Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1969, Blaðsíða 6

PÁLL V. G. KOLKA
JÓNAS
SVEINSSON
OG
DÁSEMD
LÍFSINS
að stóð jafnan gneistafluig
af Jónasi Sv'einssyni og um
hann, hvar sem hann fór
— maður þrunigimn lífsorku,
sem leitaði útstneymis, og lífs-
græðgi, af því að honum fannst
lífið dásamlegt, — lífið, sem er
„veiðistöð hins siterka og fyrir-
íhyggju.sama”, svo að notuð séu
(hans eiigin orð. Og hann var
vdst aldrei í va.fa um það, að
hane hluitverk væri veiðand-
ans, en ekki bráðarinnar, — að
hann, afkomandi eilztu óðals-
ættar iianidsdins, væri ekki bor-
inn til að wera húskarl, heldur
„iLendur maðuir í ríki Mamm-
ons”, eins og hann kemst að
orði í bók sinni: „Lífið er dá-
samlegt.”
Jónas lœtur l'itlui getið föður
síns, fátæks prests, sem sat
framan af í mjög rýrutm brauð-
uim, var talin.n. lítili fjárafla-
maður og ekki eftirgangsisam-
ur uim tekjum, en þær urðu
prestar þá að beimta inn sjálf-
ir a.f sóknarbörnum sín.um. Því
meiri aðdáun befur Jónas ’haft
ó móður sinmi, sem va,r höfuð-
skörumgur, mannúðleg við fá-
tæfea og nærfærin um meðferð
sjúklinga, svo sem verið hafði
móðir bennar, dóttir kammer-
ráðsins á Skarði. En móðurfað-
it Jónasar læknis var síra Jón-
ias á Staðarhrauini, Húnvetn-
iruguæ og niámsmaður ágæitur,
systunsioiniur Eyjóilfs J óniaissonar
frá Gili, sem tailinn var á sín-
uim t'íma ófyrihLeitnasti ofur-
kappsm.aður í héraði — og
þurfti talsvert til.
„Lífið er dásamliegt” er ekki
ævisaga, eins og höfundurinn
tekur fram, heldur frásaigin.ar-
þættir, bæði úr liífi sjálfls hans
og nokikurr,a erlendra lækna,
sem frægir voru á .sínuim tíma
og hann kynntist sumuim sjáitf-
w. Jónas heitinn hafði óvenju-
lega umgengn.ishæfiieika og
„'bedsid.e manners”, sem verk-
ulðu 'hei'Miairadi á marga sjúk-
liniga, og eir sfllíkt að nioklkru
Iteyti eðiislæguir artfuir góðra
Lælkna allt frá töframönnum.
stieinajdar. Þe.gar ég tók við af
Jónasi sem héraðsiælkinir á
Blönduiósi, voru þar á spítaLan-
uim roskn.ar konur, sem ’töluðtu
uim það sín á milii, að muinuir
væri á þessuim nýj.a lætoni, sem
þéraði þær og styklki varla
bros, eða bleS'Suðum öðlin.gn-
uim honu'm Jónasi, ssm hetfði
kilappað þeim og alltaf verið til-
'búinn mað gamanyrði. En Jón-
as, sem fétok aðallega tfram-
haldisim.erantun sín.a í Austurrítoi
og Þýzakiala.ndi, þar sem ytfir-
Ujæknar voru vanir þeirr.i auið-
mrýtot og lotni'ngu, sem goð-
toonnum verum einuim ber, hef-
ur líka touinnað að umga.ngast
sl'íkia karla. Jafnvel einum
„Wirklidher Geheimie Obermed-
izin.all Bat“ hefuir fuindizt, að
þessi prúðtoúni útlendin.gur, ó-
tfeim,inn, málreifur og með á
nótunum, blyti að standa í
heimalandi sínu í svipaðri hæð
við sig, að svo miklu Leyti sem
það væri hægt.
Jónas var gæddur miklum
frásagn.arhæfileikum, skrifað.i
skýrt, fagurt og lipurt mál, at-
buirðarásin er ör og mögnuð
hádramatískri spennu, of.t og
tíðum bla.ndaðiri ísmeygilegri
toímnii, svo sem frásögmin af
síldarbraski hans á náimsárum-
um og viðureigninni vi'ð „Jóm
ana” tvo. Sá Jón sem vanm þa®
þrekvirki að varma honum máls
með því að troða í hann
konfekti og veifaði honum svo
frá sér mieð 50 króinia seðli
— jatfngildi a.m.k. 5000 króna
nú — mun hafa verið „EMais á
fartinni”, sem hlau't ævimfýra-
legan gróða á styrjaldarárun-
um fyrri og var komið í gröf-
ina fyrir samskotafé að ævim-
týrinu loknu. „Jón heildsaii”,
sem demfodi á Jómas tiiLvitnum-
um frá Einari Bemediíktssyni,
Poe og Byron, ©n miðaði síðan
á hann skamm.byssu, þegar tii
umræðn.a um viðskipti kom,
mun vera þekktur maður á
sinni tíð, sem síðar hvarf til
Suðuir-Amerítou. I þeseum sög-
um ieir kímnin á kostnað Jónas-
ar sjáltfs og því 'Listfengari.
Jómas kom, sá og sigraði sem
uingur lækinir á Hvammistanga.
Héraðsbúar dáðu'st að við-
bragðisflýti hans, du'gnaði á
tferðalöigum og kjarki sem
skurðlætonis við erfið skilyrði,
stundum í lélegum torfbæjuim.
Hann teiluir fram noktour aMk
dæmi þessa mieð þeim dramia-
tiska hætti, sem honum var
eiig.Lmlegur, en jafntframt ber
hann tfólkimu vsl söguna, eink-
uim eldri kynslóðinini, telluir það
'hafa gert kröfur til srjálfis sín,
verið -hjálpfúist við smælingja
og gætt því umbuir’ðarlyndi, sem
allt m.enninigarsamfélag gnund-
valíliast á. Svo bætir hainm við
með bneyttu Letri: „þar þótti
anigi'nm merkilLegu'r maðlur nemia
hanin hefði maninkosti til að
standa uindLr töluiverðum bnest-
um”. Þetta ©r að víisu svipuð
niðunstaða og óg toamst að í síð-
asta hiuta „Pöðluintún.a”, en ég
bætti því við, að slítour huigs-
un.arháttur leiddi út á eimstigi,
þar ssm menm yrðu að gæta sírn
við fótastoorti.
ann tæpa áratuig, sem Jóm-
as var héraðsilætoniir á
Hvamjmsfanga, má að ýmsu
leyti telj-a giæsilegasta tim.amn
í ævi hans. Þar sýn.di hanm þa'ð,
að „erfiðieiika.rn.ir eru til að
sigraiSt á þeim”, og þar haifði
hairnn. góðia aiflkomiu, var t.d.
fyrsti héraðslækn.iriinin sem lét
það etftir sér að eiginast fínan
bil, enda alla tíð fyrir það gef-
inn að 1‘ifa hátt. Mörgum kann
að finnast ótrúlegar sumar frá-
sagnir hans af stourðaðgerðum
sínum þar, en emgin ástæða er
tifl að etfa þær, þótt þær séu
naktouð færðar í stílinn og
d'namatíseriaðar. Þær eru því
meirkiieg heimild um það tíma-
bil, em kalla má frægðarskeið
ísilen zkr ar héra'ðsl æknasté t ta r.
í frásögin hans af Þverárumdr-
uinum muin aftur á móti kenna
talsverðrar ónáikvæm'ni, að
kunnuigr.a manina sögn, t.d. það,
að 0fl.il sýglunefndiin ha.fi riðið
fram að Þverá í Vesturdal
(ektoi Neðiri-Þverlá, því að hún
er í Vestur'hópi) með sýsllu-
manm-i og héraðslækni tiil þess
að fást við d'remgin.a og dr.aiug-
inn. Jónias var of gáfaður til
að tatoa mikið mark á handa-
hófslkeinndiri réttarraninsókin og
taldi bæði þá og siðar, að ó-
skiljain.leigiir atburðir hetfðu átt
sér þarna stað. Eðililegast er að
álykta, að þar hatfi verið um
„poltergeist” að ræða, en slík
reLmile'ikafyrirbæri eru þekkt
frá öllluim öldum og oftast í
sambandi við umiglinga á kyn-
þroskaiskeiði, sem. vLrðast leggj a
til þainm „parakinetiska” kraft,
sem til þarf.
Jónas var alla ævi gjairn á
að hrífast af nýjum.gum innian
læknisfræðinnar og hampa
þeim. Harnn fór margair ferðir
til útlanda og kom alltaf aftur
með einhverja nýja frétt. Það
má líkja honum við kampmann
úr Þúsuind og eimni nótt, sem
tfór áriega kaupferðir mieð últf-
al'dia sóinia oig kiom aftur með
gflitofin teppi frá Samarkamd
eða perlur og gimisiteima úir
Imdíailöndum — suimia gailaða.
MeðaL þessara nýjunga voru
ymgingairaðlferðír þeirra Stei.n-
adhs og Voronoffis, sem voru
mjög ræddaæ á 2. og 3. tu>g
aldairinmair. Jónas beitti víst
fynstur hér á laindi Steinachs
að'gerð og það á áttræðlum nið-
^ursietn.imgi, sem þótti svo kven.-
samuir á etftir, að vandiræðium
olli og f'ór því hire’ppsm'etfndim í
Skaðaibótaimáil við Jónas. Fregn-
iin um þetta toomst til Þýzka-
lands og birtist undir þriggja
dáltoa feitletraðiri fyrirsögn í
Allgemeiime Zeiiituinig, að urugur-
laéknir vi'ð aðailsjúkrahúisið í
Húnavaitinssýs’liu:, eiinmi atf út-
borgiuim Hvamimstamga, befði
breytt níræðum öldun.gi í
tvíbulgan umiglimg. Þetta fór
ekki fraim hjá Dönuim, svo að
þessiu þreikvirki Jómasar v.ar
lýst í re'Výu í SkaiLa’-l’eitoíhúsinu.
Engu minni a’thygli ininamhóraðs
vakti það þó, er Jónas flutti
efitir Voroniof'fs áðlferð eiisita úr
umgium einhiLeypiinigi í fonrítoam
norskan stoipaikoimg, sem greiddi
rítflleiga borgun fynir þessa end-
uirbót á sér.
Jónas lœtuir að liit'lu eða emigu
getið lætoniisvenka sinm.a etftir
að hainn fluttist frá Hvammis-
taraga, enda náði h.ann aildrei
svipuðium tötoum á AuiS'tur-Húm'-
vetninigum þann stutta tíma,
sem bainn var (héraðisliætoinÍT á
Blöndu'ósi. Hamtn: skýrir í stað-
inn frá mecrtoisaitburiðum úr
sögu lætonisfræðiramar á síðari
tímiuim, svo sem himin-i alræmdu
lækmadeillu um knabbamein
Priðriks 'Þýzkaliaindiskeisara, en
sögluina af hemmi og eins fyrstu
hj.artaaðigierðiinni er að finma í
emn fyllira tformi í „Jahrhund-
ert der Ohiru’rgen”, sem Ju.rg-
en Thorwald gatf út.
Jónas mi,n.niis't mieð mitoi'lli
áet og aðdáum systrumigs síns
og natfina, Jónasar Guðlaugs-
sonair skáLdis, sem va.r 12 árum
eLdri. Hamn lýsir þessum
fræmda sínum svo, að svipur
Ihans hafii werið „dátótið spyrj-
andi, tókt og hamrn væn.ti þess
aif hverjum manmi, að hamm
gæti lagt iei,tthver.t lítiiliræði af
mörkuim tifl laiuis'na.r lífsgátuinm-
air milk'Lu”. Með þeim frændum
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. móvembeir 1969