eimstakra kjósenda,
höfðu heimisóiknir mín-ar til Stockton
verið sjaldgæf-air, einnig á meðan ég
starfaði í London. Síðustu fimm misseri
h-afði é-g verið erlendis og aðeimis get-
að komið þangað einu sinini. Kona mín
hafði uranið vel og dyggileg-a eins og
hennar var vandi. En langvaramdi fj'ar-
vera þinigmanms, hvort sem hann er að
gegna skyldustörfum eða eikki, er hvorki
skilin -né fyrirgefin. í ofamálag voru
svo flokikssamtök okikar á staðmum nær
að engu orðin í róti srtyrj-aldarinnar.
En ég 'hafði tekið svo miklu ástfósrtri
við norð-au-sturströndi-n-a, að ég vildi
allavega reyn-a til þrautar. Mér líkaði
ekki sú tilhugsun að hiaupast á brott.
Strax og kosningabaráttam bóflst fyrir
alvöru varð mér ljóst hvermig fara
mundi. Þrjár fyrstu viku-nmar voru ró-
legar, alltof rólegar. Fundi-r mínir vonu
vel sóttir, en leiðinlegir og viðburða-
snauðir. Þetta var sjötta framboð mitt
í kjördæminu og það vaæ orðin reynsla
mín, að þega-r andstæðinigar míni-r vonu
vissir um sig-ur komu þeir ávallt fram
við mig af einistakri ku-rteisi og tillits-
semi. Spurningar voru fáar, framíköll
teljandi.
Við héldurn áfram kosningabaráttumni
eins og við gátum bezt, en ég hafði
litla von um sigur. Ma-rgt fólk var á
þeirri Skoðun að þá hefði fyrst hallað á
ógæfuhliðina fyrir Okkur, er Churchill
flutti fyrstu útvarpsræðu sína. Hún var
vissulega afar óheppileg. Hann spáði
vaxandi eftirliti með öll-u lífi okka-r og
sósíalistiarnir ynniu á. Hanin tileinkaði
framlkvæmd sósíalisman-s í Bretiandi
sams komiar póiitísika eiginileiika ag við
setjum í samband við Gestapo. En að
nota þetta hræðilega orð urn mótherja
sín-a var hönmuleg villa. Bnmfremur lá
beint við að hæða og bneykslast á þeir-ri
árás sem þetta fól í sér á fynrverandi
starfs'bræður, sem hanin hafði umnið með
í fuilri vi-nsemd síðastliðin fimm ár —
hægfa-ra mönmum eins og Attlee og
Morrison og ekki sízt Bevin.
Auðvitað varð þýðin-g þessana orða
Ijós ef farið var yfir þau með gætni
og stillimgu. Chu-rohill va-r aðeins að
láta í Ij-óis -áiliit sitt á því hv-er yrði óum-
flýjanleg afleiðin-g af ríkirsireknu eftir-
litskerfi, se-m fengi að þróast af sívax-
andi harðýðgi um árabil. Chu-róhill hafði
orðið fyri-r miklum áhrifum af heimsku-
legri staðhæfi-ngu Laskis prófessors,
sem var háttsettur m-aður í fram’kvæmd-a
n-efnd Verikam'annaflokksins en h-afði lít
il völd m-eðal helztu flokksleiðtogannra.
Lestur bóikarinnar „Leiðin til ánauð-
ar“ eftir Hayek prófessor hafði svo auk
ið á urgrg ih-ans og komið h-onium til að
mála, með venjulegum listræruum tilþrif-
um, þá mynd af framtíðinni, sem mörg-
um fannst fjarstæðuken-nd. Hvort m-örg-
um af síðari kynislóðum muni finimast
hún ýkt s/kal ósagt látið, en á sioum
tím-a vakti hún reiði og hmeykslum með-
al borg-aran-na. Samt sem áður held ég
ekki að þetta atvik hafi haft n-ein af-
gera-ndi áhrif. Að mínu áliti voru kosn-
ingarinair tapaðar áður en þær hófust.
Churehill var mikil uppörvun að þeim
hjartanlegu viðtökum, sem hanm fékk á
fimmtán hundruð kílómetra kosninga
ferðalagi sínu. Mikill fjöldi fólkis, sem
varla h-afði séð banin frá því í byrjun
stríðsims og aðeins heyrt rödd h-ans í
hinum frægu útvarpsræðum, se-m auklð
höfðu því kjark á erfiðum stundum og
fyllt það hrifningu þegar betur gekk,
hópaðist um hann til að sjá hann og
klappa honum lof í lófa. Það vildi þakka
honum fyri-r allt, sem hann hafði gert
fyrir það og í því efni voru allir ein-
lægir.
Framihalld á bls. 10.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
6. júrtlí 1969