Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1969, Qupperneq 1

STAÐARBRÆÐUR
Athugasemdir við þátt
Sigurðar Ólasonar
um afgang þeirra 1780
i
L íka-má'J.ið svonieínda min.n-
ir á se-lshausinn sem npp kcwn
úr eidigrófinni á Fróðá: í það
færist lyfting þeim mmn mieiri
sem fastar er á því hamrað.
Samlí'kingin er þó gölluð að
því leyti, að sá verðu'r ekki
fundiam er keyri niðlur „sels-
hau®” líkaimálsins í eiitt skipti
fyrir öíil.
Þinghöid þau sieim urðu út af
Mkah'Varfinu í Kjiaiilhinauimi 1781
mynda undirstöðu allra
ihugleið.iniga uim örilög Staðar-
bræðra, hversu völlt sem hún
kann að þykja þeiim mönnum
sem sett hafa saman „iskýring-
ar” á forsendum siem hivergi
eru t'il „in actis”. Við slíki
Skýriniga-ismíð er auðvitað
leyfileigt að gefa gauim söginuim
og miuninmiæluim sam liifðlu sam-
hliða skjaBifesituim vitnisburðum,
vegna þess að við yfiiirheynslur
fást svör vdð því einu sem
spurt er urn, fyrir þá sök er
ekki víst að öll þekking á
máilavöxituim komisit í dóimabók,
allira sízit þegar farið er laus-
ltega í sakirnar, einis og ástæða
sýnist vera að ætla um líka-
miálið. Sú vitneskja sem ekki
kieimist í dómiabók rýrnar þó að
heimöildar'gildi, þar sem aldrei
er hægit að reiða ság ú hversa
mikflium breytinigum hún tekur
með tímanum. Samit sem áður
eir ©klM óhugsandi, að vitneskja
urn itiltekið atriði lifi álflilengi i
miunnileigrd geymd Mtið breytt
frá því sem va.r í uipphafi, þ.e.
nokikurn veginn í þeiirri mynd
sem hún hefðd haft í dómabók
ef eftir henni hefði verið leit-
að við yfirheynsilu. En aldrei
verður fyflilileiga úr sflífcu sfcor-
ið og hljóta þlinghölld því að
vera unidirstaðian sj'állf, sé þeim
á anmað borð til að dre-ifa, og
óheimilt frá fræðil-eigu sjónar-
miði að hafnia þeim að svo og
svo mifcliu leyti, memia óræka;
sannamir komi 'tiii um haldleysi
þeirr'a. Slíkar saninianir hietf ég
aldrei rekizit á, að því er tek-
ur til líikamláiLsins. Engu að síð-
ur hafa hedilaibnotamenn grams-
að í þinighöldium þess eins og
þau jafngilbu söguisöignum,
meira að aegja tekið hégiljur
og óra fram yfir þau. Ég er
undir það húinin að mæst verði
Staðarbræðu'r láitnir sjó-
drukkna einhvers staðar á
þorsika,miðlum Sunnlienddniga, e'f
ekki í Miðjiarðiarhafinu, því
eimin söguisimiður l'ét þá súpa
hel í Hvítá.
II
]\í állsigögndn um afldrif Stað-
arbræðra og félaga þeirra, þau
sem emrn eru itdil, hafa öttfl verið
prontuð, þ.e. þinlghöldim í hér-
aði 1781—83 (þingað var fjór-
um sónmiuim: á Stóru-Seyíliu,
Sa-uðá og aftur á S'tióru-Seyiiu
tvívegiis) og alþinigisdiómiarmir
1784 oig 85. Nær allar heimildir
aðrar ssirn máli skipta geynr.r
þátitur Gísla Konráðssonair af
Grafar-Jónd og Staðarmönnum,
Siaminn nálseigt 1860. Plöigg ým-
is, lögð fram í héraði af sækj-
anda, Halldóiri klausturhialdara
Vídaliím á Reymiistað, himum
gruniuðu: Jónii Eigilssyni á
Reykjum á Reyfcjiaisitrönd, Sig-
urði syni hans, síðar hr'epp-
stjóina í Krossianiesi í Hólimi, og
Birmd I'iiugasyni, stfðlar bnepp-
stjóra í Neðra-Ási í Hjaltadal.
svo Oig af flleirum, virð'ast hins
vegair glötuð, og hafa engin
dómsskjöl varðveitzt úr Skaga-
fjarðarsýslu frá 18. öld, a.m.k.
er þau ekki að finma meðal
isýsiiulsikjiaflia í Þjóðisikjatasatfini.
— Gísíi Konráðssom átti hægt
með öfllun miunnllegra heimilda
og nefnir hanm. sögumenn
nokkra í þættdnuim, Af ritum
istyðlst hiann sýnilega við Ár-
bækur EspóLíns, en. þinghöldin
kannaði 'hann ekki. Sagam af
Suiuiaiivci'l við Kialhrauii. Ilrúlfcll «g Kjallcll í baksýn. Myndima tok Páll Jónsson.