Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1969, Síða 3

BÖKMENNTIR
OG LISTIR
í GRAFGÖTUM
Nokkrar hugleiðingar í gamni og alvöru
i.
Fyrir jólin er mikið Skrifað
um bækur, svo sem hæfir í
bókaflóði jólanna. Mér finost
sjálfsagt að akrifað sé um bæk-
ur árið um kring, bæði um þær
bækur, sem koma fyrir jólin,
og hinar, sem koma á öðrum
tíma áns eða hafa kornið út
fyrir mörgum árum.
Nú lanigar mig að fara nokkr
um orðum um bók eina, sem ég
hlaut eitt simn sem viniargjöf
og er ein þeirra bóka, sem ég
gríp eimma oftast til, því að
'hún gefur mér alltaf svo mota-
legt tilefni til ýmiss konar tag
leiðiniga. Þetta er reyndar ekki
ein af bókum síðustu jóla, það
eru nokfcur ár síðan hún kom
út, og hún ber þess enigin merki
að hemni hafi verið bei-nt séir-
staklega inn á jólamarkað.
Þetta er bóikin Listamanna-
ljóð. Bindiefni bófcarinnar er
það eitt, að höfundar kvæð-
anma eru meira og minna þjóð-
toumniir menin fyrir þær listir,
sem hafa pemsil og meitil að
vopni. Þar ægir saman hinum
fjölbreytilegustu mamngerðum.
Þar yrtoja meðal annarra Jó-
hammes Kjarval og Sölvi Helga
son, Freymóðui Jóhanimesson og
Sæmumduir Hólm, Hörður
Ágústsson og Rífcarður Jóms-
son. Ólafur Túbals og Guð-
murndur frá Miðdal.
í þessari bók leitum við eifcki
að stórbrotnum skáldisikiap, sem
við gefum ofckur á vald til að
brjóta til mergjar, hér er etoki
mikið um andagift, sem ljær
oktour vænigi imn í dulheima
astralplamsinis eða botnlaust tóm
tortimimgarinnar. Við kvæði
þessarar bófcEir er yfirleitt mjö<g
erfitt að koma að þeim hátíð-
leigu og dulúðgu orðum, sem
bókmemntafræðimgar af mýjustu
árgerðum mega sízt án vera, er
þeir uppljúka fyrir þjóð sinni
leynihólfum dýrlegustu ljóða
samtímans. í þessari bók er
ökki eimu sirani að fimna svo
dónalegt orðbragð, að ástæða
gæti verið til að bregða á loft
memningaitoyndlum nútímans og
senda þá á öldum Ijósvakans
inn að arni hvers heimilis þessa
harðbýla lands.
Hér koma til móts við oktour
gaimlir fcuninimgjar og vinir, og
suma höfum við dáð sem mestu
Sigurður Guðmundsson
málari.
velgjörðarmemn okkar andlega
lífs. En nú koma þeir til okk-
aii- í nýjum búningi, og það
bregður fyrir svipmyndum af
þeim, séðum frá öðru sjónar-
horni en hinar fyrri. Við för-
um ekki í neinn kafarabúning
til að kafa dýpt þeirra, því að
yfirleitt fer ekki neitt mikið
fyrir henni. Andagift sinni hafa
þessir höfundar valið annað
form. En suma þessa höfunda
þekkjum við lítið áður, og Ijóð
þessi rifja upp það, sem við
höfum áður kynnzt, og við skilj-
um betur en áður sitt af
hveirju, sem skemmtilegra er að
vita en vita ekki.
Við skulum taka dæmi. Sæ-
mundur Hólm kemur fyrstur
fram á sjónarsviðið. Sem mál-
ari er hann flestum okkar ger-
samlega ókunnur að öðru en
því, sem við kunnum að muna
úr ágætu erindi, sem Björn Th.
Björnsson flutti um hann í út-
varp fyrir nokkrum árum. Ég
man nú ekki Ijóst þetta erindi,
en það þykist ég muna rétt, að
á námsferli sínum við Listahá-
skólann í Kaupmannahöfn gat
Sæmundur sér orðstír sem fá-
dæma efnilegur listamaður og
framundan virðist blasa óvenju
lega björt listamannsbraut. En
hann finnur sig knúinn til að
hverfa til íslands til að hefja
hér menningarbaráttu og ger-
ist prestur í Stykkishólmi við
Breiðafjörð. Þá var reisn ís-
lenzkrar menningar mest um
þær slóðir, en þar varð þó allt
of þröngt um Sæmund Hólm.
Hans fíngerða listamannssól
fylltist lífsergi, sem hann lét
bitna á samferðamönnunum á
lífsleiðinni. Nú varð hann svo
grófur og ruddalegur, að syn-
odalréttur dæmdi af honum
hempuna. En mest eru kynni al
þýðu manna á íslandi af Sæ-
mundi Hólm runnin frá því, er
Bjarni Thorarensen kvað um
hann látinn. Margur hefur hugs
að til mannsins, sem fékk þau
eftirmæli, að
„móður ykkar beggja
maðurinn unni.
Grét hann og gat henni ei
bjargað”,
— mannsins, sem var
„oft í uirð hrakinn
út af götu,
því hann batt eigi
bagga síma
sömu hnútum
og samferðamenn“.
f Listamannaljóðum nemum
við tungutak þessa ógæfusama
afburðamanns, sem hlaut hin
stórbrotnu eftirmæli af stór-
brotnasta skáldi sinnar tíðar:
„Elska flestir ágirnd,
allra verstu stórsynd,
sælu hrekur, helið vekur,
helvítis ber ómynd.
Elska flestir ágirnd“.
—En svo á Sæmundur Hólm
líka blessaða auðmýktina:
„Æðsta dýrð og þölfck þér
þægur færi lífs her,
guðdóms eilíf þrenning, eining,
ekkert þekkara finnst mér.
Æðsta dýrð og þökk þér“.
hæfileika þessa manns og hver
sem heilabrot okkar hafa verið
um rök örlaga hans og ann-
arra hans þjáningarbræðra, þá
munum við hafa gert ráð fyrir
isvo fullkominni eyðileggingu
þeirra hæfileika, að þeirra
myndu engin merki sjást. En í
þessari bók listamannanna, sem
ekki telja sig upp úr því vaxna
að skipa Sölva Helgasyni í rað
ir sínar, rekumst við ó svo-
hljóðandi stöku:
„Þels á landi þróast grand,
þrautastand og vömmin.
Það er fjandi, ef þetta band
þykiir handaskömmin“.
Við sjáum fyrir okkur konu
við rokk í baðstofunni, þar sem
þessi auðnusnauði flækingur
þiggur næturbeina að kvöldi
liðins dags. Góð spunakona var
mörgum hagmæltum föru-
manni tilvalið efni til
yrfcinga. Ekfci þanf að
efa, að Símoni Dala-
skáldi hefði orðið létt um að
játa þeirri konu ást sína í
léttri stöku í tilefni af jöfnum
Ólafur Túbals
þræði úr hennar hlýja þelL
En Sölvi fer ekki inn á þær
.brautir, þótt vel hafi honum
Franfhiadd á bis. 11.
Jóhannes S. Kjarval.
Margrét Jónsdóttir
ÞJÓÐIN MÍN
Mín fámenna þjóð,
þú ert smæst af þeim smáu,
hve smátt er þitt afl
gegn þeim voldugu, háu.
Hví reyna ei börn þín
í bróðerni að vinna,
og blessun við hagsæld
og samheldni finna?
Hví dýrka menn gullkálf
og guð'sríki hafna?
Hví gleyma þeir Kristi?
í fépyngjur safna.
Hví reynum vér ekki
að rækta hið góða
og réttlæti og kærleika
hásætið bjóða,
Vér eigum þó tungumál
Egils og Snorra
og arf hinna göfugu
bókmennta vorra.
Þótt víða sé leitað
um veraldar slóðir,
þá vart munu finnast
jafn dýrmætir sjóðir.
Vor menntaða æska,
því mátt þú ei gleyma,
en menningararfinn þinn
stækka og geyma.
Ef fjöreggið brotnar
er frelsi vort búið
og „farsæld og manndáð“
í vanvirðu snúið.
Nú leysa menn fley sín
til fjarlægra stjarna,
og flest virðist kleift
meðal jarðríkis barna.
Nú stikla þeir Mánalands
gráfölu gíga.
Hver gi'/.kað fær á.
hvar þeir næsit muni stíga?
Mín ástkæra þjóð,
þú ert smæst af þeim smáu,
live smátt cr þitt afl
geg-n þeim voldugu, háu.
Þú átt samt þinn rétt
á þvi ógnþrungna sviði:
að ávaxta pund þitt
og lifa í friði.
Svona var hann þá inn við
beinið, þessi brokkgengi lista-
maður.
Sölva Helgason þekkjum við
einnig öll af orðspori. Um hann
hefur verið gerð mikil skáld-
saga af einu ástsælasta skáldi
þjóðarinnair. Sjálfsagt hefur
Stephan G. sveigt fleiri hugi en
minn að lífi Sölva og örlögum
með kvæðinu um Jón hrak og
ummælunum í kvæðinu Kveld
um „útburði mannlífsins", sem
ýlfra, en eru „það atgervi, er
hirðulaust dó“. En hvaða hug-
myndir sem við höfum gert
okkur um glæsilega meðfædda «■
10. áiglúst 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3