Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.1969, Blaðsíða 4

rsn A
UvJ
Qfl @[FQfl
°®[Fá][p[fDD[P
o
í>n®[p[rDQa[P

BÖKMENNTIR
OG LISTIR
faíflja
\«ssx
þW
ttyaý
ijaa
fíjtuu
jJaafjaC
ff j-Be
Antonioni treysti orðstír slnn að fullu með myndinni „Blow-Up“.
Hér er hann að gerð „Zabriskie Point“ og setur bar „b!ow-upp“
eða sprengingu bókstaflega á svið. Húsið var beinlínis reist til
sprengingarinnar.
„Twiligrht of the Gods“, sem fjallar um Þýzkaland á þriðja og
f jórða áratugnum.
Smám saman hefur breyting-
in átt sér stað. Á stríðsárun-
um fór fólk í bíó til að sjá
Hedy Lamarr, Clark Gable og
Gary Grant. Innihaldið skipti
ekki máli. Um listgildi spurði
eniginn. Hin forkunnarfögru
Hollywoodaindlit voru nóg
ástæða til að draga að kvik-
myndahúsgesti. En ekki lengur.
Sá sem hyggst gefa sjónvarp-
inu frí eitt kvöld og fara í bíó
þess í stað, er líklegur til að
spyrja: Ætli það sé ekki eitt-
hvað í gangi eftir Godard?
Eða Amrtonioni?
Bandaríkjamenn þekkja kvik
myndir þó fremur af heitum
þeirra eða nöfnum stjarnanna.
En handan hafsins skipar leik-
stjórinn nú stjöirnusætið. Að
sjálfsögðu verða alltaf til
stjörnur á borð við Catherine
Deneuve og Maroelllo Mastroi-
anni, sem fá nöfn sín skráð
gulln/u letri 5rfir beitum mynd-
anna. Samt sem áður eru leik-
stjórarnir nú óðum að stela sen
unum frá leikurunum. Þegar
Jean-Luc Godard stjórnar
kvikmynd, þá skiptir titillinn
ekki verulegu máli. Federieo
Fellini er með mynd að nafni
„Satyricon" á prjónunum og
fjallar hún um spillinguna í
hiinni fögru Rómabcxrg. En heit-
ið „Satyricon" vekur fólki
miklu minni forvitni, en hinn
óskráði titill myndarinnar, sem
er „Nýja Feilinimyndin“. Nöfn
hinna ítölsku leikstjóranna
Michelangelo Antonioni, Luch
ino Visconti og Vittorio De Sica
jafmglida raunar titlum þeirra
mynda, sem þeir stjórna. Hið
sama má segja um nöfn Ingmar
Bergmans og Frakkarana Fran-
cois Truffaut og Alain Resnais
(þess, sem gerði „La Guerre
Est Finie“).
Skammt er liðið frá því að
málin tóku þessa stefnu. Al-
menningur hefur ævinlega tal-
ið ikvikmyndirnar skemmtanir,
en ekki listaverk. Miklar kvik-
myndir komu að vísu fram, en
voru dregnar til baka fyrr, en
hægt var að meta þær að
réttu. En mest var um hjómið,
eins og oft vill verða.
Kenning sú, sem kom leik-
stjórunum til valda birtist fyrst
í franska framúrstefnutímarit-
inu „Cahiers du Cinema“. í
febrúarmánuði 1954 ritaði Fran
cois Truffaut grein, sem hann
nefndi „Politiquie de Auiteurs".
Truffaut var gagnrýnandi um
þær munidir og iþótti efinillieguir
kvikmyndasmiður. Markmið
greinarinnar var að troða því
inn í haus manna, að kvik-
myndafilma væri alveg jafn
virðingarverð og bókagerðar-
efni, celluloid engu ómerki
legra en pappír. Truffaut kvað
kvikmyndir ekki vera hóplist.
Leikstjórinn væri sá, sem sam-
einaði sviðsetninguna, kvik-
myndunina og leikinn undir
eitt merki. Leikstjórinn væri
höfundur myndarinnar.
Kenningunni jókst brátt
fylgi í öllum áttum. Nú var far-
ið að ræða í öðrum tórai um
myndir manna eins og Alfred
Hitchcocks og Orson Welles.
Nú fór fólk að koma auga á
heimspekilegt ívaf í myndum
þessana manna. Kúrekamynd-
um Republic Pictures-félagsins
og glæpamyndum Warner
Brothers frá fknimlta tugi ald-
arinnar var nú hrósað hvað af
tók og þær taldar dæmi um
snilli í leikstjórn.
Enda þótt sannfærandi hljóm
ur væri í kenningunni mátti þó
ýmislegt að henni finna. Gagn
rýnendur „Cahiers . . . “ höfðu
mikla þekkiingu á kvikmynda-
list og -iðnaði, en þeir voru
lítt fróðir um Hollywoodkerfið.
Allt frá fjórða tugi aldarinn-
ar höfðu bandarískir leikstjór
ar æði oft aðeins verið verk-
stjórar við gerð myndanna.
Þeir voru oftlega ekki ráðnir
fyrr en kvikmyndafélagið
hafði ráðið leikarana og aðra
starfsmenn. Sumir leikstjór-
anna hafa geirt góðar myndir.
Má þar nefna til John Huston
og myndir hans „The Maltese
Falcon“ og „The Treasure of
Sierra Madre“. En margir leik
stjóna þessara eru lítt Ihæfir
kvikmyndasmiðir og lífsspeki
þeirra margra virðist aðallega
fólgin í virðingu fyrir miða-
sölu.
Nær því allir leikstjórar
urðu að hlíta þeim örlögum, að
ráðin voru tekin af þeim.
Stúdíóin sáu um klippingu
myndanna áður en þeim var
sleppt á markað. Þessari að-
feirð má jafna við það, að út-
gefandi ritskoðaði handrit að
sínu skapi, án þess að höfund-
uriran fengi þar nærri að koma.
Fáeinum leikstjórum hefur tek
iat að koanast hjá þessum
hreinsunareldi á umliðnum ár-
um. Má nefna þar Stanley
Kramer og Billy Wilder, en
þeir hafa stundum framleitt eig
in myndir og sloppið þannig
við hugsanakúgun Hollywood-
kerfisins. Paul Newman, John
Cassavetes og fáeinir aðrir leik
arar hafa eiranig streitzt á móti
og fylgzt með gerð mynda
sinna frá upphafi til enda.
En þessi vandi dregur samt
ekki úr gildi kenningar Frakk
anna. Kvikmyndin hefur nú orð
ið þvínær leyst skáldsöguna af
hólmi, sem umræðuefni á meran
ingarsamkundum og í kokkteil
veizlum. Nú vantar áhorfend-
Énn er Jean-Luc Godard við
sama heygarðshornið í andúð
sinni á stefnu Bandaríkjarana.
Hér er haran við töku „One
American Movie“, sem gerist í
fátækrahverfi í Brookiyn.
Stanley Kubrick
Francois Truffaut (sem gerði
m.a. „Jules and Jim“), segir
Arthur Perm Catherine
Devenue til í „La Sir-
éne du Mississippi“ þar sem
hún leikrar á móti Jean-Paul
Belmondo.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
19. aktáber 1969