Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1969, Side 1

30. t.hl. 10. ágúst 19t>a, 45. árg'.
V_________________________________________________________
—
HINN 15. ág'úst nk. eru 200 ár liðin frá fæðingu Napoleons Bonaparte, keis-
ara Frakklands og voldugasta manns heimsins um nærri hálfan annan ára-
tug. Fá stórmenni hafa verið jafn umdeild sem þessi lágvaxni Korsíkumaður.
Hann hefur verið hafinn til skýjanna af aðdáendum sínum, en af óvinum
sínum lýsí sem skrímsli í mannsmynd, óvætti sem gæfi hermönnum sínum
börn að eta. Ótal bækur, ævisögur ,skáldrit, leikrit og ljóð hafa verið sam-
in um margþættan persónuleika hans og sögulegt hlutverk. Honum skaut upp
í skyndingu eins og vígahnetti á stjórnmálahimni Evrópu og ævi hans lauk
í einmanaleik útlegðar á lítilli eyju langt suður í Atlantshafi. Lesbókin
birtir í tilefni tvö hundruð ára afmælis hans fróðleik um ýmsa æviþætti þessa
mikla hersnillings auk hugleiðingar, sem E. J. Stardal hefur skrifað að beiðni
blaðsins.
f. /. Stardal
Loðvík 15. Frakkakonungur gat
ekki státað af mörgum sigurvinningum
á löngum rysjóttum stjórnarferli sínum,
— nema þeim sem hann vann í svefn-
sölum hirðmeyja sinna. Hann háðimarg-
ar styrjaldir, beið lægri hlut í þeim
flestum og tapaði að lokum nær öllu
hinu mikla franska nýlenduveldi í Norð
ur-Ameríku, sem forfeður hans höfðu
lagt grundvöll að með atfylgi dugmik-
illa nýlendubúa. Um skeið leit út fyrir
að magiiníhluti Norðuir-Amerítou yrði
franskt landsvæði, nú minnir Quebeck-
fylki eitt á þann draum.
En þegar nær dró ævilokum hins gjá-
lífa konungs bættist landskiki við veldi
hans. Frakkar fengu með samningum
Korsíku frá Genúamönnum, eyju byggða
fólki af íitölskiu bengi, fjandsamlegu
Frökkum. Þessi hrossakaup kostuðu upp
þot meðal eyjaskeggja, sem Frakkar
bældu þó fljótlega niður.
Þessi samningur var undirritaður um
vorið 1768, rúmu ári síðar ól Letizía
Buo.naparte miammi sínium Cainlo Buona-
pairtie anman sominn í röðinimi af 5 sem
lifðu og hlaut hann nafnið Napoleon.
Það er dálítið ergilegt að þessi tími
frá því að kaupsamningurinn var undir-
ritaður til fæðingar Napoleons mikla,
skuli vera rúmum 2 mánuðum lengri
í stað styttri venjulegum meðgöngutíma,
því þá hefði mátt segja með sanni að
Loðvík 15. hefði bókstaflega keypt kött-
inn í sekknum er hann stóð í þessu
landabraski.
Það er hinsvegar næsta ólíklegt að
Loðvfk 15. eða niokkurn af ráðgjöfum
hans hafi órað fyrir hve örlagarík þessi
kaup voru fyrir Frakkland og alla Ev-
rópu. Hvað hefði orðið úr hinum lág-
vaxna, snarplega pilti, Napoleon Bu-
omapainte, hefði hiann aliat upp uindir
stjórn hins örmagna gamla kaupmanna-
lýðveldis og cxrðið Korsíkubúi eða ítali?
Kannski pattaralegur liðsforingi, hrepp-
stjóri eða bófaforingi og útlagi sem
fylgdi kjarrinu. Meðalmenni hefði Na-
poleon aldrei orðið hvar svo sem hann
hefði alið aldur sinn, til þess voru hæfi-
leikar gáfna og atorku allt of hams-
lausir. En hinn franski borgararéttur
gaif honium færi á herskólameinn'tuin, og
öldurót frönsku stjórnbyltingarinnar
hreif hann með sér og skolaði honum
hærra — hærra unz hann brauzt upp
í valdastól í Frakklandi, í krafti her-
snilli sinnar, sem fyrsti konsúll og síðar
sem alvaldur keisari, drottnari Frakk-
lands og mestallrar Evrópu um nærri
hálfan annan áratug. Hann varð fyrsti
maðurinn sem reyndi að sameina efna-
hagskerfi meginlandsins, einn mesti hers
höfðingi allra tíma umvafinn frægðar-
ljóma landvinninga og hernaðarsigra,
sem lítt hefur falilið á í tvö huriidiruð ár.
Stórmeininii sem setti varanilegan svip á
samtíð sína og sögu vestrænnar ver-
aldar.
Hann varð þannig einn þeirra manna
sem víðlend, fjölmenn ríki með mikla
framleiðslugetu gefa tækifæri til þess
að hafa örlög, líf og hamingju milljóna
manna að leiksoppi, vinna mannkyninu
ómetanlegt gagn eða gera því óskaplegt
tjón, bera hugsjónir fram til sigurs eða
fórna óendanliegum verðmœtum og óitölu
legum mannslífum á altari metorðagirnd
ar og frægðarþorsta.
II.
Suim fjöll aru þaininig gerð og í sveit
sett að þau sýniast himiinigniæfandi úr
fjarska en verða að hundaþúfum er
nær dregur. Önnur láta minna yfir sér,
en koll þeirra ber hærra en nokkurn
gruniað'i þegair upp er koimið. Þannig
er því hátta'ð með mö'rig hin svo-
niefnidu stórmienmi sö'guoniar. Sum-
ir sem létu lítið yfir sér vaxa
við niámiairi kynini. En ótrúlega mamga
þeiirma sem hæis't bair meðial sam-
tíðar sinnar, bíða þau örlög að smækka
sífellt og verða að hversdagslegum með-
almennum þegar rannsóknir sagnvísind-
amna svipta af þeim duilarhj úpi þjóðsög-
unnar. Eftir því sem hlutlaus könnun
nær að aðgreina betur hina flóknu at-
burðarás sögunnar kemur betur í ljós
hinn hrollvekjandi sannleikur, að flest
hin svonefndu stórmenni hafa verið ótta-
lega smá, háð flestum mannlegum veik-
leikum í ríkum mæli, knúin áfram af
persónulegum metnaði og valdagirnd,
látið einatt stjórnast af duttlungum,
hefnigirni og glæpsamlegum tilhneiging-
um: sálir sumra þeirra verið formyrkv-
aðar af hreinni geðveiki, — en hafa
þrátt fyrir þetta komizt upp með að
taka ákvarðanir sem vörðuðu ham-
inigju og líf heiEa þjóða, jafnvel íbúa
storra megimllanda.
Listinn yfir geðtruflaða alvalds-
drottna allt frá Alexander hinum mikla
til Adolfs Hitlers gæti orðið langur væiri
allt tínt til. Ekki styttri yrði sá um al-
ræmda stórglæpamenn, sem sneru fað-
irvorinu upp á andskotann og hegndu
þegnum sínum í nafni laga og réttar
fyrir hin smæstu afbrot meðan þeir
Napoleon Bonaparte. Málverk eftir David.
■%
\
0