Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1970, Page 7

xastar ser r nlöurgðnguna að
lúkarnum og heyrist þá tauta
fyrir munni sér: „Hvað verður
úr þessum ósköpum?" I sama
mund finnum við að skipið
lyftist upp og kastast með mikl
um hraða á hliðina langa leið,
og lýkur með því að möstur
og seglabúnaður stingast í sjó-
inn. Varð þá myrkur um stund
og kváðu við mikil brothljóð
og sjór fossar um allt skipið.
Flestir hugðu að skipið væri
nær því að fara á hvolf, en þá
kom önnur alda og reisti þetta
góða skip sig þá við og komst
á réttan kjöl. Flestir bjuggust
til að ganga upp á dekk, og
var ófögur sjón sem blasti við
augum.
Allt var horfið, stórseglið í
druslum, báturinn, fiskikassar
og allt bæði bundið og óbund-
ið var horfið fyrir borð, stór-
bóman hafði gengið uppúr
krók við mastrið og komin út í
sjó, lunning brotin, aftursegl
og fokka rifin og þverrár
brotnar af mastri og tveir lið-
ir — 15 faðmar —- af keðju fyr-
ir borð. Kappar voru hálffull-
ir af sjó, en lestarlúgur höfðu
ekki látið undan. f fyrstu leit
einna verst út með stórbómuna,
sem nú var úti í sjó, en þó
föst á stórri talíu, sem var köll-
uð stórs'kaut. Slóst bóman við
síðu skipsins og óttuðumst
við að hún myndi þá og þegar
brjóta gat á síðu skipsins. Var
um það rætt að skera á skautið
og hleypa því aftur fyrir skip-
ið og losna þannig við bómuna.
Þá kölluðu tveir menn: „Við
tökum bómuna unp, drengir.“
En til þess að stöðva skipið í
þessum vonda sjó þurfti keðju.
Skipið veltist nú stjómlaust
og á næstu öldu kom bóman
þjótandi. Þá var hún gripin,
þótt sjór gengi yfir þá sem
reyndu að grípa. Fremstir í
þessu gengu tveir kraftamenn
miklir, þeir Ásmundur Jónsson,
sem var mágur skinstjórans og
Egill Ólafsson úr Njarðvíkum
(sem vinnur nú hjá Rafmagns-
veitu Reykjavíkur). Báðir
voru þessir menn sterkir og
handtakagóðir með afbrigðum.
Aðrir fylgdu fast á eftir og var
engin raunarolla á neinum.
Stjórnaði skipstjóri og skipti
verkum milli manna. Ailt var
nú bundið fast, segld'-uslur
leystar, handdælum komið fyr-
ir og kaðlar settir yfir þorð-
stokk. En þegar við stóðum við
handdælu skinsins sáum við fal
le®a sikútu, ,,Grétu“, koma sigl-
andi út úr sortanum. Skiostjóri
var Óiafur Kristófersson frá
Mörk í Vesturbænum. Sigldi
hann skioi sínu vindmegin við
okkur, eins nálægt og tök
voru á og kallar: „Hvemig er
hægt að bjarga ykkur? Mér
sýnist þið vera á sökkvandi
skipi, allt er brotið og far-
ið fyrir borð.“ En Guðbjartur
svarar: „Ég held við björgum
okkur sjálfir. Hér eru dugmikl
ir menm.“ ,,Gréta“ kom þá aft-
ur til okkar og spurðu áhafn-
armenn, hvort þeir gætu ekki
veitt einhverja aðstoð.
Nú sneru roeon sér að því a'ð
ná í sumarsegl úr stíu undir
þiljum og þræða þau á festing-
ar. Var það verk bæði erfitt og
hættulegt, því að sjór var úf-
inn og þungur vindur. Skipið
valt enn stjórnlaust og gekk
sjór yfir dekkið. Var unnið af
kappi, því að skipið bar óð-
fluga að landi. En klukkan
fjögur eftir miðnætti var það
þó komið undir segl. í ljós kom
þá að áttavitinn hafði ruglazt,
en þó var siglt eins og hægt var
suð til vest í hvössum beiti-
vindi. Fór skipstjórinn síðan
upp í mastur, þótt rá væri brot
in. Eftir röskan klukkutíma
kemur hann niður og er þá
glaður í bragði og segir að
hann sjái litla vitann á Reykja-
nesi. Taldi hann allar líkur á
að við kæmumst fyrir Reykja-
nesið, ef við beittum upp í
vindinn og seglin biluðu ekki,
því að vindstaðan væri hættu-
leg, ef vindur sneri vestur.
Nú var komið myrkur og
enn herti vindinn. En sigling
gekk vel og skipið rann svo
nærri landi sem mögulegt var
og inn í húllið, sem kallað var.
Þá gekk v ndur til vesturs og
skip sem voru austur við Suð-
urland, lögðu til drifs, en veðr-
ið hélzt í þrjá daga. Til Reykja
víkur komum við daginn eftir.
Um líkt leyti bárust þær
fréttir til höfuðstaðar n.s, að
enskur togari hefði fundið
björgunarbát af kútter Esther
og myndi skipið líklega hafa
farizt.
Margs var að gæta meðan
skipið var á leið til lands. I
káetu yfirmanna var kolaofn
og í kjallara 40 lítra olíubrúsi.
í stóru veltunni höfðu hringir
af ofninum farið upp í rúm
skipstjóra. Olian kastaðist úr
brúsanum um þ ljur og gólf, og
svo fossaði sjór yfir og hefur
það bjargað því að ekki kvikn
aði í öllu saman.
Frammi í lúkar eða háseta-
byrgi var heldur ekki félegt
um að litast. Allmikill sjór
hafði komizt þangað, þrír
menn höfðu fengið taugaáfall
við ósköpin og sátu eins og rol-
ur. Kokkurinn sat þjáður á
bekk, hafði fengið brunasár á
handleggi. Þessi maður hét Þor
steinn, harður við sjálfan sig
og góður félagi. Þegar skipið
fór stóru veltuna hafði hann
verið að elda graut í stórum
potti, sem var bundinn til
beggja hliða. En all-t kom fyr-
ir ekki og skvettist grauturinm
upp úr pottinum og á Þorstein.
Sjór var í flestum rúmum og
nóg að gera að þrífa föt. Nú
kom til umræðu, að annar yrði
að taka við starfi kokksias.
Yar ég dæmdur í það starf, en
Þorsteinn lofaði þó að leiðbeina
mér. Eg var því kokkur á þess-
ar. heimsiglingu og satt að
segja var ég hálfmóðgaður, því
að mér fannst ég hafa staðið
mig heldur vel að klifra um
rriöstur og reiða, enda var ég
léttur á mér, 19 ára strákling-
ur. Ekki höfðu önnur slys orð
ið á mönnum og skein gleðin af
andlitum allra á le'ðinn' heim.
Var mönnum orðið glaðara í
geði og kom fram sú tillaga að
syngja sigurljóð við grautar-
pottinn, ef nýi kokkurinn gæti
eldað góðan rúsínugraut. For-
söngvari var Þóröur Bjama-
son, náinn frændi Páls ísólifs-
sonar. Hann var lærður mað-ur
og góður drengur.
Við komum til Reykjavíkur
síðari hluta dags þann 11. apríl.
Fæstir báru kennsl á Esther,
því að al'lt var nú með öðrum
brag en hafði verið, þegar við
lögðum frá landi. Við köstuð-
um akkerum suðaustur af Ör-
firiöey, sunnan við núverandi
skipaleið. Fóru menn síðan
land og urðu fagnaðarfundir og
þóttust menn hafa okkur úr
helju heimt.
Pétur Thorsteinsson útvegaði
menn og búnað til viðgerða.
Efni var flutt út í skipið og
unnið af kappi. Vann skips-
höfnin einnig að lagfæringum.
Var unnið látlaust í fjóra sól-
arhrimga og síðan ákveðinn
brottfarardagur. Þá var komið
gott veður og aðeins austan-
kaldi en blíða var um lög og
láð og ferðahugur kominn í
aflamenn .
Ég minnist þess, þegar ég
gekk til starfa þann morgun,
16. apríl, að veðrið var yndis-
legt, en mér þótti eitthvað dul-
arfullt að horfa til lands. Efst
við steinbryggjuna hafði verið
komið fyrir háum staurum og
milli þeirra var verið að klæða
þverrár. Það var eimhver stór-
hátíð í nánd. Fánar voru
dregnir að húni. Öll vinna lagð
ist niður og Reykjavík færðist
í hátíðabúning. Hvað var um
að vera? Engar fréttir höfðu
borizt nema um ægilegt strjð úti
í heimi og þýzkir kafbátar
voru tiðir vágestir við íslands-
strendur. Menn veltu þessu
fyrir sér, sumir fóru að blaða í
almanak , aðrir kunnu fingra-
rím. En allt kom fyrir ekki.
Loks kom skipstjórinn okkar
um borð. Og meira að segja
sparibúinn. Dundu nú spurn-
ingar á honum. Hann svarar:
„í dag er stórhátíð. Við förum
ekki fyrir hádegi. En tilefni
þessarar hátíðar er að fyrsta
hafskip íslendinga, Gullfoss, er
að koma á höfnina og þáð er
ástæða til að fagna því.“ Sjáum
við skömmu síðar, hvar Gull-
foss er kominn inn að bauju
með bátaflotann, sem farið hafði
11 móts við hann og er „íslend
ingur“ fremstur. Létu þeir
akkerin falla í sjóinn, svo sem
40—50 metra frá okkur. Stóð
áhöfnin á Esther, 28 menn,
stafna á milli og þegar Gulifoss
lét akkeri falla tóku allir ofan
höfuðföt. Síðan var hrópað ní-
falt húrra á öllum flotanum.
Segir skipstjóri okkar: „Nú
hefur éinn af framtíðardraum-
um íslenzku þjóðarinnar
rætzt.“
Ráðherra landsins, Sigurðúr
Eggerz gekk á stjórnpall Gull-
foss og hélt snjalla ræðu, sem
við heyrðum glöggt. Að henni
lokinni var klappað og hróp-
að húrra. Við sáum að mann-
fjöldi var á steinbryggjunni og
hafði breiður borði verið
strengdur yfir hana þvera og
stóð letrað á honum „Velkom-
inn Gullfoss". En það sem jók
enn á gleðina og metnað manna
var að á Gullfo9si sáust ekki
málaðir danskir fánar.
Sú frétt barst, að daginn áð-
ur hefði skipið kom ð upp und-
ir Vestmannaeyjar og skips-
menn málað yfir dönsku fán-
ana. Það fylgdi sögunni, að
ráðherra hefði lagt nýtt fána-
lagafrumvarp fyrir konung ís-
lands og Danmerkur en fengið
neitun. Var sagt að S'gurður
hefði móðg’azt og tekið glaður
þátt í því að danski fándnn sæ-
isit ekki á síðum skipsins, sem
hann var farþegi á. Þá þótti
og gleðilegt að flestir skip-
verjar voru íslenzkir. Koma
Gullfoss til Reykjavíteur 16.
apríl 1915 var flestum minnés-
stæ'ður atburður og mikil há-
tíðeisitiumid.
Bækur frá
Ivar Lo- Johansson: Elektra
Kvinna ár 2070. Roman.
Albert Bonniers förlag.
• Stockholm 1967.
Ivar Lo-Johansson hefur ver
ið virkur rithöfundur í tæp
fjörutiu ár og í Svíþjóð er nýj-
um bókum frá hans hendi ætíð
tekið með eftirvæntingu. Þessi
bók, skáldsagan um fram-
tíðarkonuna, Elektru, gerist á
næstu öld, nánar tiltekið eftir
rétt hundrað ár. Hún er frá-
brugðin ýmsum framtíðarsteáld
sögum að því leyti, að í þessari
sögu ríkír bjartsýni um það
sem framtíðin ber í skauti sín.u.
í skáldsögu Ivar Lo-
Johanssons hefur verið tekið
fyrir styrjaldir, offjölgunar-
vandamálið hefur verið leyst
og hungrið og húsnæðisskort-
urinn eru ekki heldur vanda-
mál í þessari sögu.
Sagan hefst á því, að
fimmtugur maður, Peter Bly að
nafni, hefur verið svæfður með
vísindalegum að'ferðum árið
1970, en nú vaknar hann af
svefni sínum réttum hundrað
árum síðar. Jafnframt er hon-
um veitt sú náð að lifa einn
mánuð í nýja heiminum. Hann
er starfsamur og forvitni hans
um mannlífið er mikil. Einkum
leita þó sjö spurningar á huga
hans, hvað tækniframförum sé
komið, hvernig menn elskist,
hvernig styrjöldum hafi verið
útrýmt, hvað títt sé um Guð,
dauðann, lífshamingjuna og líf
skáldanna.
Höfundur gefur hugmynda-
flugi sínu lausan tauminn, en
heldur skáldsögunni þó innan
trúlegs ramma. Er tæknifram-
förum lýst á lifandi hátt, en
það miðlæga í verkinu er þó
manneðlið eins og það hefur
þróazt á þessum hundrað árum.
Ástin til konunnar, sem Peter
Bly hittir og ástin til jarð.ar-
innar skipa hér mikið rúm.
I augum Peter Blys verður
ástin spurning um tilgan.g lífs-
ins. Hann verður gagntekinn
af ást ti,l Elektru, konu þess
tíma, sem hann vaknar ti'l. Hún
á ekkert skylt við aðrar
Elektrur og stendur ekki í
neinu sambandi við Evripídes.
Þrjár nætur unnast þau, en þá
er tími Peters liðinn og hann
verður að hverfa aftur in.n í
veröld skugganna.
Ivar Lo-Jolianssons: Martyr-
erna. Passionerna. Albert
Bonniers förlag. Stockholm
1968.
I þessari bók Ivar Lo-
Johanssons eru tuttugu sögur,
sem eru nokkuð sín úr hverri
áttinni. Seilist höfundur víða í
efnisöflun sinni, allt frá
Colosseum hinnar fornu Rómair
til Maríutorgsinjj í Stotekhólmi
samtímans.
Flestar eiga sögunnar það
saimeiginlegt, að þær taka til
meðferðar sjálfspísliir ýmsar,
Bonniers
sem menn leggja á sig, eða þá
píslir, sem aðrir menn gera
söguhetjunum að þola. Kemur
fram hjá höfundi, að hvort seim
um sjálfspíslir eða pyndingar
sé að ræða, sé hugmyndaauðgi
þeirra, sem að slíku standa,
nær taikmarkalaus. Birtist
þetta með eftirminnilegum
hætti í mörgum sagnanna.
Nöfn einstatera sagna geta
gefið nokkra hugmynd um inn
tak þeirra og fjölbreytileik
bókarinnar. „Píslarvottarnir"
heitir sú fyrsta, en siðar koma
sögur eins og „Ungfrúin hvíta“
og „Nótt heilagrar Birgittu,“
„í fangabúðunum," „Fátæki
presturinn og brennivínskóng-
urinn,“ „Saga Lappans," „Á
elliheimilin.u“ og svo mætti
lengi telja.
Minni sumra sagnanna eru
söguleg, önnur gera grein fyrir
högum minnihlutahópa eða ann
arra olnbogabarna þjóðfélags-
ins, en öllum er þeim það sam-
eiginlegt að draga upp lifandi
myndir af viðfangsefni höfund
ar hverju sinni.
Ing-Marie Eriksson: I
Getsemane. Roman. Albert
Bonniers förlag. Stockholm
1968.
Ing-Marie Eriksson er ungur
skáldsagnahöfundur. Kom
fyrsta bók hennar, Mrit, út ár
ið 1965, en vakti þá meiri at-
hygli en títt er um fyrstu bæk-
ur höfunda. Var haft á orði í
Svíþjóð um þær mundir, að fá-
ar frumraunir hefðu hlotið
jafn jákvæðar undirtektir þar
í Landi í seinni tíð og Mrit
hlaut.
í þessari nýju skáldsögu
Ing-Marie Eriksson, I Getse-
manie, er þjániinig maninsiins
miðlægt þema, þjáningin eins og
hún líbur út í augum annarra.
Þorpskonan Magdalena er sögð
hafa lifað ævintýralegu lífi, en
hún hefur einnig fengið að
finna smjörþefinn af fátækt og
erfiði. Þungbærasta reynsla
hennar er þó, er einn sona
hennar, Geong, er sleginn dul-
arfulilum sjúkdómi. Þegar lækn
inum tebst að lokum að gera
sjúkdómsgreinin.gu, er orðið
um seinan að hafast nokkuð að.
Þorpsbúar eru gagnteknir ótta
og samúð, en tilfinningar
þeirra leita útrásar á fruanstæð-
an hátt. Þannig telur amma
sögumanns, að Georg sé fórn-
arlamb og sjúkdómur hans eigi
að friðþægja fyrir allt illt, seim
aðrir hafa gert, svo að þeir
geti öðlazt fyrirgefningu. Á
þann hátt fser líf hans tak-
markalaust gildi. í augum ann-
arra er hann örkumlamaður,
sem nýtur forréttmda, svo sem
þeirra að fá að lesa og tefla að
vild.
Bók Ing-Marie Eriksson „I
Getsemane fjallar um þun.g-
bæra þjáningu, en er þó jafn-
framt þrungin hlýju og djúpri
samúð með þeim, sem fátækt og
umkomuleysi hrjá.
9. áigúst 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7