Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1969, Blaðsíða 7

var allmikið ættarmót, en Jón-
as Sveinsson var harðari á
brúnin.a, svipuirinn gleittndsiegri
og tvíbentari, meira „extra-
vert”, en þó bsr margt í bók-
inni þess vitni, að hainn glímdi
l'íka við líísigátuna mikiiu, — var
eins og margir stourðiæknar
fyrr og síðar ekki haldiinn
hrökafulliu ofmati á eigin mátt
og megin í nóvigi símu við dauð-
ann, — kymgdi ekki huigsunar-
lauet því harðæti, sem efnis-
hyg'gja aldamótaiskeiðsins var,
né þunrum lagafyr,irmœlium
borgaralegis samfélags, jafnvel
ekki arfhelguim, siiðaiboðuim, stétt-
ar sinmar, sem þó eru fjöregg
hennair. Ég hygg, að sá hún-
vetmski arfur að hætta sér á
fremstu nöf án þeisis að svima,
hafi verið allstertour þáttur í
eðii hams, en nafni hans og ná-
frændi, prestsson.m'imn frá Stað,
hið Ijúfa og smekkvisa ljóð-
skáld, hafi verið fínigierður og
innæxiaður sproti á m,eiði
hinniair gömlu Sliarðsaettar.
Mjög ljúf er sú mynd og
blandin góðlátri kimmi, sem
Jónas dregur upp af tengda-
föðuir sírnum, Júlíusi Hafstein
sýslumanaii, þessum skilnings-
ríka mannvini, sem hatfði fuirchi-
legt lag á því að halda bramdi
lagannia í slíðruim og buindnum
friðböndum, a.m.k. þegar smæl-
ingjar á!ttu í hlut. Hún og margt
fleira í þessairi bók sýndr, að
höfundurinn hetfði getað samið
smásögur, sem að mianniýsing-
uim til befðu jafnast á við sum-
ar sögur koHiega okkar Som-
erset Maugham, en án þeirra
mannfyrirlitndngar, sem þair er
oftasit að finna.
Jónas taiar að vísu lotfsam-
lega um ýmsa kennara sína, en
ég ge,t a.llls ekki fallist á þann
dóm, að á námsárum okkar hafi
sjaldan verið minnsit á neins
konar nýjunar í fræðigTein-
inmi. Aðaltoostur kennisiLuinn-
ar var að vísu sá, hve við feng-
um þa-r góðan grundvöli að
framtíðarstarfi okkar og freto-
ara námi allt frá byrjun. Við
feingum fynstu árin góða æf-
ingu í líffærafræðilegum lík-
skuirði og síðöir í stouinðaðgerð-
uim á líkum. Við lærðum þeg-
ar í fyrri h!luita litla bók í mirnni
háttar handlækinisaðgerðum.
eims og tíðkast mun við ýmsa
enska háskóla, og aðra í klin-
istoum „laiboratoriuim” — störf-
um og femgum því frá byrjun
yfirsýn yfir þann feril, sem
framiundan var. Enn meira
virði var það utppeldi, sem við
fengu'm við daglega samvist og
samræður við okkar ágætu
kenmaira og mutum enn betun’
vieigna þess, hve fáir við vorum.
Og þeir voru alls engir kyrr-
stöðumienn-. Það er alkunnugt,
að Guðlmunduir Hannesson var
maður nýnra hugmynda og
þekktur fyrir mannfræðirann-
sóknir sínar og uppástungur í
skipulagsmáluim meðail erliendra
sérfreeðiniga á þsssum sviðum.
Keninisla hans í heilbrigðis-
fræði þótti oft erfið vegma þess.
að hann kom árisga með nýjar
hu'gmyndir í þeirri greiin og
batt sig lítið við kennslubók-
inia. Hann hafði mikla reynslu
sem héraðslæknir í tveimiur
mannflestu héruðum landsins
og brýndi það oft fyrir oktour,
að við yrðum að vera við því
búnir að gera hvaða aðgerð
sem væri og hvar sem væri
jatfnivel í aumasta hreysi.
Sæmundur Bjarnhéðinsson
vair þekktur vísindamaður í
sinni gne,in, holdsv’eiki.nni, og
ritaði um lækningatilrau'nir sín-
ar í dönsk og þýzik tíimiairit,
auik þess sem hann var fenginn
til að skrifa þábt uim hana í
stóra franska handbók um húð-
sjúkdóma. Ég skoðaði 1926
holdisveikraisipítala Norðmanna
í Bergen, sem var undir stjórn
hins þetokla dr. Lie, og undir-
aðist, hve sjúklingamir þar
l'itu mildu ver út en í Laugar-
nesi. Guðmundur Magnússon
var að vísu ekki ein.n af hin-
um gömlu glæsilsga handlipru
skuirðlæknuim, en hann var
mjög vandvirkuir og klinisk
kenn»la han.s með afbrigðum
góð, vegna þesis að hann lagði
meiri áherzlu á rökræna huigs-
uin en utan.aðlærdóm. Hann var
gætinn maður og hrapaði ekki
að niein.u, en þó hiklaus, þegar
á þurfti að halda, og innrætti
okkur tvær meginreglur, sem
sé að leggja tafarlaust í aðgerð,
ef við beldum „periculum ir.
mora” — hættu, ef frestað væri
— og „in dubio secare” — að
skena, ef við værum í vafa um
þetta.
Tímiabilið frá 1870 fram að
beimsstyrjöldinni fyrri 1914
vacr rnikið blómaskeið í flestum
greinutm læknisfræði og aðal
vaxtarstöðvar hennar voru i
Mið-Evriópu, að meðtaldri Dan-
mörtou og Sviss. Kennarair okk-
ar fyl.gduist vel m.eð í þeirri
þróun, sem varð þar og þá, þrátt
fyrir þær hömluir, sem fátæktin
lagði á þá. f eymd eftirstríðs-
áriaininia færðiist þessi þuniga-
miðja vestur um haf, þar sem
samainkominn auður skapaði
þarlendum mönnum ágæt
vinnuskilyrði, auik þess sem
þau drógu að sér marga ágæta
vísindamenn frá Evrópu. Vegna
aukinnar fjarlægðar og kostn-
aðar heifur ef til vill í bili
myndaist einihver lægð við þetta
hér 'heima, að því er það snerti
að fylgjast með þróuninni, sem
þar varð, en ekki leið þó 4
löngu þar til kandídatar héð-
an leituðu vestur urn haf til
framhaldsnáms, og ég tel mér
það nokkuð til gildis, að ég var
sá fyrsti, sem lagði á þá braut.
v
t egna famieninisins her
heima skorti talisvert á þá
klirnisku reynslu, sem hægt va”
að öð'last á stórum frílækn.inga-
deildum, áður en almennar
sjúkratryggingar hófust, en
reynslan muin hafa verið sú, að
í bókíLeigri undiristöðúmenntun
hafi kandídatar frá Háskóla ís-
lands á þessum fyrstu árum
hanis staðið framar kandídötum
frá flestuim háskóluim stórþjóð-
annia, þótt við stæðum varla
jafnifætis Dönuim í þessum efn-
um.
Á þessu mikla framfaraskeiði
Evrópu beggja megin a.ldamót-
a.nna snér.ist læknisfræðin an.n-
ars vegar einkum að barátt-
uinni gag-n námum sjúkdómium,
og það er að þakka þeirri und-
irstöðu, sem ístenzkir lækn.a-
kiíin.narar lögðu í byrjun þess-
arar aldar, a,ð hér hefur að
mestu leyti verið útrýmt mörg-
urn silífcuim sjúkdómium, sem áð-
uir herjuðu og þjáðu landslýð ■
inin, auik þess sem dánairtal'a
ungbarina er hér fyrir ali'löngu
orðin ein hin lægsta í heimi.
Hins vegar var vísindaleg og
listræn sköpun þeirrar sku'rð-
fræði, sem á rót sína að rekja
til Lisbers og von Bengmainns.
Hún vair orðin fastmótuð á
náimsárum okkar og öllu lengra
varð ekki komist fyrr en að-
ferðir þekktust til að dra.ga úr
losti, einkum með blóðgjöfum
og bættri svæfingartækná. Þær
aðferðir voru ekki komnar i
nokfcurn veginn viðunandi horf
fyrr en uim og eftir 1940 eða
um líkt leyti og lyflækningar
tóku stórt stökk fram á við
með tLKkomu sulfa- og fúka-
lyfja. Mað því urðu stourð-
lækningar smám saman að hóp-
starfi — teamwork — þar sem
skurðlæknirinn varð að visu
stjómandi, en ekki len.gur pri-
madonoa skuirðstofunnar og
allár aðrir statistar, eiins og áð-
uir hafði verið.
Á okkar skólaárum var
keninslan hér sem an.nars stað-
ar miðuð við það, að ÖLI ábyrgð
og framkvæmd skurðaðgerðar
hvíldi á einiuim lækni, og án
þess vísindalega og móralska
undirbúnings, sem kennarar
okkair veáttu nemenduim sLnum,
hefðu íslenzkir kandída'tar með
liila undirbúninigsþjálfun ekki
unnáð verk, sem kailla má af-
rek, og eru þeir natfnar Jónas
Kristjánsson og Jón.as Sveins-
son glögg dæmi þessa.
Jónas Sveinsson var tæpu
háJlfu ári ynigri en ég, en toom
þremur árum síðar í skóla og
laulk kandídatsprófi þnemuir ár-
um á eftir mér. Við urðum þvi
aldrei samferða, en hittumst
alloft og urðuim nágrannar síð-
uistu árin. Okkar fyrstu kyn.ni
urðu, er ég var að ljúka prófi
upp í fjórða bekk, en hann að
byrja inntökuipróf í fyrsta
bek'k. Han.n vék sér að mér og
spurði, á sinn frjálsmannlega
og dáMtið glað'klakkal'ega hátt,
hvort ég væri að taka próf uipp
Úr buisíu, en svo nefndist fyrstí.
bekkur. Mér fan.nst virðinigu
minind misboðið og ég tók þess-
ari spurninigu heldur þuirrleiga.
Siðar bar fundum okkar alloft
saman og fyrst eftir að hamn
fluttíst að norðan gerði hanin
ítnekaðar tilrau'niir með að fá
mig í félag við sig um að setju
upp „privatklinik” í Reykja-
vík. Eg sbóðst þá freistingu,
þótt hainn væri einn sá
skemm'tilegasti og hugmynda-
rikasti starfsbróðir, sem ég hef
kynnst. Ég gerði mér alltaf í
hugai'i iind, að homum kippti í
kyn til forföður síns Staðar-
hóls-Páls, sem á sínum tíma var
milkilil höfðimgi og mairgslung-
in pEirsóna,. Bók hans ber vitni
þeáimi fjölhæ'fnii, ortou og Mfs-
gleði, sem jafnan lá í augum
uppi, en einnig meiri dýpt en
margan hefur grunað. Hún mun
lengi halda nafni hans á lofti,
etotoi aðeins vegna ritleiknd höf-
undarins, heddur sem ágæt
hiE'imild um liíf og starf islenzks
héraðtolæknis á merkilegum
tímiamótum i sögu stéttarinnar.
23. njóvemibeir 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7