Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1974, Blaðsíða 13

Þorkell bjálfi, fóstbróðir Ráðorms, eignaðist lönd öll
milli Þjórsár og Rangár og bjó i Háfi.
Þorsteinn lunan hét maður norrænn og farmaður
mikill. Þorsteinn fór til íslands i elli sinni með Þor-
gilsi syni sinum. Þeir námu hinn efra hluta Þjórsár
holta og bjuggu í Lunansholti. (Viðurnefni Þorsteins
ber þess vitni, að hann muni hafa dvalizt lengi á
Vesturlöndum, og því er liklegt að hann hafi þaðan
komið og haft vestræna skipshöfn).
Landeyjar. — Hildir og Hallgeir bræður og Ljót
systir þeirra voru kynjuð af Vesturlöndum (írsk segir
Hauksbók). Þau námu land er þau komu til íslands, á
milli Fljóts og Rangár, Eyjasveit alla upp til Þverár.
Hildir bjó í Hildisey, Hallgeir bjó i Hallgeirsey, en
Ljót bjó á Ljótarstöðum.
Dufþakur hét leysingi þeirra bræðra, er nam Duf
þaksholt. Hann var hamramur mjög. Þórðarbók segir
að hann hafi numið land þarna áður en Ketill hængur
kom út.
Hér eru taldir 8 keltneskir „landnámsmenn". Allir
hafa þeir borið keltnesk nöfn, en eigi fáum vér að vita
hver þau hafa verið. Þeim eru gefin ný nöfn, sem
Þykja betur hæfa. Þarna hefst þegar sá siður, er
algengur hefur orðið um allt land, að uppnefna vest-
ræna menn. Þrír af bændunum í Þjórsárholtum fá
goðkynjuð nöfn, Áskell, Jólgeir og Þorkell, og má vera
að það hafi verið gert þeim til vanvirðu, þar sem þeir
voru menn kristnir. Dufþakur og Ráðormur fá að
halda sínum nöfnum afbökuðum. En fimmti böndinn
þarna og sá, sem talinn er af norrænu kyni, fær að
halda keltnesku viðurnefni sínu, lunan, og bær hans
er kallaður Lunansholt og heitir svo enn. Þetta bendir
til, að hann hafi verið talinn þegar i hópi hinna
vestrænu manna.
Þetta hafa ekki verið einu bændurnir á þessum
slóðum, heldur helztu bændurnir, ,,landnemarnir“.
Þeir hafa allir átt stórbú, og má þar geta þeirrar
þjóðsagnar, sem um Áskel gengur, að bæirnir Kálfholt
og Sauðholt dragi nöfn af því hvernig hann skipti
búpeningi sínum til beitar. Allir munu þeir hafa gefið
mönnum sínum bústaði, líkt og norrænir landnáms-
menn gerðu, en hér er hlaupið yfir kotbændur, eins og
venja var. Þess vegna er vonlaust verk að reyna að
gera sér grein fyrir hve margt fólk af vestrænu kyni
hafi verið þarna fyrir i ,,landnámi“ Hængs, er hann
SEM nú bæj'ar- og sveitarstjórnakosningar
nálgast óðfluga, prófkjör fara fram innan
sumra flokkanna, og áróðurinn kemst í al-
gleymi, þá mun áhugi á stjórnmálum og að
sjálfsögðu frambjóðendunum sjálfum, sem
gefa kost á sér til að vinna að málefnum
borgaranna, væntanlega lifna við eina stund.
Er það undur gott. En mér þykir ankanna-
legt, hversu fjálglega kynsystur mínar end-
ast til að geisa um það, bæði milli kosninga
og þegar þær eru ■ aðsigi, hve flokkarnir geri
upp á milli kynja á framboðslistum sínum.
Undantekning megi teljast, ef kvenmaður sé
hafður í öruggu sæti á listum flokkanna,
nema á stöku stöðum. Er sú ályktun iðulega
af þessu dregin, að þarna sé að verki hin
illræmda alræðisstjórn karlmannaþjóðfélags-
ins. Mér þykir slíkur málflutningur býsna
fráleitur. Ég er sannfærð um, að allir stjórn-
málaflokkarnir taka því fegins hendi, ef hæf-
ar konur eru fúsar til að gefa kost á sér og
vinna við hlið karlmannanna að framgangi
hinna ýmsu hagsmunamála bæjar eða
sveitarfélags. Það er hins vegar kunnara en
frá þurfi að segja — hvort sem konum líkar
betur eða verr — að kvenfólk er yfirleitt
tregt að gefa kost á sér, en getur í mesta lagi
fallizt á að vera i puntsætum til að „skreyta"
listana hér og hvar.
Kemur þarna til sérhlífni kvenmannsins?
Þora konur ekki að steypa sér út í þá
harðvítugu baráttu, sem óhjákvæmilega
fylgir því að fara í sæti ofarlega á listum?
Telja þær sig ekki hafa nógu sterk bein til að
sæta gagnrýni? Eða eru þær hræddar við þær
glósur, sem gjarnan heyrast að þessi eða hin
settist hér að. En öll rök virðast mér hniga i þá átt, að
þarna hafi verið fjölmenn keltnesk byggð. Keltarnir
hafa lagt undir sig allt land næst sjó, frá Þjórsá að
Markarfljóti og auk þess langt upp með Þjórsá. Og
hvernig þeir röðuðu sér á þetta landsvæði bendir
einnig til þess, að þeir hafi verið á undan öðrum, því
að strandlengjan og lágsveitir byggðust víðast hvar
fyrst á Islandi og síðan færðist byggðin lengra inn í
landið.
Þeir, sem trúa þvi enn statt og stöðugt, að ísland
hafi verið ónumið þegar fyrstu norsku landnámsmenn
irnir komu hingað, munu segja það helbera vitleysu,
sem hér hefir verið sagt um landnám í Rangárþingi.
Við skulum athuga þetta i bróðerni. Og þá ber ég fyrst
fram þessa spurningu til þessara manna: Halda þeir,
að írar hafi hlaupið upp til handa og fóta, þegar þeir
fréttu, að norrænir menn væru farnir að nema Island,
og viljað óvægir taka þátt í því landnámi? Það væri
Iiklega eina skýringin á þvi, að þeir skyldu flykkjast
inn i landnám Ketils hængs? Og halda menn, að Ketill
hafi orðið svo feginn komu þeirra, að hann hafi látið
þá eina um að nema lágsveitirnar? Ég þarf ekki að
biðja um nein svör. Allir vita, að norrænir menn voru
hataðir í irlandi um þær mundir, vegna rána og
hryðjuverka, er þeir frömdu þar. Á hinn bóginn er það
líka kunnugt, að norrænir menn litu niður á Kelta og
töldu sig langt yfir þá hafna. Það eru því harla litlar
likur til þess, að Ketill hafi dekrað við þá og leyft þeim
að leggja undir sig tvær viðlendar og frjósamar sveit-
ir, stofna þar nokkurs konar nýlendur fyrir sig, og ná
jafnframt á sitt vald þeim tveimur höfnum, sem voru
á þessari sandströnd. Þvi að Rangárós og Þjórsárós
voru þá hafnir og er i sögum getið um siglingar
þangað. Auk þess var lengi mikil verstöð bjá Rangár-
ósi.
Nei, Keltar voru kornnir þarna á undan Hængi,
löngu á undan honum, og landnámssaga hans er því öll
önnur en menn hafa haldið.
„Þeir könnuðu landið fyrir austan ána,“ (Þjórsá)
segir sagan, og mun þar vera átt við Baug og skipverja
hans, er þeir fóru að leita að Katli. Tel ég ekki
ósennilegt, að Baug hafi brugðið nokkuð i brún, er
hann komst að þvi, að landið austan árinnar var þegar
sé að trana sér fram? Mér þykir sérhlífnin
einna sennilegasta skýringin. Fremur en
þarna ráði hlédrægni eða feimni. Hvað þá að
haldið sé aftur af konum, sem vilja fara í
framboð. Áreiðanlega sjá allir flokkarnir,
hversu mikið misræmi er i því, að á tólf
manna lista til dæmis séu ein eða tvær
kvenverur, og þá oftst nær í sætum, sem
engu máli skipta.
Ég er þeirrar skoðunar, að Reykvíkingar
hafi verið mjög heppnir með þær konur, sem
unnið hafa i borgarstjórn Reykjavíkur, enda
þótt þarsé heldurekkertjafnvægi íhlutunum
— miðað við höfðatölu. Mér finnst alveg
sjálfgert að tvær eða þrjár konur verði i
öruggum sætum á lista Sjálfstæðisflokksins.
Minna má það ekki vera. Reynslan af starfi
þeirra sjálfstæðiskvenna, sem hafa unnið að
borgarmálefnum, og einnig kvenfulltrúa
hinna flokkanna, er sú, að kjósendur hljóta
að sjá, að þeim er vel treystandi og þær leysa
sín störf ekki síður vel af hendi en karlmenn-
irnir.
Stöðugt er verið að hjala um jafnrétti.
Konur ryðjast fram og vilja jafnrétti á at-
vinnumarkaðnum, í hjónabandinu. Og það
er reglulega ánægjulegt að heyra þessar
raddir. Aftur á móti heldur obbi kvenþjóðar-
innar að sér höndum, þegar stjórnmálavafst-
ur er annars vegar. Þessu breyta engir nema
kvenmennirnir sjálfir. Og ef konum er alvara
í að krefjast jafnréttis á við karla er þó
frumskilyrði, að þær taki á sig þá ábyrgð og
þær ýmsu skyldur, sem jafnréttinu fylgja.
Það er ekki nóg að ætla sér að sleikja bara
það jákvæða ofan af jafnréttinu.
Jóhanna Kristjónsdóttir.
numið af löndum hans og einhver helzti bóndinn þar
var honum náskyldur. Landnáma segir, að þeir Áskell
í Höfða og Baugur hafi verið þremenningar, komnir af
Kjarval írakonungi.
Mér þykir líklegt, að þá er Baugur kom á fund
Ketils, hafi hann talað máli bændanna þarna, að þeir
fengi að sitja í friði á jörðum sinum, gegn því, að þeir
gerðust undirmenn Ketils og veittu honum lið, ef
hann þyrfti á að halda. Nú hafði Ketill setið þarna
heilan vetur í landnámi Ráðorms og hefir efiaust
kynnzt nokkuð bændunum I Þjórsárholtum og haft
fregnir af keltnesku byggðinni í Landeyjum. Hefir
hann þannig kynnzt þvi hve fjölmennir Keltar yoru og
ekki þótt árennilegt að reyna að kúga þá, enda þótt
hann hefði harðsnúið lið.
Sagan segir, að Ketill hafi verið „ágætur maður“ og
er honum þvi vel trúandi til þess að skilja hvern rétt
Keltarnir höfðu þarna og hafi hann því tekið vel
málaleitan Baugs. Hann hefir líka séð, að betra var að
tryggja þessa menn, heldur en að halda uppi ófrið við
þá. Sennilega hefir þá verið lagður fundur með bænd-
unum í Þjórsárholtum og þar gerður griðasamningur
við þá um að þeir skyldu halda landnámum sinum, en
gerast um leið menn Ketils. Þeir hafa ,,þegið“ lönd sín
af Katli, eftir því sem segir í Landnámu. Þessa skoðun
styður það hvernig fór um viðskipti hans og Landey-
inga, að hann lét þá eigi aðeins halda jörðum sínum,
heldur hliðraði til við Dufþak, þótt hann hefði ekki
numið land i Landeyjum, heldur fyrir ofan Þverá,
einmitt i því landi, er Ketill kaus handa sjálfum sér.
En á þessu má sjá, að þau systkinin i Landeyjum
hafa verið búsett þar áður en Ketill kentur hingað.
Dufþakur var leysingi þeirra og liann hafði numiö
sér land utan við landnám þeirra, Dufþaksholt og
mýrina áður en Ketil bar að landi. Ogþótt þessa hefði
ekki verið getið, sannar sagan sjáif, að svo hefir verið,
því að eigi mundi höfðinginn og jarlssonurinn Ketill
liængur hafa brotið svo odd af oflæti sinu, að hann
hefði gefið keltneskum leysingja sneið úr því landi. er
hann hafði valið sér. ef Dufþakur hefði komið lil
landsins á eftir honum.
Þeir voru stórtækir á lönd f.vrstu norskir landnáms-
menn hér, Ingólfur, Ketill hængur og Skallagrimur.
Allir voru þeir af höfðingjaættum og allir munu þeir
Framhald á bls. 16.