Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1969, Qupperneq 9

Rúm Jósefínu í Malmaison var ekki fá-
tæklegt. Yfir því vakir hinn keisara-
legi örn.
ar að einini. Þetta var sumpart metnað-
ur Napóleonis sjálfs og sumpart fyrri
aldar rasjónalismi. Allir framfarasmin-
aðix huigsuðir höfðu lýst þvi yfix þegiar í
aeskiu Napoliearus, að iþjóðeomiisstefinia væri
úrelt og fruimstæð. Þó fór það sivo, að
álfan skiptist í erm fleiri þjóðlönd, er
leið á öldinia.
Illmögulegt er að geta sér til uim það,
hvernig farið hefði, ef Stóra-Bretland
hefði eíklki komið til sögunnar. Þar ríkti
ekki lýðræði og stjómarvöldin voru
ekki með á nótunmm, þegar rætt var um,
að ríkisstjórn lands Skyldi sitjómia sam-
kvæmt „vilja fólksinis“. Enmfremur
vom Stór-Bretar ríkasta þjóð heims og
réðu á hieimiShöfunium eftir að þeir löm-
dðu framsikia flloitamm. Svo vomu þeiir stem
óðast að kama sér upp nýlendum um
allan heim. Napóleon hafði hins vegar
gefið slikt upp á bátinm og m.a. selt
Bamdaríkj amömmium Louisianafylki, og
sleppt þanmig færi síniu á því að koma
upp frönSku veldi í Norður-Ameríkni.
Annars höfðu Frakkar og Englendingar
átt í stríði ölduim saman. Þvi var Frökk-
um ekfcert nýnæmi í því, er Bmglend-
ingar lýstu nú yfir stríði á hendurþeim.
Napóleom kom sér upp hiníum tvö-
hundruðþúsund mamna stóiiher sínium í
Boulogne og bauð að smíða umdir hamm
sjöþúsund fLat/bytniur að flara á yfir
sundið til Eniglands. Hefði það heppn-
ast hefði hanm vissufega ummið Englamd.
Landher Eniglemdinga var mefmilega illa
á sig kominn og fámenniur að aiulki. Aiuk
þess hefðu írar uimisvifalaust tekið Napó
leoni sem frelsara sinum. Napóleom
eyddi heilu ári í undirbúning þessarar
'hieirtfierðiar, em þá slklárust Biússiar oig Aiusit-
urrí'kismienn í leikinm og réðuist á
Fiakba. Þetta gerðu þeir að undirlagi
Englendinga og þágu borgum fyrir.
Napóleon fékk fólki þegar nokfcuð að
undrast. Hann sneri stóihernum með
geysihraða til Mið-Evrópu, skundaði
sextán hiundruð kílómetra á þreih dög-
um og gjönsignaði Auisturrikismemm við
Austerlitz. Við þetta setti mikimn ugg
að Pitt florisœtisráiðlhiemna. Þvi ihvoirki
Pitt né Napóleon sjálfur töldu þanm
atburð sénstaklega mikilvægam, er Nel-
son aðmíráll hafði gjörsigrað fransika
og spæmsk-a flotann við Trafalgar fimm
vikum áður. Kemur og mörgum samam
um, að sú orrusta mamki lítil tímamót.
Napóleon nýtti nú færið meðian gafst,
sigraði Prússa við Jena og þvínæst
Rússa við Eylau. Árið 1807 hitti h-amm
Alexanidar Rússakei'Sara og skiptu þeir
meginilandi Evrópu bólbstafLega á miíLli
sín með sammirugi. Emglendinigar héldiu
stríðimu einir áfram em nú af lítilli
hörkiu.
Napóleom stjórnaði þessari álfu óá-
reittur frá 1807 til 1813. Hann gerði
bræður síma að konumigum yfir himum
ýmisu ríkj-um Evrópu og hugðist jafnvel
færa páfastól til Parísar. Harnn hóf mikl-
ar vegaframkvæmdir, sem tengja
skyiidiu helztu botngir ólfumimar. Hamm hóf
að hrinda lýðræði í framikvæmd fyrir
alvöru. Hanm reyndi að leysa kynþátta-
vandann, afnam þrælahald og ámauð og
kom þvú til leiðar, að frami m-anna valt
nú ekki síður á hæfileikum þeirra en
erfðri stöðu þeirra í samfélagi'mu. Hanm
prédikaði gagnkvæmt umburðariymdi
fyrir trúflokkum, var hanm þó sjálfur
vantrúáður. Hann reymdi eintnig að
hefja Gyðimga úr því eymdarástandi, er
þeir ’höfðu lemgi þúið við. En þrátt fyrir
allar háleitar hugsjónir, sem Napóleon
reyndi þannig að komia í framikvæmd
eru skiptar skoðamLr um það, hvort
hamm hefði ekki getað gert meira fyrir
Frakkland sjálft. Frakkar dáðiust að
vísu að keisara símum til æviloka hans.
En er þaroa var komiið sögu var hann
farinn að hugsa í stærri einimgum em
frömskium. Heimiaveldisáf ornn in leituðu
fast á hamn. Líkast til hefði allt farið
á betri veg, ef harnn hefði nýtt sigria
sína eingömgu í þágu Frakklands, tryggt
landamæri þess og snúið sér að inmam-
riíkiisirniálefnium, em látið E\"rópu diraum -
inm eiga sig. Hann tók hinn kostinm og
því er það, að Frakkar hafa jafman tví-
stigið eilítið í áliti sírnu á Napóleoni
síðarn.
Árið 1809 varð Napóleon fertugur
og mátti brátt glöggt merkja það á hon-
um. Hamm hafði áður vexið óvenju gnann-
uir, em hlijóp niú í spólk. Að vísrn gekk
heili hams emn sem áður eims og klukka.
— Hinum ýmsu málefmum er skipað
niður í hiuiga mímum eins og í skáp —,
sagði hanm, — og vilji ég breyta um
hugsumiarefni þarf ég aðeims að loka
einni skúffunmi og opma aðra. Lamgi
mig að sofna, loka ég einfaldlega öllum
skúffumum og er steimsofnaður á samri
stundu —.
Þrátt fyrir þetta hnigmaði homum ó-
neitanlega. Það er hverju orði sanmama,
að valdið spillir þeim, sem það hafa, og
Napóleon fór vissulega elkki varhluta
af því. Ástæðurnar kumna að hafa ver-
ið líkamlegar að eimhverju leyti, en sál-
ræmar voru þær vissulega einnig. Napó-
leoni hafði bókstaflega heppnast allt,
sem hann hafði srnert á. Hanm hafði
komið hiluitum í framkvæmd, sem öllium
öðrum voru ofviða. Fynr á árum hafðá.
hamn valið skarpgreinda og gaigmrým/a
meran sér til ráðgjafar. Nú orðið kaus
hann helzt gæflynda smjaðrar.a. Hann
vék beztu ráðherrum sínum, þeirn Tall-
eyrand og Foudhé úr helztu embættum
beirra. Eitt sinn vék hanm sér að Tall-
eyrand við hirðima og jós yfir hanm
ómældum svívirðiniguim, kallaði hanm
bleyðu, lygara og svikara, hæddiist að
homim fyrir lömuin han-s og ákók hnef-
anm fnamam í hann. Suimt -af þessu var
laukrétt, en það var lítil afsöfcun fyrir
ruddaskap Napóleons. Talleyrand lét
sér fátt um finmast eins og allajafn-a og
deplaði var-t auga, en lét svo um mælt
eftir á að mikið mein væri það, að svo
mikill maður skyldi vera svona illa upp
alinn. Harnn var mættur á sínuim stað
dagin-n eftir.
Napóleon var orðirnn sannfærðUr um
eigin óslkeikiuilleik. Ráðgjaf-ar hanis áttu
þá miafnlbót alls ekki leoigur slkilið. Huigls-
un Napól-eons sjálfs fór hratoandi. Enm
var hann ein-n gáfaðasti maður álfunm-
ar — en hins vegar var hann e'kki leng-
ur upp á sitt bezta. Stolt hans var orðið
'hjákátlegt og skapið slæmt. Hanm var
dkltoi grimmJlymdiur að jiaÆraaði, en ábtá þó
orðið ýmislegt til eins og fyrrneflmt at-
vik sýnir.
Svo var á þetta að líta: fyrir hverju
var hamn nú að verjast? Þótt Napóleon
hafi átt sér síraar bugsjónir um bætt
stjórnarfar og anmað í því sambandi
þá var tilgangur hamis fjölþættur eins
og gerist hjá flestum. Efalítið er, að
metmaðuir hafi þar verið sterkasta afl-
ið. Er harnn stóð nú á fertuigu hafði
hann náð eims langt og umnt var. Hið
'einia, sem hamin vamhiaigaði um, var som-
ur, er tséki upp merki keisaradæmisins
er haran félli sjálfur frá.
Jósefína hafði ekki fætt honum barm,
þótt hún ætti sjálf tvö frá fyrra hjóma-
bandi. Napóleon hafði leitað víðar fyr-
ii sér og eitt sinn varð ein ástmeyja
hams þumguð. Napóleon varð heldur
kátur við þar til hamn komst að því, að
e.t.v. ætti Mur.at mariskálkur einhverja
hlutdeild í fyrirtæfcimu. Þá var það, að
hanm hitti Maríu Walestou. Hún v.ar
pólsk greifadóttir og fyllti átjámda árið
uin þetta bil. Hún var upphaflega talin
á að þýðast Napóleon vegna þess, að
Pólverjar vildu koma sér í mjúkinn
hjá homum, en brátt tók henni að þykja
vænt um hann sjálfs hans vegma og það
varð hún, sem fæddi horaum bam fyrst
kvenm-a. Þar með var valdatíma Jóse-
fínu lokið. Napóleon var nú orðirnn viss
um getu sí-na og þótt honium þætti allt-
af hálfvænt um Jósefínu skildi hafun
nú við hana. Hún tók því báglega, en
varð að fallast á það.
Nú dugði keisara Evrópu enginm
miðiumrgs kvenkostur. Napóleon v-ar fynst
á höttminum eftir rús-smastori primsessu,
en lét sér lotos lynda Maríu Lovísu,
átján ára gamla dóttur Auistumríkiskeis-
ara og fræmtou Maríu Antoinettu. Stúlk
an kinotoaði sér í fyrstu við að giftast
þessum manmi, sem henmi hafði verið
immrætt að væri illmenni meira en gemgi
og gerðist. En allt fór fram með prýði.
Napóleon beið ekki boðanna heldur
þeysti á móti henni snaraðist upp í
vagninm og hóf að ranmsaka femg sinm.
Haran langaði auðvitað að fá primisess-
Lendin á eftirlætishesti Napóleons,
Le Vizir. Hann fylgdi honum í útlegðina
og stendur nú uppstoppaður í safni ná-
lægt gröf húsbónda síns.
uraa sína sem fyrst, en einnig vildi hann
brjóta ísinm og svipta brott þeim stjórn-
málablæ, sem var á ráðahagmum. Hann
mum þó sj-aldan hafa eytt heilli mótt með
stúlkuinni eftir þetta heldur heimsótti
han-a aðeiras á stundum í dynigju hemm-
ar og þá með viðhöfn. Keisarinm kom
þá skálmamdi í raáttserkrauim inn gang-
inm og fylgdu honium hirðsveinar og
þjónar með kerti í höndum.
Maríu Lovísu lí'kaði vel hjónabandið
og sjálfur var Napóleon heill-aður.
Hann lét svo um mælt við fylgdarmemn-
ina eitt sinm er hanm kom út frá henni,
að ekbert væri „jafn yndislegt og þýzk
rós“. Auk þess fæddi María honium son,
serni þegar hlaut mafnhótima „Hams há-
tign, konu-ragurmn af Róm“. Napóleon
'hafði vöggu drenigsi-ms að jafmaði
við hlið sér í vimmuherbergi sínu. En
litli konuingurinm varð ákarrarnlíflur, dó
rúimt tvítugur í Víraairborg. Sá Napóleom,
sem kallaði sig hinn þriðja og síðar varð
Fratokakeisari var himsvegar frændi
Napóleoras mikla.
Sömmiu eftir að Napóleoni fæddist
somurin-n lagðd hann út í stórkostleig-
ustu herferð, sem hann fór nokkurm
tíma, en það var Rússlandsförin. Ástæð-
urmar til henn-ar voru smávægilegar.
Var sú helzt, að Alexander zar hafði
verzlað við Englendimga í óleyfi og
huigsað sér til hreyfirags í Tyrklandi.
Napóleomi þótti þurfa að brjóta hanm á
bak aftur eða koma a.m.k. fyrir hanm
vitinu. Raunar ætlaði Napóleon að
hræða zarirnn til hlýðni með því að safma
saman mógu miklum her, og hóta svo
illu. En zarirnn var draumóramaður og
lamgaði líka að ráða fyrir Evrópu. Napó
leon samkaði því saman þeim stærsta
her, sem um getur í hermaðarsögunmi
og taldi hann sexhundruðþúsund manns.
Meiri hluti hams saman stóð af ítölum,
Pólverjum, Prússum, A-usturríkismöran-
um og mön-mum þó nokkurra smærxi
þjóða. Napóleon fékk Austurríkismenm,
Prússa og Bandaríkjamemn í lið með
sér og voru keisari og kóngur himna
tveggja fyrrmefndu undirmiemn Napóle-
oras í fyrirtæki þessu. Herferðin var
harmleikur. Herimn var allt of stór til
þess, að Napóleon kæmist í nógu náið
samband við óbreytta henmenm. Auk
þess voru allar aðstæður þar eyistra aðr-
ar, en Napóleon átti að vemjast og
loks var hanm óvenju óþjáll við undir-
foriingja sína. Allt þetta lagðist á eitt
með því að rússmestau bændurmir
brenmdu bæi sína og skámu féð, og lauk
leikmum svo, að Napóleon hvarf mönn-
um sínum í snjófjúkinu og smeri heirn,
en þeir drápust ýmist við harmkvæli í
gaddimum eða klömgruðust heim við
nauimian leik og var það þó miranstur
hlutimm.
Loks hafði þjóðemlsstefnan unnið
frægan sigur á Napóleomi. O-g reis nú
upp hver þjóð á fætur anmarri gegn
honium, merna ftalir og Rimarbúar. Napó-
leon barðiist af snerpu og snilli sem
fynr, en fékk ekki forðað því sem verða
skyldi. Hanm sigraði óvininm að vísu
tvisvar í Þýzfcalamdi, en vax svo óvar-
kár að fallast á vopnahlé, sem ekkert
gildi hafði í reynd, því að óvimurinm
safnaði jafnskjótt liði á ný og sigraði
Napóleon í orrustunni við Lepzig, eða
Þjóðaamustuinmi, þar sem hermemm
fjórtám þjóðemia börðust Napóieom hélit
smarlega heirn til Frakklamds og safn-
aði í anmam her, en óvimiuminm editi hamm
og vanm Parísarborg.
Er París var nú fallin töldu miarskáito-
ar Napóleoms hanm loks á að segja af
sér. Hanm hafði ætlað sér að tryiggja
syni síraurn keisaradæmáð, en neyddist
nú til að undirrita afsögn sína. Penn-
inn gekk gegnum skj-alið, svo var keis-
araraum þuragt niðri fyrir. Haran gerði
tilrau-n til sjálfsmorðs.
Leikar fóru þannig, að Fratokar end-
urheimitu larad sitt og geklkst Talleyr-
and helzt fyrir því. Napóleon var út-
nefnduir þjóðhöfðimgi eyjarinn-ar Elbu
á Miðjarðarfhafi. Hann kvaddi henmenm
sírua og hlýtur það að hafa verið undar-
leg sjón, er alliur herinm snöikJkti af
hryggð á þessari kveðjustund.
Eir kom til Elbu reyndi Napóleon að
koma sér sem bezt fyrir. Hanm skipu-
liaigði isitjiómniimia á nýjam leik og hresisiti
upp á var-nir eyjarinmiar. María Lovísa,
eiginkona haras, hafði femgið sér elsík-
huga og meitaði að koma. Því bjó Napó-
leon með Maríu Walewstou. Son sinn og
Maríu Lovísu sá hanm aldrei framiar.
Bourhóraaimir áttu að greiða honum
ámvisisiar tetojur, ein það diróst áð féð
kæimi. Haran heyrði sterkan orðróm um
óvimsældir nýju stjórmarinnar. Það varð
úr, að Napóleon Bónaparte lagði út í
mesta ævintýri sitt og hélt til Frakk-
lands með tvöhundruð mamma lið! Hamm
hafði landið á símu valdi inman hálfn
Framhald á bls. 11.
10. áigúst 19-69
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9