Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1970, Blaðsíða 6

EIN
SJÓFERÐ Á ; t
„KIJTTER Jh
ESTHER66
í APRÍL 1915
Eftir Enok Helgason
Skútumynd.
Þótt margháttaðar breyting-
ar hafi orðið á atvinnuháttum
íslenzku þjóðarinnar frá alda-
mótum hefur breytingin orðið
mest að því er að sjósókn lýt-
ur. Þjóðskáldin kváðu dug og
djörfung í alla áhugamenn; við
þyrftum að eignast stærri skip
til að geta sótt þorskinn utar.
Þá réðust dugnaðarmenn í
skútukaup, aðallega frá Skot-
landi, en einnig frá Englandi.
Þeim var siglt hingað heim og
gerðar út á handfæri. Þessum
skútum fjölgaði furðufljótt í
stóran flota. Mörgum þótti sú
sjón tilkomumikil að sjá flotann
sigla undir þöndum seglum til
og frá Reykjavík, en hún var
heimahöfn flestra.
Skútuöldin er venjulega tal-
inn fyrsti fjórðungur aidarinn
ar, en síðan varð önnur mikil-
væg breyting, þegar togararnir
komu til sögunnar og vélar voru
settar í skúturnar. Skútuöldin
var ekki átakalaus tími. Marg-
oft reyndi á hyggindi, krafta
og þor áhafnar, ekki hvað sízt
stjórnendur. Þó var sótzt eftir
að komast í skipsrúm á skút-
unum og þóttust þeir meiri eft-
ir, sem tækir voru á skúturn-
ar. Þarna var í rauninni keppni
um, hver drægi fiskana flesta,
því að helming áttu þeir sjálf-
ir, en skútan hinn helminginn.
Það var kallað hálfdrætti. Þeir
sem heppnir voru og fengsælir
nutu oft betri kjara hjá útgerð-
inni og voru þeir eftirsóttir í
skipsrúm.
Skúturnar voru flestar innan
við 100 tonn, og höfðu aðeins
segl sem hreyfiafl. Þeim þurfti
að beita af gát og hyggindum
í vondum veðrum á vetrarver-
tíðum. Enn lifa í minningum at
burðir um mannskæð slys, þeg-
ar skútur fórust með allri
áhöfn, 25—30 mönnum. Þá var
þjóðin öll harmi lostin og
menn sýndu samúð sína í kær-
leiksverkum. En svo var þó fyr
ir að þakka, að oftast fór allt
vel, þótt stundum væri teflt
í tvísýnu og mjóu mætti muna.
Ég ætla nú að segja frá einni
sjóferð á skútu frá Reykja-
vík. Þótt liðin séu 55 ár er hún
mér enn í minni.
Það var fyrri hluta apríl-
mánaðar árið 1916, að skúturn-
ar höfðu verið að fiska á hand-
færi suður í Eyrarbakkabugt,
við hraunkantinn sem er kall-
að svo. Höfðu þær aflað dável.
Skip það sem ég var á hét Esth
er R.E. 81, eign Péturs Thor-
steinssonar, sem oft var nefnd-
ur Bíldvdals-Pétur. Skipið var
gott, vel búið seglum. Skips-
höfnin var 28 menn. Yoru þeir
allir úrvalsmenn og prúðmenni
hin mestu.
Við sigldum frá Reykjavík í
austankalda og var förinniheit
ið austur fyrir Reykjanes.
Vanalega var vöktum skipt, er
siglt var úr heimahöfn. Nefnd-
ist þá stjórnborðsvakt —henni
stýrði skipstjóri — og bakborðs
vakt og stjórnaði stýrimaður
henni. Dagvaktir voru frá kl.
12 á hádegi til kl. 7 að kvöldi,
síðan tók við kvöldvakt frá
klukkian sjö til miðnættis og
Skipstjórinn
Guffbjartur Ólafsson.
næturvakt eða hundavakt frá
12—4 og stutta vaktin frá 4—7
að morgni. Allir gengu vakt-
ir nema matsveinninn, sem fékk
að sofa um nætur.
Fyrir skipiniu réð umgur dug-
mikill skipstjóri og kom í ljós
að honum fylgdi einstök gæfa„
sem varð einnig öðrum til
happs, og var lán hans svo mik
ið að undrun sætti. Þessi skip-
stjóri var Guðbjartur Ólafs-
som, síðar forseti Slysavama-
félags ísiands. Aðrir skipverj-
ar voru úr Reykjavík og af
Akranesi, allt góðir sjómenn.
Skipið sigldi nú sína leið suð
ur fyrir Reykjanes. Austankald
inn ekki beið, öslaði sjór um
borð til hlés.
Ég man það nú, að margt var
'Sagt
í myrkri vetrar, þá var kalt.
Við sem höfðum hundavakt,
hugsuðum fátt, en heyrðum
margc.
Eftir að ég hafði staðið við
stýri, skipstjóra til aðstoðar og
notið tilsagnar að lesa á átta-
vita, gekk ég fram á skipið.
Heyri ég þá, að Steinn Einars-
son úr Vesturbænum, skip-
stjóralærður, segir við Ingvar
Þorsteinsson af Grettisgötunni:
„Af því að þú er álitinn greind
astur okkar og maður draum-
spakur, langar mig að segjaþér
drauim, sem veldur mér nokkr-
uim áhyggj uim. Mér rarnn í brjóst
nú á kvöldvaktinni og dreymir
mig að ég þykist koma upp úr
lúkarnum og er veður bjart. Sé
ég ókunnan sjómann standa við
afturmastrið og horfa í seglin
og ber hann hönd á sjóhatt
sinn og er áhyggjufullur á
svip. Því næst gengur hann að
bátnum okkar, tekur með hendi
á borðstokkinn, eins og hann
vilji hrista bátinn, en ekki
hreyfðist hann þó. Þá hristir
maðurinn höfuðið og bendir á
stórseglið. Mér féll ekki útlit
mannsins í geð, þótt gervilegur
væri hann. Aldrei þóttist ég
hafa séð hann fyrri. Og hversu
segir þér nú hugur um þennan
draum, segir Steinn við Ingvar.
Hann hugsar sig um og segir:
„Ég hef verið sannfærður um
að þetta skip væri happafleyta,
við höfum góðan skipstjóra og
stjórnsemi öll er í bezta lagi.
Að auki er valinn maður í
hverju rúmi, skipið nýtt og
traust. Þótt eitthvað komi fyr-
ir okkur hef ég þá trú, að
allt fari vel. Þó bendir draum-
ur þinn til, að einhver sé með
okkur um borð, líkast tii fram-
liðinn sjómaður. En góður hug-
ur gerir aldrei mein.
Næsta morgun vorum við
kominir anstur á Selvo'gisbanika.
Þar var fjöldi seglskipa frá
mörgum þjóðum, en fallegastar
þó'ttu mér frömskiu s'kúturnar,
sem allar voru hvítmálaðar og
mieð fjölbreytileiguim seglabún-
aði. Við kiomumst fljótt í fisk og
að kvöldi var koimi'nm góður
afli uim borð. Þá var farið í að-
ger'ð og saltað í lest, og fylgd-
ist sikipstjóriinm gaumigæfileiga
með því hvernig staflað væri í
lestina; einn stafli þvert yfir
lestina, en ekkert í hliðarstíur.
Því náði staflinn upp undir
dekk og var lestarlúgum lokað
vandlega. Þá var tekið að
storma á austan og sjó farið að
þyngja.
Eftir næturvaktina var lok
ið við að gera að fiskinum,
gengið frá lúguopum og tunn-
ur og pokar bundnar kring-
um bátinn. Færin voru bund
in við borð=tokkinn og öllu hag
rætt sem bezt til að vera við
öllu búinn Síðan kom stutta
vaktin frá klukkan 4—7 og þá
stiórmborðsvaikt. Nú hafði
hvesst á suðaustan og sjólag
versnaði mjög. Skipstjóri af-
réð að leggja skioinu til drifs.
eins og kallað var. Við hag-
ræddum seglum samkvæmt því
— minnkuð segl og d,-egið inn
skaut með fokkuna hakk. dreg-
ið yfir kannana, en þa/5 var
niðurganga í lúkar og káetu.
Nú var farið að birta af degi.
Þá komu fvrstu menn upto á
dekk og gætt.u að bví, sem gert
hafði verið til að skinið gæti
mætt drift. sem svo var kall-
að. Stýri var bund'ð uno í
borð og s°glum °nn bet.ur hag-
rætt. I hetta s;nn atvikaðist
svo. að St°;nn E’narssnn var
að hagræða trostunnu. sem
hann átti og hafðí bund’ð við
biöreunarnát.'r'n e" stóð í fest-
ingu aftur af stórmastrinu Er
hann hefur lokið bví og l'tur
u.pp. sér ha.nn. ofriaiháa öldu
líða að skipinu, hrekkur við og
6 LESBOK MORGUNBLAÐSINS
9. ágúst 1970