Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1970, Page 2

I GESTA
GRIÐUM
►
m
vera stoltir af að teljast til
sömu þjóðar“ og hann.
xxx
Grímur Thomsen fæddist á
Bessastöðum 15. maí 1820. For-
eldrar hans voru Þorgrímur
gullsmiður Tómasson og kona
hans, Ingibjörg Jónsdóttir.
Grímur varð stúdent seytján
ára gamall og sigldi til Kaup-
mannahafnar til frekara náms.
Lagði hann þar einkum stund
á bókmenntir og heimspeki og
varð magister árið 1845, en 10.
maí 1854 var sú nafnbót hækk-
uð í dr. phil. með konungsúr-
skurði. Hann var víðförull eins
og Bjarnd Benediktsson segir
og ferðaðist suður um lönd með
konungsstyrk að loknu prófi.
Sumar ferðalýsingar hanis í
bréfum eru mjög ítarlegar og
sýna óslökkvandi áhuga hans
á rótgróinni klassiskri menn-
ingu Evrópu. Þar er á ferð
eins konar 19. aldar útgáfa af
Álfi frá Vindhæli.
Hinn 5. ágúst 1848 varð
Grímur kanzellisti í utanríkis-
málaráðuneyti Dana og sendi-
sveitarritari í öðrum löndum
um hríð. Snemma árs 1856 varð
hann fulltrúi í verzlunardeild
utanríkismálaráðuneytisins, en
skrifstofustjóri þess 27. desem-
ber 1859. Því embætti sagði
hann lausu 28. marz 1866 og
fluttist alfarkm heim til fs-
lands næsta ár; var síðan þing-
maður lengst af frá 1869—1891.
— Hann lézt á Bessastöðum 27.
nóvember árið 1896, 76 ára að
aldri.
Um það verður varla deilt,
að Grímur Thomsen var eitt
bezta og sérkennilegasta skáld
íslenzkt á síðustu öld. Rætur
hans stóðu djúpt í íslenzkri
hefð, en nærðust jafnframt í nýj
tim jarðvegi rómantisku stefn-
unnar. Grimur orti lítið
framan af og sendi ekki frá sér
ljóðabók, fyrr en raunsæis-
ítefnan var ríkjandi á Norður-
löndum og var að eignast ítök
hér á landi. Ljóð Gríms voru
því sízt af öllu tízkufyrirbrigði.
Mörg beztu kvæða Gríms
bera merki ednis höfuðeinkenn-
is rómantísku stefnunnar, fom
aldardýrkunarinnar. Þó að Jón
Sigurðsson hafi verið betur að
sér í sögu íslands en Grímur,
stendur enginn honum á sporði
í þekkingu á fombókmenntum
okkar og skilningi á þeim.
Hann sækir efniviðinn í kvæði
sín mjög oft til fomaldarinn-
ar. Hún verður honum upp-
9pretta. Með henni skyggnir
hann samtíð sína og líf. Hann
yrkir söguljóð sín út af fom-
íslenzkum sögum, en spinmiur
jafnframt úr þeim sjálfstæð
listaverk, meitluð af mikilli
lífsreynslu og sérkennilegum
stíl. Um fá íslenzk skáld á það
fremur við að stíllinn sé mað-
urinn. Eitt þessara listaverka er
kvæðið Á Glæsivöllum. Án
nokkurs skilnings á því er von
laust að komast að lífskviku
Gríms Thomsens. Þar er hann
— ekki allur, því að enginn er
allur í ljóði sínu — heldur sá
Grimur sem er hvað forvitni-
legastur: skáldið undir skel
kaldranalegra hversdagsátaka,
sem ýmist eru kölluð baktjalda
miailök eða huigsjón. Sikáldið með
al stjórnmálamanna.
XXX
Söguefndð, sem Grímur notar
í þetta kvæði sitt, er að finna
í Þorsteins þætti bæjarmagns.
Þátturinn hefur að geyma æv-
intýraefni, arfsögn um galdra
og fjölkynngi og viðskipti
mennskra marana við heiðraa
jötna og risa. Minnir þátturinn
til dæmis mjög á för Þórs til
Geirröðargarða (sbr. Snorra-
Edda), og eru áhrifin frá þeirri
sögu svo glögg, að skyldleik-
ans verður alls staðar vart,
þegar þessi tvö ævintýri eru
borin saman.
P. E. Miiller minnist á þetta
í bók sinni, Sagabibliothek, og
segir, að í sögunmi séu gömul
mirani, er skáldin hafi fært sér
í nyt sem yrkisefni, og enn
fremur segir hann: „Skáldin |
höfðu lofsungið för Þórs til
Geirröðagarða og sigur hans á
jötnum, hér er sigurinn eign-
aður krafti kristindómsins og
Ólafs koraungs, sem hjálpaði
Þorsteini með undarlegu sam-
bandi við galdur dverganna."
— Benedikt Gröndal mlranist
einnig á þennan skyldleika í
Gefn 1871, og segir: „Hlutföll
goðaheimsims og goðin sjálf og
allt það undralíf eru eintómar
speiglanir hvað af öðru: Allt er
jötunkunnugt og áskunnugt í
serrn og allt goðalífið eins og
leikur á hverfulu speigilhveli:
Útgarða-Loki, sem Þórr kom
til, og Goðmundur á Glæsis-
völlum, sem Þorsteinn bæjar-
magn kom til, eru ekkert ann-
að en afspeiglanir eða skugga-
myndir Óðins sem kunnáttu-
guðs og sólarguðs, eða sliks; og
Þorsteinn bæjarmagn er sjálf-
ur eftirmynd Þórs að nokkru
leyti.“ —
Enn fremur má geta þess
hér, að fyrirmyndin að horn-
inu Grími enum góða, sem fyrir
kemur í sögumni, er vafalítið
Mímishöfuð. f Þorsteins þætti,
segir svo: „Goðmundr gekk at
Grími, ok tók af sér gullkór-
ónu ok setti á hann, ok mælti í
eyra honum, sem Þorsteinn
hafði sagt honum.“
En í Völuspá, segir hins veg-
ar:
hátt blæss Heimdallr,
horn er á lopti;
mælir óðinn
við Mimis höfuð.
(Sbr. einnig Sigurdrífumál).
XXX
Þorsteins þáttur bæjarmagns
hefur oft verið prentaður.
Helztu útgáfur hans eru:
1. Björners Nord. Kampdater,
útg. 1737. (Er þar bæði latn
esk og sænsk þýðing auk
hiris íslenzka frumtexta). —
2. P. E. Miiller: Sagabiblio-
thek, 3. bindi, útg. 1820.
(Þar er útdráttur úr sögunni
á dönsku). —
3. Forramarana sögur, 3. bindi,
1827.
4. C. C. Bafn, Oldnordiske
Sagaer, 3. bitidi, útg. 1827
(dönsk þýðirag á sögunni). —
5. Scripta historica Islandor-
um, 3. bindi, 1829 (latnesk
þýðing). —
6. C. Rusqwurm, Zschr. f. deut.
Mytol., 1. bindi, 1853 (þýzk
þýðing). —
Þátturinn hefur birzt oftar á
prenti, en þær útgáfur hans
eru yngri en svo, að Grímur
hefði getað þekkt þær, þegar
hann orti kvæðið 1865.
Fornmanna sögurnar hefur
Grímur vafalaust lesið þegar á
unga aldri, því að Þorgrímur,
faðir hans, var áskrifandi að
þerrn, eins og sést á áskrifenda
lista þeirra, svo að auðvelt hef
ur verið fyrir Grím að komast
yfir þær þegar í æsku. Einnig
þýddi hann úr þeim valda
kafla á dönsku og gaf út í bók
sinni, Udvalgte Sagastykker,
sem kom út 1846 og 1854. Og
síðast, en ekki sízt, þýddi hann
XII bindi Fommaniraa sagmiamma
á latínu. Af þessu má ætla, að
Grímur hafa ekki aðeins þekkt
Fornimanna sögurnar, heldur
þaullesið þær á unga aldri.
I Fornmanna sögunum, segir:
„Kvomu þeir nú til borgarinn-
ar, ok kvomu menn Goðmund-
ar í móti horaum; riðu þeir nú í
borgina, mátti þar nú heyra
alsháttar hljóðfæri, en ekki
þótti Þorsteini af setníng sleg-
it.“ — f Björners Nord, Kamp-
dater segir hins vegar, 11.—12.
bls.: „Koma þeir nu til borgar-
innar, eran adur þeir innridu,
geingu menn a moti þeim God-
mundi, þeir sem undann hofdu
ridid. Ridu þa aller saman heim
til borgarinnar, matti þar
heyra marghattud hliodfæri,
enn þo þotti Þorsteim ecki
neitt af konst og setningi sleyg-
id vera.“ — Murauriran er auð-
sær.
Þorsteinis þáttur bæjarmagns,
skarar eragan veginn fram úr
öðrum fornsögum, hvorki að
stíl né efni. ólíklegt er, að
Grímur hafi hrifizt af honum
þess vegna, enda tekur hann
eragan kafla úr honum upp í
bók síraa, Udvalgte Sagastykk-
er, sem var úrval úr fornsög-
um í þýðingum Gríms. Má telja
líklegt, að Grímur hafi ætlað
þessum köflum það hlutverk
að vera sýnishorn í fomís-
lenzkri bókmenntasögu sem
hann hafði í smíðum. í bréfi frá
Grími til væntanlegra útgef-
enda lýsir hann gerð bókar-
innar og helztu köflum, Bók
þessi kom þó aldrei út, en
nokkur bókmenntasögubrot
birti Grimur í öðrum ritum, s.s,
árbók Uppsalaháskóla. í einni
ritgerðinni er athyglisverður
samanburður á hlutverki kon-
unnar í forngrískum og
forníslenzkum bókmenntum og
áherzla lögð á virðuleik heran-
ar í íslenzkum ritum. Grímur
hefur ekki heillazt af Þorsteins
þætti bæjarmagns listarinnar
vegna, heldur efnisins. Haran get
ur notað það, gert það að um-
gjörð eigin lífs. Annað vakir
ekki heldur fyrir honum. „f
Tókastúfi, en einkum Goð-
mundi á Glæsivöllum, hefir
hann í gervi fomra sagraa lýst
lífi sínu meðal stjórnmálamanna
og hinu kalda návígi í sölum
höfðingjanna," segir Sigurður
Nordal.
í fyrstu fjórum köflum sög-
unnar segir aðallega frá Þor-
steini bæjarmagni, er var hirð-
maður Ólafs konungs Tryggva-
sonar, ferðum hans og ýmsum
yfirnáttúrlegum atburðum. f
fimmta kapítula segir frá því,
er Þorsteinn hittir Goðmund á
Glæsivöllum, sem er á leið til
Geirröðargarða til þess að taka
konungsnafn af Geirröði kon-
ungi, en Goðmundur er honum
skattskyldur. Þar segir og frá
komu þeirra til Geirröðargarða
og móttökum þar. í næstu köfl-
um segir svo frá veizlum þeim
og mannfagnaði, er Goðmurad-
9. ágúst 1970
2 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS