Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1969, Blaðsíða 4

Federico Garcia Lorca
Vald leikhússins
Fredftrico Oarcia I.orca
Pistill þessi er ræffa, sem Fed
erico García Lorca flutti í
hópi leikara og vipa eftir
frumsýninguna á leikrití hans
„YERMA“ árið 1934.
Fyrir nokkm strergdi ég þesis
hieit, að vísa á buig 'hvans kon.air
virðinigiu, ihiófi eða mar.in.f6gmiu'ði,
seim haida æíiti mér til heiðuirs.
I fyrsba lagi vi'gna þess að sér-
hver slík abhöfn rskiuir nagLa í
bótomenntalega líkkktu ruannis
og í ainnan stað er efcknrt dap-
uirlegna en sitja undir skrifaðri
ræðu, venjuiiega í háprósastíl
um.mianin sjálfan og er.iginn hlut
ttr er dnepleiBinlie'gri ©n skipu-
iaigðuir fögnuð'Liir, hversu ein-
laegt sem tilefnið kann að vera-
Auk (þess hedd ég, ylkikur að
segja, að slíkar atíhafmir hafi
aðeiins leiðinidá í för með sér,
því -að þeiim lokniuim varpa vin
irnir öndinni Iét)ta.r og s>eigj.a sín
á miiHJli: „Jæja, þá höfluim við gert
gkyldu olkkar viið harnn“.
Samsæiti er aaimikoimia fóllkis úr
sömu eða Skylduim greiiniuim, sarp
sraæða með óklkur og í þeim
hópi finniuim við vemjuilieg'a
flesta þá, siim miininis't er um
okkuir gefið.
Framur en sýna Tjóð- og leiik
skáfldiuim virðingu, vildi ég helzt
haía rökræffiur og j'afnjv-el ein-
vígi, þar sam cxkkuir væri saigt
hfliífSarlaiuisit og af einlæigni:
„Ert þú hræddur að gera
þetta?“ „Ert þú ófær a'ð lýsa sál
arkvöl marans í sjájvarhiáska?"
„Þorir þú ekki að sýma örvænit-
inigu hermaninia, ssm haita stríð-
ið?“ Andstreymi og barátta,
sam byggja upp gagnrýnia ást
til leikhússinis, Ænu ölfliu Tista-
fóliki Iholi, en sm jaður og 'hnæsni
eru verstu óvinir Listarinmar.
jLeikhúisið er fuflSt af fögruim,
svifcu'luim komnm, sam krýnd'ar
eru gervirósium og almeninimguT
er ánægfflur og fagniar álkaifl'ega
hégómiaraum og gruininfærmum
saimtöium; en ieikgkáldið, seim
váll varðveita sjálfan sig frá
gieymsbu má eklci imiissa af víð-
átituimni mn’ð símum villtiu sting-
andi rósium, sýn af misirituðiuim
guliuim öknuim í dagimninimgu.
Þiar strita bænidurniir ag deyj-
andi dúfa i'iiggUT í sefimu, særð
eftir ‘hinn diuilarflujlla vei'ðiimann
og enginn weit um þjáningar
he'mniar.
í tJlefmi af fruimisýningumni á
Yetnma haf ég reyrat að s'meiða
hjó hæpnuim þokkad'ísum, fórð-
azt smjaðrara og u'nd'irförlair
hamiinigj'Uióstkir. Það hafur verið
mtikil gl’eðd á hin'uim stutta rii-
höfiumdarfierli miinum að sjá hima
mikl'U Mangairita Xinga, teiðair-
st jörrau spænisks leiklhúss og frá
bænam túikainda folutverks
Yerma og mega- þalkfca henírai
frábætran leik og umdrawerðen
árainigur. f kwöld tala ég hér
ekki sem hofiunduir, mé ská-ld
eða weinjiulTeigur lærisweinm, sem
virðir fyrir sér hið víðia svið
maminJiifisiims. Ég reyn.i fremiur að
miæla siem ei'niTægur uinmandi
þess kiklhúsis, sem reynir að
sýnia 'aili'ar in.rari hrærimgar 1
þjófflfiéflagi samtíirmamis. Leilkíhúsið
er eitt nytsamiaiata ag áterifa-
mesta tæki til uppbygginigar í
þjóðifiéLaigiiimu, tæfci sem gatur
mæit mikilieika þass eða hnlgn
um. Leifkhiús, siam í hverri greim,
frá harmiieilk till Ijóðasöragieilkis
er gætt næmieika ag garir sér
far um að lifa í saimtíð simmi,
getur á fláumi ánum breytt
smiekfc heiliar þjóðiar. Undirmáls
leiikhús, þar sam klaufir ern
tefcmar fram yfir vaaragi getur
líka dieyft heila þjóð ag gert
bania ruddalega.
Leiikhúsið er skóli grátiurs og
hliáturs. Það er ræðustóill, þar
asim m'eimn eru frjálsir að sýna
rmargþætt og kloifi'ð framferði
manimeskjiuimnar. Þar ©m skýrð
ar mieð iiifandi dseimiuim hneigð
ir [mamnisinis og tiifi'nnimgair og
þegar bezt tekst til kryfur það
hjarta hams.
Sú þjóð, SEÍm ekki hjálpar ag
örvar leilkihús s'iltit er í dauða-
teygj umuim, ef hún er ekiki þeg-
ar andvama, rétt eins er það
leikhús, sem ekki fimmur æð'a-
sfliöig þj,óðlfélaigsins, hjartslátt sög
uimniar, siál þjóðarinmar og get-
ur sýnt tæra og ósvikma liti
lamidsiims og skyggnzt iirm í sáiar
djúpin með hlátri eða tárum.
Sl'íkt leikhús stemduir okki uind
ir nafni, heldur er það s'keimmt-
unarleiiklhús eða staður, þar
sem menn komia og drepa tím-
amn. Ekkeirt er ömurlegra. Hér
á ég ekki við raeitt sénstaikt leifc
hús og vil heldur ekfci móðga
raeiran. Ég ©r ekki að tala um
raumwerutega staðreynd, heldur
vandamiál, sem við meguim wera
vifflbúin að leysa.
Á .hverjum dagi, vinir mínir,
hsiyri ég uim erfiðieikana í ileik-
húsiimu og mér finmist jafniam að
mieinsemdin sé ekki í fljótu
bnagði sýniieg, að hún liggi
muin dýpna í eðli þess, það er
ekki sfcemmd í biámimu, sem við
höfiuim fyrir aiúguirautm, heldur
liggur mieins'emdin í rót þese. Á
meðan leikarar og höflu'ndar eru
í klóm sttjóma, sem aðisins hafia
tiMinniiragiu fyrir töLuistöfum og
báklhaldi, er voðinm víis. Ef elkki
enu gerðar srtrangar listræmar
kröíur ag eigi kastut á sanrn-
gjönnu opiníberu eftinliti, viíH.
svo fiara að stjórarmir glati dóm
greind simni og lieikhúsinu mun
hraka dag frá dagi, umz von-
laust ar um björgum.
Hið Ijúfa leihhús skoþlieifcs-
ins, Ijáðasön'gletifcsins og skrípa
leilksiras, sem ég hef TrailkLar mæt
uir á, rnu'n haldast við lýði og
jaf.nival bjargast, en ijóðll'elkir,
sögu'leg leikrit og hið svokafll-
aða spæmska „Zarzuiela11, miuirau
eiga efiðama um vik. Leifchúsi'ð
verður sijódifit að svílqaist aftain
að lalmientninigi, annars svikist al
memmiinigur aftan að leikhúsimu.
Till að rná því mabki, verða höf-
undar að vi:n.r.ia aftur áU'it si'tt
og virðimgu, hvað sem það kost
ar. Leiiklhúagiestir'nir eru eims og
skólabörn. í>eir dýrka hinn
stnamigja alvairdieiga kemruara, sem
krefst réttlaetiis og framnikvæmiir
méttlæiti. Hims vegair abríða 'þeiir
miskumnarlau>s't Itítilisiigldum
brúlkuruim, sem hvarfcii get a miðl
að öðrum né villj.a leyfa meimum
að 'gema það.
Það er haegt að uppfiræða al-
mienininig, ég sagi vitamleiga ail-
menning — ekki fóflk. Fyrir
nakkrum árum sá ég bæði De-
bussy og Ravefl hrópaða niður
og hef síðan warið viðstaddur
þar sem þetta sama fólfc, venju
iegar mamnieskjur, tók þátit í að
hylla sömu verk og það hafði
hrópað á og rifið muiður skömimu
áffur. Þes'sum höfundum var Téð
kenm'iimamnflegt vald, æðra ó-
breyttum m'anniveru'nuim. Þanmig
voru mja. WedekLmd í Þýzfca-
lamdi og Pirandello á ftalíu og
m.argir aðrir.
Menra verðia að vin.na vel í
þágu leikhú'ssins, ef þeir viTj.a
gera veg þess sem meistan. Leik
húsdð verður að viðhaJda virð-
in.gu sininJ og þá mum almisnm-
imguT dá það og virða. Ef imenin
filýja af hólmi, drepa þeir um
leið nifflur fa'ntasíu leifchússimis
og sj.a.rm.a, sem aft ier mifcil ag
háleit list. Samt hafa þei.r tim.ar
homið, þegar aiit, sem vafcti
hlátur var stiimiplað l'ist, svo að
táraninm lækkaði, ljóði'ð. var drep
ið ag svið leifehúsarama aðse'tur
þjófia.
Listin umfram aJilt. Göfiuig
list, sem þið eruð vigðir, leifc-
arar minir og vinir. Ást og köll
un 'hefiur dmegið ykkur til starfa
í hiinu seiðandi húsi mtskunnar
leysisims.
I öiluim Teifchúsuim, stórurn og
S'máium. æbti orðii'ð „list“ að vera
letrað í áhorfitmdaisal og bún-
inigsheribergjiuim, því ef við efcki
gerum það, mum orðið „verzl-
na“ eða eittlhv.að enm leiðana
biaea þar við von, bráðar.
Ég vil ekki hal'da yfir yfcjkur
sálðaprédilbuin, því aö srjáMuim
vaitti mér ekki a£ siiku. Orð
miín eru mælt af irarablæsrtri og
einlsegri sammifæriinigu. Ég veð
ökki í meiiinimi vilöiu. Sem siammiur
Anda'lúsíumaðuir get ég huigB-
að kailt oig nólega, því að ég er
af gömflium stoifni.
Ég veit, að saninleifcur er ekki
hjó þeim, sem laetmr hverj.uirn.
degi 'raægja sáma þjám:mgu og et
uir bnaiuð siiitt við h.lýja eid-
igtónia. Hainin býr mie® 'þeim, sieim
virðir fyrir s'ér fyrstu skimu
dögun.arinmiar í landi siiniu.
Ég veit sanimarlega líika, að
þiir nzm .aðeinis eínblína á það,
sieim inn kamur í kaæanm á
hverj'um degi, hafa rangt fyrir
sér. Við skuJjuim fylia fiiokfc
þeirra, sam Mta til morgundags
ins og fimraa nánd þess nýj.a
lifis, senn lífflur yfir heiimiimn.
Bragi Kristjónsson sneri.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. návemibeii' 1909