Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1971, Blaðsíða 2

V
Eitiu sinnl var „Iffamma
Karas,jok“ blómleg'
ung stúlka. Kirsten
var um tvítugt, Jtegar
þessi mynd var tekin.
*.
<
Óboönir gestir
tjalda og kofa flökkusamanna,
vajr það nóg að hún var dótt-
ir hennar lénsmanns-Marit, og
þeir gáfu henni fúslega hrein-
dýrakjöt.
Hún skipti matnum i smá-
skammta, og hér og þar tók
hún margs konar áhættu til að
geta gefið föngunum eitthvað.
Kirsten fór inn i skóginn, þar
sem hana hafði dreymt fyrir
striðið að koma myndu menn i
grænum og gráum klæðum, og
að trén yrðu höggvin niður.
Hún tók börn með sér þang-
að og fór í leiki við þau þeg-
ar hún nálgaðist fangana og
varðmennina. Meðan leikurinn
stóð yfir athugaði hún andlit
Þjóðverjanna. Sumir voru
grimmdarlegir og aðrir mannúð
legir, og fyndi hún varðmann,
sem ekki horfði á hana köld-
um, fjandsamlegum augum,
gekk hún framhjá honum með
hvita pokann sinn undir hand
leggnum.
Bak við hól eða þétt skógar
kjarr lagði hún pakkana frá
sér og fór aftur til barnanna.
Júgóslövunum varð fljót-
lega kunnugt um konuna með
hvita pokann, og á daginn
reyndu þeir að fikra sig svo
ekki bæri á þangað sem þeir
töldu, að maturinn væri geymd
ur.
Blóðvegurinn, sagði fólk og
það hefði líka getað sagt Blóð
skógurinn. f>vi að hermennim
ir, sem höfðu ánægju af að
kvelja og drepa, höfðu komið
á fót einföldu en jafnframt
mjög árangursríku ógnunar-
og morðkerfi.
Til þess að lifa daginn af
urðu fangamir að geta lyft
furubolunum eins og hermenn
irnir skipuðu þeim.
Ef hermaður hrópaði „ein
Mann,“ hófst spilið um lif fang
anna. Tækist hinum soltnu
Júgóslövum að lyfta trjáboin-
um, litu þeir ekki meira á fórn
ardýr sín i bili. En margsinn
is reyndu fangarnir árangurs-
laust að iyfta furutrjánum frá
jörðu. f>eir rifu magrar hend-
ur sínar til blóðs er þeir
reyndu að hefja bolinn upp frá
mosanum og yfir öxlina. Þeir
náðu honum upp að hnjánum,
upp að mjöðm, og lyftu sem
framast gátu, en orkuðu þeir
ekki að koma honum yfir öxl-
ina, voru þeir dauðans matur.
Þreyttum, óeðlflegum stór-
um augum í mögru andlitinu
sártoændu þeir vörðinn árang-
ursiaust um náð. Þeir voru
skotnir niður meðan þeir gerðu
síðustu örvæntingarfuilu til-
raunina til að lyfta trjábolnum
i burðarhæð.
Verðir, sem ekki höfðu
ánægju af að myrða varnar-
lausa mer.n, sögðu „zwei
Mann,“ þegar bolurinn var of
þungur fyrir einn fanga.
Morðingjarnir skemmtu sér
þvi líka við að benda á stór-
an bol og hrópa „ein Mann“ og
biðu þap til hann hafði í dauð
ans angist reynt hið ómögulega
áður en þeir hrópuðu „zwei
Mann“. Á þennan hátt gátu
þeir leikið sér að sama fórnar-
lambinu dögum saman úti i
Blóðskóginum hjá Karasjok.
Kirsten fór víða um næstum
daglega til að útvega Júgóslöv
unum mat.
Þar sem fangalestin gekk um
vegi og stiga festi hún smá-
pakka við girðingarstólpa og
lagði kjöt, fisk og brauð í laut
ir og skurði, þar sem hún reikn
aði með að einhver hinna
hungruðu manna myndu koma.
Hún vogaði sér einnig til sög
unarplássins með pokann und-
ir nandleggnum.
Þar hjuggu og söguðu hinir
ánauðugu brenni í ofna Þjóð-
verjanna og drógu viðinn á
stórum sleða heim að húsum og
hermannaskálum. Rösklega tíu
fangar toguðu eins og dráttar-
dýr í langan kaðalinn. Þeir,
sem mesta kraftana höfðu, not
uðu þá til hins ýtrasta til að
létta á hinum sjúku og veik-
byggðustu. Hinir síðarnefndu
beygðu bakið stynjandi og
héldu afllausum höndum í kað-
alinn til þess að Þjóðverjarnir
dræpu þá ekki sem gagnslausa.
Enigri skepnu var eins hrotta-
lega misþyrmt og þessum mönn
um frá Slóveníu, Dalmatiu og
Bosniu. Dag eftir dag drógu
þeir þungan sleðann meðan
verðirnir slógu þá i bogin bök
in með svipum og byssuskeft-
um.
Einnig á blóði drifnu sögun
arplássinu hafði Kirsten fund
ið ráð til að gefa föngum mat.
Hún hafði valið sér mannúð-
legan varðmann, sem sneri bak
inu í hana í hvert sinn er hún
kom.
Dag nokkurn sá hún ungan
pilt, já, Kirsten þótti hann
vera sem barn, og hann starði
á hana biðjandi augum. Eld-
snöggt greip hún kjötstykki og
kastaði þvi til fangans. Hún
var vön því að fangarnir feldu
strax matinn undir fataræflum
sínum, en drengurinn gat ekki
beðið. Hann beit stóran bita af
kjötinu.
Einn hinna grimmlyndu her-
manna sá þetta og lét svipu-
högg og spörk dynja á pil-tin-
um.
Kirsten stóð kyrr.
Hún gerði sér ijóst að þetta
var hættulegt, en pilturinn var
að vissu leyti barinn hennar
vegna, og hún gat ekki hlaup-
izt á brott frá kvölum hans.
Við hvert svipuhögg, sem fang
inn fékk, engdist hún stynj
andi saman eins og svipuhögg-
in lentu á henni samtimis.
Nokkrum sinnum lyfti piltur-
inn bióðugu andlitinu í áttina
til hennar, og hún reyndi að
horfa í augu hans til að tjá
honum kærleika sinn.
Þegar fanginn lá meðvitund
arlaus á gulum sandinum við
árbakkann, sneri Kirsten heim
á leið til Svineng.
Augu hennar voru blinduð
af tárum, og fætur hennar
urðu sjálfir að finna stíginn,
vagnslóðann og litlu brýrnar
tvær.
Þetta var á síðsumardegi, ein
um þeirra daga þegar allt var
svo kyrrt í skóginum, að heyra
mátti kú bauia í milufjarlægð.
En þótit ailir sauðirnir í Kara-
sjok hefðu jarmað meðfram
stígnum og allar kýrnar i daln
um bauiað og loftið uppi yfir
henni verið sem tístandi þak af
í Karasjok
fuglum, mundi hún ekkert hafa
heyrt nema hvininn í svipunni,
angistaróp piltsins og formæl-
ingar hermannsins.
Næsta dag fór hún tii ætt-
ingja sinna í Lakselv. Þeir
áttu alltaf svo mikinn þurrfisk
til að gefa henni.
Börnin á heimilinu spurðu:
„Getur þú borðað svona mik-
inn fisk Kirsten frænka?“
,,Ned, það get ég ekki.“
„Hver borðar þá allan fisk-
inn?“
Það skuluð þið ekki spyrja
mig um.“
Þá vissi húsmóðirin hverjum
hún ætlaði að gefa fiskinn, og
hún óttaðist um líf hennar.
„Ertu aldrei hrædd. Kirst-
en?“, spurði hún.
,Nei, guð ákveður stundina,
og guð er góður. Hvað hef ég
þá að óttast?“
.,En fjandmennirnir?"
Kirsten h'ló og sagði:
„Hvorki Þjóðverjarnir né úlf-
arnir vilja gamla Sama-kerl-
ingu.“
Þá gat hin konan ekki að
sér gert að hlæja, og sagði:
„Þú ættir að sjá þig í
spegli."
„Verð ég yngri og laglegri
við að horfa á sjálsfa mig?“
spurði Kirsten.
Hún var nú orðin fimmtug
og hafði ekki breytzt mikið frá
því hún var fertug. Hárið var
svart og ógránað. Andlitið
hrukkulaust. Hún var hvelfd
um barminn og bein í baki, og
hún hugsaði stöðugt áhyggju-
laust fram á við, jafnvel þótt
hún þyrfti að garaga margar
milur yfir auðnina.
Þegar Kirsten lagði af stað
frá Lakselv, sagði konan við
hana:
„Ég hefði gjaman viljað fara
með þér til að gefa föngunum
mat, en ég hef ekki kjark til
þess.“
Kirsten faðmaði hana að sér
og svaraði: „Þú verður að
hugsa um þína, en ég á hvorki
mann né börn. Ef eitthvað kem
ur fyrir mig, þá kemur það að
eins fyrir mig, og hiimiinsins
hlið stendiur ætið opið.“
Daginn eftir fór hún út á
Blóðveginn. Hún tók með sér
böm yngsta bróðurins, Jó-
hannesar. Þau sögðu við hana:
„Þú missir niður pakka, Kirst
en frænka.“
,Já, í dag eigum við eftir að
missa marga,“ svaraði hún og
lét sem hún tæki ekki eftir að
smápakkar með þurrfiski
runnu hvað eftir annað út úr
pokanum, sem hún hélt á undir
handleggnum.
Þrír varðmannanna horfðu
upp í loftið eða sneru við
henni baki. Tveir þeirra höfðu
komið heim til hennar að Svin
eng og óskað eftir að fá keypt
ar hannyrðir. Sá þriðji hiaut
einnig að vera mamneskja, og
það var einnig fjórði hermað-
urinn við beygjuna. Hann
sagði: „Ekfki meira í dag. Her
maðurinn, sem stendur þarna,
er ekki góður maður fyrir þig
og fanigana."
Yfirforinginn í fangabúðun-
um var sanfrtfærður um að ótt-
inn væri beztur allra lærimeist
ara. Þegar fyrstu dagana, sem
fangarnir voru i Karasjok,
valdi hann úr fimm Júgóslava
og drap þá til að undirstrika
orð sin um að þannig skyldi
fara fyrir hverjum þeim, sem
reyndi að strj.úka.
Gagnvart íbúunum á staðn-
um taldi yfirforinginn nægilégt
að tilkynna, að sá, sem hjálp-
aði fanga á flótta, yrði skot-
inn.
Kirsten settist upp í rúminu
og hlustaði. Það var um nótt
síðla í ágúst 1942. Allan dag-
inn hafði verið rigning og
þoka, og hún hafði farið
snemma að hátta.
Það var hljótt í margar mín
útur og hún hélt að kind eða
eittihvert annað dýr hefði kom
ið við vegginn. Þá var aftur
barið að dyrum.
Kirsten vildi ekki kveikja á
olíulampanum, en sveipaði um
sig sjalinu og gekk berfætt tii
dyranna.
Hún staldraði við og hlust-
aði eftir mannaferðum úti fyr-
ir, en allt var kyrrt á ný.
Enginn stóð fyrir utan þeg-
ar hún opnaði. Það rigndi stöð
ugt og þokan var svo dimm, að
hún sá aðeins grilla í fjárhús-
ið eins og dökkan skugga.
Þetta gátu ekki verið hættu
legir vegfarendur. Þeir mundu
hafa ruðzt inin strax og hún
opnaði, hugsaði hún, og lokaði
dyrunum. Skömmu síðar kall-
aði einhver „mamma —
mamma" frá skógarjaðrinum.
Röddin var niðurbaald af ótta
við að einhver annar en konan
í litla húsinu kynni að beyra.
Kirsten kveikti á lampanum.
Þetta hiutu að vera góðir
menn, sem bara kölluðu
„mamma — mamma," en rudd-
ust ekki inn til hennar.
Hún opnaði dymar aftur og
tvær mannverur komu í ljós út
úr myrkrinu. Fötin voru tötra
leg, og aftur sögðu þeir
„mamma“ og horfðu á hana
spyrjandi, óttaslegnum augum.
Kirsten brosti og benti þeim
að ganga inn í eldhúsið. Ann-
ar mannanna kinkaði kolli af-
sakandi um leið og hann tók
teppi og hengdi það fyrir
giuggann.
Hún bar á borð það bezta,
sem hún átti, og þeir borðuðu
eins og hungruð dýr.
Um leið og hún sá þá, hafði
hún skilið, að þetta voru flótta
menn frá Serbabúðunum, og
það var óþarfa fyrirhöfn að út
skýra, að þeir væru í hinni
mestu hættu. Þeir bentu með
fingrinum á brjóstið og sögðu
„bang-bang, deutsehe soldat-
en.“
Bróðursonur hennar, Jóhann
es á Grönnmo, hafði séð tvo
tötralega menn fela sig i skóg
*
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
28. marz 1971