Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1969, Blaðsíða 10

ÆVIMINNINCAR
HAROLDS
MACMILLANS
Fxiamíhaild aÆ bls. 2.
Neðri málstofa brezka þingsins.
Vinstra megin við forsetastólinn
ern bekkir stjómarinnar og
stjórnarþingmanna, en hægra
megin stjómarandstæðinga. Efst
eru áheyrendapallar.
En þetta þýddi ekki að það óskaði
að fela honum og íhaldsbræðrum hans
tilveru sina um ókomin ár. Það hafði
sannfærzt um, hermenn jafnt og óbreytt
ir borgarar, á síðustu árum styrjaldar-
innar, að strax og baráttumni væri lok-
ið, rynnd sjálfkrafa upp eins komair vel-
sældarsól. Brezka þjóðin myndi hverfa
átakalaust inn í sósíaliskt eða hálf-
sósíaliskt þjóðskipulag undir stjóm
sinna kjömu leiðtoga, sem myndu koma
í kring dæmalausri velmegun í heimi
allsherjarfriðar. Það hafði ekki heldur
gleymt né verið leyft að gleyma árunum
fyrir styrjöldina. Bækur og bæklingar
sem réðuát á „sakamenmima frá Miin-
Chen“ voru gefin út og dreift í ara-
grúa eintaka. f>að var ekki Churchill,
sem tapaði kosningunum 1945 — það
var draugurinn af Neville Chamberla-
in.
Kosningarnar voru jafn litlausar og
leiðinlegar allt til enda. í stað þess að
gera fagnandi fólksfjölda kunn úrslit-
in í High Street frá 11 til miðnættis á
kjördaginn, urðum við að bíða í þrjár
vikur. >á fóru frambjóðendurnir ásamt
nokkrum vinum sínium til Ráðhússins
síðdegis til að hlusta á úrslitin. Enginn
fólksfjöldi, engin fagnaðarlæti þetta
var dauflegt formsatriði.
En tölurnar voru að minnsta kosti
ákveðnar hvað mig snerti. Ég hefði
ekkert getað gert til að úrslitin yrðu
önnur. Andstæðimgur minn sigraði með
yfirburðum.
Ég og kona mín snerum vonsvikin en
ekki hissa aftur til Lundúna með nætur-
lestinmi, eins og við höfðum svo oft gert
áður. Það skorti allavega ekki á vissa
samsvörun í stjórnmálaferli mínrum. Á
tuttugu og tveim árum hafði ég sex
sinmum háð kosningabaráttu í Stockton
— unnið þrisvar og tapað þrisvar. Af
reynslu minni í þessum efruum hef ég
dregið þann lærdóm, að þegar maður
tapar kosningu, hmeigist hann til efa-
semda um gildi hins lýðræðislega skipu
lags, sem byggt er á kosningarétti. „Að
telja nef! Er það nokkur leið til að
velja stjóm handa miklu heimsveldi?“
Er. þegar hann vinnur, eru viðbrögðin
allt önnur. „Ég vissi það alltaf,“ segir
sigurvegarinn, „að brezka þjóðin hefði
heilbrigðar skoðanir". Þannig eru að
minnsta kosti duttlunigar stjórnmálalífs-
ins.
Daginn eftir var ráðherrafundur í Nr.
10 — það var fremur þungbúin sam-
koma. Tala þingmanna Verkamanna-
flokksins hafði vaxið úr því að vera
166 á gamla þinginu upp í 393. Himum
398 íhaldsþimgmönnum hafði fækkað í
213. Sigur Verkamannaflokksins hafði
svo sanmiaælega verið mikili. Bnigiair af-
sakanir voru bornar fram og engin
krufning gerð. Churdhill virtist enn
háM-rinigiaBiir eftir áfaliið, en ekkent
gagmrýniorð hraut af hans vörum. Mér
fannst hann ekki þurfa að afsaka neitt
við flokkinn. Það var ekki hanm, sem
hafði dregið okkur niður. Það vorum
við, sem eimhvem veginm höfðum von-
azt til að geta flotið með því að haniga
á honum. Hvað framtíðina áhrærði, gát-
um vi'ð aðeims beðdð átiekta. Chuirchiili
sjálfur minmtist hughreystingarorða
konu sinniar: „Þetta kanm vel að vera
dulbúin blessun“. Hann svaraði henmi:
„Eins og er virðist mér húm all-ræki-
lega dulbúin".
Engu að síður fór mér brátt að finn-
ast sem hún hefði rétt fyrir sér. Fyrstu
árin eftir stríðið hlutu að verða tíma-
bil alvarlegra efnahags- og fjármála-
örðugleika heiimafyrir og stórfelldra
vandamála erlendis. Það er mögulegt,
að brezka þjóðin hafi af heilbrigðri
eðlisávísun fundið, að farsælla yrði á
báðum þessum sviðum, að vinstristjórn
færi með völd. Það kom vissulega í ljós
hvað ógmimia af Rússum snerti, að sú
breyting var örlagarik, sem gerði Be-
vir, að utanrikisráðherra í stað fjár-
málaráðheira. Hann yrði vonsvikinm,
en fastur fyrir. Stalin myndi láta sér
fininast fátt um það, sem honum 'hlaut
að sýnast hálfvolgur sósíalismi. En Be-
vin léti ekki ganga á sig. Þótt ýmis-
legt ætti eftir að fara únskeiðis á öðr-
um sviðuim næstu árin var ýmsum breyt-
ingum komið á, sem ekki ætti að taka
og verða ekki teknar aftur. Á sama tíma
lærðu kjósendur nokkrar þarfar lexí-
ur og voru brátt undir það búnir að
mæta raunihæfari viðhorfum til vamda-
mála þj óðarinnar.
Tap þingsætisins var mér auðvitað
mikið persónulegt áfall og þeim nrnim
meira sem mér var ljóst að með því var
endir bundimn á lamgvarandi samband
mitt viið norð-austursitrömdiima. Við hjón-
in höfum bæði stofnað tiil einlægr-
ar vináttu við margt fólk af ölluim stétt-
um þjóðfélagsins og tekið raumiveiruliegu
ástfóstri við iðnaðarhéruð norðurlands-
ins Ég velti því í alvöru fyrir mér
hvort ég ætti að reynia að verða mér
úti um aninað sæti eða taka því sem
kornið var og binda störf mín framveg-
is við fjölskyldufyrirtækið, sem ég
hafði svo lemgi verið tengdur. Ég var
51 árs að aldri. Ég átti engar ánægju-
legar minningar frá flokkapólitík fyrir
stríðsáranma. Á meðan á styrjöld-
inni stóð hafði ég borið gæfu til að
eiga lítilsháttar en þó ekki lítilsverða
aðild að miklum atburðum. Fyrirhyggja
og persónulegur hagur buðu mér að
láta hér staðar muimið.
Enigu að síður tóik ég brátt að leiða
huganm að þeirri furðulegu reynslu,
sem ég hafði orðið fyrir á stríðsárun-
um og fyrir stríðið og að þeim tilfinm-
ingum, sem rekið höfðu mig út í stjónn-
mál eftir heimsstyrjöldina fyrri. Og ég
varð staðráðinn í að halda áfram ef
nokkrir möguleikar væru fyriæ hemdi.
Mér virtist að þótt aðsteðjandi vanda-
mál væru ógnvekjandi í öllu sínu veldi
væru þau heillandi flókin og fjölbreyti-
leg Svo mikill og dæmafár sem Verka-
miainmaifliaklks — meirih'iiutiinm var, var
hann ékki líklegur til að endast lengur
en svo sem tvö kjörtímabil. Ég gat enm
átt möguleika á að gegna þingmenmsku.
Þessi ákvörðun mín var studd af Chur-
chill, sem gerði gys að hiki míniu og
lagði sjálfur ótrauður út á síðasta skeið
stjórnmálaferils síns sjötugur að aldri.
Með aðstoð Churchills og miðstöðvar
íhaldsflok'ksins var því niafn mitt sett á
framboðslista til þingsætis sem losnað
hafði fyrir sorglegt og sviplegt fráfall
nýkjörins þingmanns. Þetta var kjör-
dæmið Bromley, Beokenlham og Penge,
sem Sir Edward Campbell hafði lengi
verið fulltrúi fyrir. Kjördæmisnefmd
var þegar farin að svipast um eftir
manni í hans stað. Eftir nokkrar til-
færingar þar sem Randolph Churehill
sýndi þainm höfðimigssfoap að víkja af
vonbdðlalistamum min vegmia var
ég tilnefndur sem frambjóðamdi flokks-
ins í lok ágúst.
Aukakosningarmar fóru í hönd með
nokkrum ugg og eftirvæntingu. Ég af-
réð að halda kinnroðalaust fram skoð-
umum mínium frá því fyrir stríðið og
dreifði sem kosningaávarpi mírnu bækl-
ingi, sem byggSur var á „Meðalvegin-
um“ og öðrum skrifum fyrinstríðsár-
anna. Þetta hefur vafalaust vakið furðu
hjá kjósendum en einnig virðingu þeirra
að ég held. Eini stórviðburðurinn var
heimsókn Churchills frá Chartwell og
var ég honum þakklátur fyrir hann.
Hanm ók til bsekistöðva minoa og hélt
þar stutta ræðu. Honuim var tekið með
kostum og kynjuim á ferðalagi sinu um
kjördæmið. Úrslit kosningamna urðu
ekki ósvipuð og í aðalkosningunum. Sir
Edward Campell hafði hlotið 26,108 at-
kvæ’ðd, ég fékk nokkunn vegiinm það
sama — 26,367. Atkvæði frjálslyndra
verkamiamina höfðu akipzt mokikuö á
annan veg og mikill hluti frjálslyndra
hafði greinilega setið heima. Meiri-
hluti minm var því 700 atkvæðum minmi
en hjá Sir Edward, en þó viðumamdi —
5,557 atkvæði.
Ég varð auðvitað af fynsta umrótinu
þegar þingdeildin kom saman með hin-
um stórfellda verkalýðs meirihluta. Það
var engin furða þótt þeir hefðu bjaing-
fasta trú á að þeir yrðu við völd í
20 ár eða lengur. Það var emigin furða
þótt þeir syngju „Fáninm rauði“ með
svo miklum eldmóði. Það var emgin
furða þótt einm hinna nýju ráðherra til-
kynnti í fögmuði sínium „Nú erurn það
við sem ráðum.“
Sumir hinma yngri flokksmanma Okk
ar, bæði innan og utan þingsins hófu
hið vemjulega ramakvein, sem fylgir ó-
sigri, og virtust nænri óttiast að hin
nýja neðri deild yrði endir þingstjómar
á Bretlandi. En eldri menmimir, auð-
vitað að meðtöldum himum reynda for-
ingja okkar, vissu betur. „Það sem upp
fer, hlýtur að koma niður,“ eða eins og
Canminig sagði og frægt er „Ég óttast
ekki eldibranda í þessari deild. Um leið
og þeir koma á gólfið, suða þeir og
slokkna".
Churohill var staðráðinn í að komast
aftur til valda hverisu löng og erfið
sem baráttan kynni að verða. Þegar
hanm vairð að flytja úr Downing Street,
átti hanm ekkert heknili í Dumdúnum.
En hanm kom sér brátt fyrir í fallegu
húsi í Hyde Park Gate, sem átti eftir að
verða bústaður hans til dauðadags. Hús
ið við hlið þess keypti hanm svo undir
skriifstotfulhald siitt og einkaritara; og
einis og ávallt gerðist, hvort sem hamm
var við völd eða ekki, tók að myndast
um hann mikil einkastofnun, þar sem
allt iðaði af athafnasemi.
Eftir að Chiurdhill settist að í Hyde
Park Gate var hann alltaf að brýnia fyr-
ir okkur hve istutt væri þaðan til Neðri
deildar, eins og hanin hefði áhyggjur af
að vegalemgdin kærni o’kkur til að finm-
ast hamm stamida okfour fjanri. „Bg £uR-
vissa þig um það,“ sagði hann oftsinmis
við mig, „að ég get komizt til þingdeild-
arinmar á minna en stumdarfjórðuingi".
En ernis og til að bæta fyrir þenman
seinagang flutti hanin í stóra og eflauist
dýra íbúð á Savoy hótelinu þegar hann
hélt boð fyrir embættisbræður sína eða
ef von var á kvöldfundum eða sérstök-
um átökum í þimigdeiM'iinmi — þessa íbúð
kallaði hann „framvarðarstöðvar" sínar.
Ég held að honum hafi fundizt þessi
ráðstöfun færa hann nær orrustuvell-
inum og með „framvarðarstöðvunum" í
Westminster og „bakvarðarstöðvunum"
í Kensington fór hann að dæmi Alex
eða Monty í eyðimerkurhernaði þeirra.
Að vera leiðtogi stjórnarandstöðunn-
ar tók hvorki tíma Churchills né huga
allan. Hann hafði margt annað fyrir
stafni. Heimsvandamálin, einkum hin
vaxandi ógn af Rússum, tóku mikið rúm
10 LESBÓK M3RGUNBLAÐSINS
6. júOlí 1969