Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1969, Qupperneq 10

„Eg vil öðlast ilminn dýra##
Baldur Pálmason ritar nokkur orð um
Ásmund Jónsson frá Skúfsstöðum
og vitnar til Ijóða hans

Ásmundur Jónsson frá Skúfsstöðum.
Gamall er siður íslenzkra
skálda að kveða höfðingjum
annarra þjóða hyllingarljóð, og
eru í fornsögum skilríkar frá-
sagnir Eif honum. Skáldin vcktu
þá stödd í konungsgarði og
fluttu kvæði sín í heyranda
hljóði konungs og hirðar.
Ekki veit ég hvort íslending
ar hafa gengið fyrir konumga
og ávarpað þá í ljóði fré þvi eir
fsiendingasögum sleppir og fram
á síðustu öld og þessa, er kon-
ungar vorir í Kaupmannahöfn
tóku að leggja lieáð sína hinigað
út, en sQiíks mimu áreiðantega
fá dæmi.
Eftir að vér reistum lýðveldið
fyrir aldarfjórðungi hafa þjóð-
höfðingjar Norðurlanda komið
hingað sem heiðursgestir, og
hafa skáldin þá ekki látið sitt
eftir liggja, þegar þeim var
heilsað sem vinum og frændum.
Árið 1940, er konungur ís-
lands og Danmerkur, Kristján
X, varð sjötugur 26. sept., dvaldi
í heimaborg kommgis íslenzkt
skáld, sem endurvakti fornan
sið og flutti konungi drápu. En
nú var runnin öld nýrrar tækni,
og því stóð skáldið ekki í kon-
umgsskála og sagði fram kvæði
sitt yfir langborði hrokuðu mat
föngum, nei hann flutti kvæðið
í áheyrn konungs og allrar þjóð
ar hans gegnum útvarpið. Og
máttu þá Danir kenna tungu
feðra siinna Mtt breytiba. Miun
margur í þeim hóp hafa farið
á mis við merkingu orðanna, en
það kom fram eftir á, að ýmsir
höfðu dáðst að hljómfegurð og
hrynjandi íslenzkrar tungu,
enda var skáldið ágæta vel máli
farinn. Skáldið var Ásmundur
J ónsson frá Skúfsetöðuim, og
kvæði hans var tíu erindi átt-
hent. Niðurlagserindin tvö
skulu birt hér, og ber lesendiuim
að hafa í huga að stríð geisaði
og lönd Danakonungs höfðu ver
ið hernumin í næstum hálft ár,
þegar stórafmælið bar að.
Þá saiga Frónis verður rituð með
rökum,
að réttu skal lýsit þínum
framiatökum.
Vor byltingaöld hefir bruigðið
sverðum
og brotið tí'l grurunia hin
tignustu hof.
Og erun eru víg og eiðarof
og eldur borimn að sáttmáls-
ger'ðum.
Því ríður á mönnum með
reynslu og þekkinig.
Með rökvísi, trú. — Eiigi
blekking.
í>ín höll, hvað sieim vexður, er
byggð á bjairgt
Hún buigiasit ed undir stálaldar-
fairgi.
Vitri konungur, verða svo
megi
að verjir þú riki þín böli og
nauðum,
Að jöfmu, vor ræsir, hjá ríkum
og snauðuim
þín ráð eru rniefin, sem ljós yfir
vegi.
Heyr, miíLljóiniir þegnia á þínum
degi
þér þakka, á haiuðri og fleyi.
Ásmundur Jónsson er vafa-
lítið síðasta íslenzka skáldið,
sem hyllir konung í konungs-
garði, eins og vel má kallast,
og homum fórsit það með sóma.
Ásmundur var 41 árs að aldri,
er hann orti konungskvæðið,
sem ber heitið Til konungs ís-
tenids. Hamin fæddiist á Skúfs-
stöðum í Hjaltadal 8. júlí 1899,
og eru því nýMðin sjötíu ár sáð-
an. Hann náði hinsvegar ekki
að verða nema 64 ára igiamaiU,
því að hann dó 18. sept 1963
í Reykjavík.
Frá hendi Ásmundar Jónsson
ar komu út tvær ljóðabækur,
Haföldur 1922 og Skýjafar 1936.
í hinini fyrri eru æskuiljóð. Þau
eru þó flest alvarlegs eðlis og
sýna að höfundur hefur verið
bráðþroska, bæði að hugsun og
orðfæri. Ég set hér tvö stutt
sýnisharn:
ÞORVALDUR THORODDSEN
(tvö erindi lengra kvæðís)
Skarð er fyrir sQcildi,
sikjáJŒa lamdivætitir;
fa/lda him frfðu,
til foldar, blóim,
höíuð sdm hmieigja
að hjarta móður
og gráta guflDitámum
góðam vim.
Þín safcniar þjóðin,
Þarvaldur, lenigi;
vísindium vammstu
þitit volduiga sitarf.
Óbætbur öliu
er oes þinm miisisiir;
hver mum niú koma
með kmaifti aem þú?
KOSTIR
Ást í barmi, aÆl í mumd,
efLda von í styrkium hiuiga,
áttu, seim að alla stiumd
eiga mjer í srtríði að duiga.
Þér ég heiliga ást og óð,
æsku minmiar þýðu stmenigL
Ljóðin mím í llítimm sjóð
legðu að hjarta og gieymdu
lemgL
Þegar Skýjafar kom út, var
höfundurinn búinn að vera fjórt
án árum lengur í skóla lífsins.
Kvæðin eru orðin stærri í snið-
um og skáldatökin öllu fastari.
Hinisvegair gæitir þar sumsisitaðar
nokkuð glöggra áhrifa frá eftir-
lætisskáldum Ásmundar, eink-
um Eiiniari Bemedikfssynd, siem
var brautryðjandi sumra bragar
háttanna, sem Ásmundur velur
sér, og hafa fáir árætt að feta
í þau fótspor, svo sérstök sem
þau vcxru. En sérstia/kaæ ástæður
lágu til þess.
Ásmundur kynntist ungur
Einari skáldi persónulega og
vann sér vináttu hans. Alla tíð
síðan lagði hann sérstaka stund
á ljóðrmæli Eimiars, að bmjóta
þau tdi mergjar, bæði til fufll-
nægjandi skilnings og til með-
ferðar í framsögn. Var því eigi
nema skiljanlegt, að sumt í
kvæðum Ásmundar drægi dám
af meistaranum. Margir minnast
útvarpsflutnings hans á sumum
höfuðkvæðum Einars, og til eru
þeir, sem töldu hann flytja þau
öðrum betur, enda var hann
nokkurskonar sérfræðingur á
sviði Einars Benediktssonar.
Nær það raunar ekki einungis
til skáldskapar Einars, heidur
og til margs annars í lífi hans.
Ég er viss um að Ásmundur
hefði getað ritað eftirtektar-
verða ritgerð um Einar Bene-
diktsson, því að svo vel og
skemmtilega heyrði ég hann
stundum rifja upp ýmislegt
um hann. Og er þá nærtækt að
geta þess, hve Ásmundur var
gríðarvel máli farinn, málsnjall,
rómsterkur og mælskur, a.m.k.
þegar vel lá á honum. Og þá var
oft glampi í auga samfara hressi
legu orði eða kímilegu.
Tvö skáld dáði Ásmundur um
önnur fram auk Einars Bene-
diktssonar, Matthías Jochums-
eom og Hanmies Hafstiedn,
og voru bækiur þeinra þre-
memniiniganina jaÆniam við
hömidinia á borði hamis, svo
og myn-d af þeiim. Hamm hef-
ur og hajft miklar mœrtiur á
Stefáni gkéildi frá Hvítadiai, sbr.
eftirmæli í Skýjafari. Þar í bók
inni er líka að finna ljóð um
fleiri þjóðkunna menn, ort að
þeim látnum, s.s. Hermann Jón-
asson skólastjóra á Hólum, Ólaf
Briem alþm. á Álfgeirsvöllum
og Harald Níelsson prófessor.
Einnig er þar aldarminning
Mafithíaisar skálds Joohuimssion-
ar. Þar er þetta erindi:
Þig hkniTidisir hófu fram til
dáða,
öli heimisláfsár þín niauztu
þeirra ráða.
Þíin harpa var af hávaimáLmi
slegin.
Þín huigsj ón ruiddi bnaurtir
sólarmegin.
í Edenisrniká, út við svanasumdim,
þú sóttir orðs þimis speki í
bænamlumdinm.
Gegnum móðu og mfabur Mfs
og dauöa
þinm máttiur treysti hmefllda,
þjáðia og snamiða.
Góð vinátta var með Ásmundi
og Jóhannesi Kjarval listmál-
ara, og til myndsnillingsins kveð
ur skáldið á fimmtugsafmæli
hans drjúglangt kvæði. Þar
stendur m.a.:
Séð hefi ég þig
í sótUiumdi
sumri fatgnia
og sönigheiim liofa,
liljumiál þýða
í ljóeitóma,
úr Mfsþá/btiuim
búa litiaspeki.
Myndir gliæstar,
myndir eitífar,
unmið þú hiefir
og ættfliamidi getfið.
Feta miumu fáir
í fótspar þín
að haglieikissnilílii
hullduimála.
Skýjafar byrjar á fslandsljóð
um frá 1930, og síðan kemur
ljóðaflokkurinn Hólar í Hjalta
dal, sem kom út sérprentaður í
viðhafnarútgáfu að skáldinu
látnu. f Skýjafari eru og önnur
styttri kvæði um föðurlamdið og
átthagana, og skulu tvö þeirra
rifjuð upp hér:
ÍSEANDSLJÓÐ
Þú feðra vorna fósitiuriiainid,
þú forna, dýra sögulamd,
þú tigmiarfagra fireflsisstoirð,
þinm fafldur skin við hafsins
borð.
Þitt höfuð sigmiir himájnsól,
þitt hjiarta slææ táil giuðs ffá
jöíkufatóL
Vér efakum þig, vort æittairiiamd,
vér elskium þig, voxtt fósiturlanid.
Svo vimmiuma þér með huig og
hönd,
að htröfckvi sumidur oksirns bömd.
Fyrr ÖH vér tótum líf og blóð,
en lliggi urnid sikömm á ný þín
stolrta þjóð.
Þú feðina voroa fóstiuriamid,
þú forraa, dýna siögufliamid.
Vor mifclla droibtniiinig,
mióðurj'örð,
um m'erfci þiibt sfcai haflda vörð
þírn þjóð, vort fagra fástuæiairíicL
Frjáfat og hiábt þú nísa stoait,
vort ættarliamd.
VORKVÖLD VIÐ TINDASTÓL
Sól í haifið sígiur,
sotfraar blóm á grumd.
Hæg tii jai'ðar hmágur
heilög niætuirsbuind.
Fagrar fjiaiiaira!ðiir
færast bláum kjól.
Hinztu gefaliar glaðir
gyfliia Tinidaisrtiól.
Fremra svanir synigja
silumigsvötnum á,
aldin hjörtu ynigja;
umi hver sem roi
Blanidaisrt. blíðum rómi
biárra straiuimia hjal.
Háum helgidómi
huigur lúta sbaiL
Blessuð sé þin saiga,
svei/tin faigra min.
Aidir, ár og diaiga
aulkfat frtægðim þín.
Fomu fremdia-bódáin,
friðat' njótið vel;
ykfcur sdgni sólim,
svo ei ginamidi Hei.
f útvarpinu heyrum vér oft
Krisitin Haffltoon syngja íriskit
þjóðlag við kvæðið Hljómbrot
eftir Ásmund Jónsson. Það er
fagurt ástarljóð, eitt nokkurra
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
10. ágúisit 1969