Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1969, Blaðsíða 12

T<IKH: HA6.<ÍUi>6«!í«0M
1'q.Iul und Konanx
hru^nyx lyhlo.
oc^ hoQn.uodú.'r
Ól knh^oiloL,
o’\d dnulam ohn loor
u 3otu.n.he.LmcL."
málinu. Þeirra er getið i
Espihólsan.nál og þangað ern
þeir komnir austan af landi
úr Ketilsstaðaannál. Sumt í Ar
bókum Espó.íns er þaðan, með
viðstöðu í Espihólsannál Jóns
sýshrmanns Jakobssonar, en
Espólín hinn sögufróði studd-
ist allmjög við anmál föður sdns.
J ón Egilsson, Siguarður 03
Björn höfðu krafizt þess við
þinghöldin að fá að sverja fyrir
líkaránið. Málinu vair skotið til
alþingis og j£im stefnt þan.gað
en þeir hlýddu ekki stefn.unm.
Árið 1785 var dómur Schevings
staðfestur á alþingi og mönnun
um heimilt að sverja. Reykja-
Jón gamld var þá kominn undlr
tonfu að Fagrameskirkju og stóð
fyrir æðra dómstóli þeigar mál
inu lauk hér á jörð. Sigurður
og Björn riðu ekki til alþingU
það ár, þótt stefnt væri þeim
þan.gað og „aflögðu eiðinn“
aldrei. Sigurður Ólason nefnir
að þeir hafi ekki verið hvattir
tií þess af sýsJumanni Skag-
firðinga! Fyrir því hefur hann,
að ég bezt veit, ekkert annað
en orðspor í þætti GísJa Kon-
ráðseonar. Sú gáta — ein af
mörgum í iíkamáliiniu — verður
aildrei ná'ðin, hvei's vegma Sig-
urður og Björn riðu ekki á
sýsktmjamms fumd til Víðivalla af
sjálfsdáðuim, þeirra var þægðin
En þeir voru báðiir memn skap-
fuilir og óvílsamir og hafa því
ef til viH hugsað að litlu skipti
hvað um þá yrði pískxað, end i
dignuðu þeir aldrei og urðu
stólpar miklir í héraði.
Þar sem ekld vitnaðist, hv’r
eða hverjir farið hefðu í tjaid
Staðarmanna, geymir þögnin á-
stæðuma sem lá til l’íkaránsims.
Hún varð ekki skýrð nema sá
eða þeir fyndust ssm verknað-
inn frömdu.
V
DREPINN BJARNI
IIALLDÓRSSON
H ér fraimair vair því neitað
að Sigurður Ólason hefði stutt
rökum, að líkin í tjaldinu
hefðu aðeins verið tvö þegar
það fannst, þinghöldin i málinu
stamda að mínu á-liti stöðuig svo
lanigit siem þau ná. Samrkvæmt
því falla um koll sjálfkrafa
þær hugsmíðar sem hann reisir
á „niðurstöðunni”: úr því
Bjarni Halldórsson lá dauður
í tjaldinu sumarið 1781, eftir
etðfesitum vitmiisbuirði fjögumra
manna, gat Jón Austmann ekki
orðið honum að bana mánuð-
um fyrr og dysjað í kletta-
skoru. Þrátt fyrir þetta má
gera sér til dundurs að íhuga
hversu líkleg sú tilgátá sé, ef
sitrifcað er yfir þimighöMim, Hug-
myndinni um Sunmlendinga er
farið hafi í slóð Staðarmanna
og gert árás á þá, henni sleppi
ég, enda lízt höfundi sjálfum
ekki á hana meira en svo.
Tildrög þess að Austmann
kunni að hafa lagt hendur á
Bjarna og ráðið honum bana
„vitandi eða óvitandi” telur
Sigurður Ólason vera þau, að
„ósamþykki og ýfingar” hafi
„áreiðanlega” verið komnar
upp á milli þeirra er lagt var
á fjöll m-eð rekstuirinin. Sund-
urþykkið á að hafa stafað af
þeirri tvísýnu sem fylgdi
farðalaginu. Þegar í óefni var
komið í tjaldstað á Kili, hafi
þeir deilt um hvað gera skyldi:
sitja um kyrrt ellegar leita
byggða og þá hvert, suður eða
norður af. Höfundur gerir ráð
fyrir að tveir tjald.félagainma,
Sigurður frá Daufá og Guð-
mundur prestssonur að austan,
hafi þá verið dauðir, sennilega
úr köfnun vegna loftleysis í
tjaldinu. Köfnjumiair'dauiði tjaild-
búanna er ekki siæm ágizkun,
en af einihveTju, s;m Siguirður
lætur óskýrt, þurftu Staðar-
bræöuir og Áu'stmanm minmia
súrefni en hinir og lifðu leng-
ur, Bjarni og Austmann meira
að segja fullfrískir, að því er
bezt verður séð, en Einar litli
„þrotinn að kröftum og mjög
líklega orðinn veikur og dauð-
vona”. Er svo hafði til tekízt,
hóf Bjarni að brigzla Aust-
manni um ófarir þeirra, því
Austmann hafði viijað leggja á
fjöll undir vetur sjálfan, en
Bjarnd síð’Uir eða alfls ek:ki. Hafi
þess vegna komið til handaiög-
máilia miillii þeirra í himu ban-
væna loftleyai undir fannskafl-
inum og Austmann, sem var
orðlagt hraustmenni, vitanlega
ráðið niðurlögum Bjarna og
dysjað hann til þess að „leyna
áverkum og verksummeirkjum”.
Höfundur getur þess hvergi
beinlínis, að Austmann hafi
banað Einari „veikum og dauð-
vona” og þannig þurft að
„leyna áverkum”, en þó hlýtur
það samkvæmt kenningunni að
vera svo, því ella hefði Jón
eins vel getað dysjað þá aila
fjóra, sem veirið hefði hyggi-
legast af slíkum morðingja, með
því móti gerði hann allan eftir-
rekstur ennþá flóknari. Annars
veit höfundur sýnilega ekkert
hvernig hann á að láta þetta
tolla saman, en verður að láta
Einar lifa hina tvo, svo að
Austmann geti einnig dysjað
hann og það atriði smelli við
beiniafuindinin í klettasikorumni.
Dysjun þessi er annars afar
skrýtin fyrir margra hluta sak-
ir, eftir því sem aðstæðurnar
hafa verið. Sé gert róð fyrir
köfniuinia'rdauða tjaildbúanna,
hefur fannfeirgið verið slíkt að
það sökkti tjaldinu, fanndýpið
verið svo sem tveir metrar
sunnan undir klettaborginni.
Guðmundur Jósafatsson frá
Brandsstöðum, sem skrifað hef-
ur um afdrif Jóns Austmanns
af mestu hyggjuviti og stað-
góðri þekkingu á Kili og norð-
urheiðum, segir auðsætt af veð-
urlýsingum Hannesar biskups í
Skálholti og sr. Jóns í Möðru-
felli, að fannkoma hafi verið
geysimikil á fjöllum og aðal-
lega sé það „Kjalhraun sjálft,
sem bindur fannir, þegar svo
feliur, og þó einkum suðurhluti
þess,” en þar tjölduðu Staðar-
menn. G’uðm.uin’dur segir miedirta
að segja „allar likur benda til
þesis að fjárbreiðan og það, seon
henni fylgdi, hafi sokkið á
mjög gkömimim tímia. Bein-
in lágu svo þétt, að sýnilegt
er, að féð hefur verið bself
þarna og verið sokkið áður en
sá tími var liðinn, sem venja
þess var að rísa á fætur.”
Skýringin á því að mussurnar
og fleira dót llá úiti fyrir tjald-
inu þegar það fannst, gæti ver-
ið sú að það var lagt við tjald-
skörina til skjóls og halds, það
er því engin vísbending um
hagstætt veður, enda hefðu
Staðarmenn aldrei tjaldað í
hrauninu nema tilneyddir sök-
um mótviðris og ófærðar. Til
þess nú að Austmann gæti kom-
ið dysjuninni í kring, þurfti
hann að rífa upp hraungrjót
uindan djúpum snijó og ámeiðan-
leg'a, ligigiur mér við að seigja,
án skóflublaðs, þ e. skafa burt
fönnina fyrst með höndunum!
Sömu aðferð þurfti hann að
beita við að moka úr kletta-
skorunni, hafi hann nokkurn
tíma rambað á hana, því skoru
þessa hlýtur að hafa fannfyllt
mjög snemma. Að starfa þessum
loknum flúði liann á móti ill-
viðrinn og tókst að reka fjár-
hóp á undan sér norður hraun-
ið. En fyrst svo var, hvers
vegna lét þá slíkur flummur
nokkru sinni fyrir berast undir
klettaborgiinni í stað þess að
halda rekstrinum áfram í haga-
piáíisin nor'ðain hraiuins? Eitt-
hvað er bargið við þetta. Veð-
urathuganir norðan fjalla sýna,
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23. nóvembor 1969