Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1974, Page 7
Eftir
Harold
Schonberg
Greinín er rituð áður en Fischer gaf síðustu yfirlýsingar
sinar um þátttöku í næsta heimsmeistaraeinvígi.
Bobby Fischer, heimsmeistari í
skák, er oröinn að þjóðsögu í lifanda
lífi — vandræðabarnið Bobby, hinn
einóði, einmaninn, stórmeistarinn,
Mozart skákarinnar.
Þegar hann varð Bandarikja-
meistari árið 1957, þá 14 ára að
aldri, var hann nefndur Mozart skák-
listarinnar. Þá var hann enn að vaxa,
sigurvilji hans virtist óbilandi, og
hæfileikinn til íþróttarinnar ótak-
markaður. Hann var þungbúinn og
tortrygginn, duttlungafullur ungling-
ur, klæddist aldrei öðru en sport-
skyrtum, vinnubuxum og striga-
skóm, hann var alls ófróður um
annað en skák og kærði sig um
ekkert annað. Nú er hann orðinn 29
ára gamall, stór og stæðilegur mað-
ur, sex fet og tveir þumlungar á hæð,
vel vaxinn og herðabreiður. Hann
klæðist jakkafötum, ef svo ber undir,
að hálsbindi meðtöldu, og gengur
jafnvel í blankskóm. Og hann hefur
lagt sér til ýmsar almennar kurteisis-
reglur. En hann er ennþá fremur illa
að sér um flesta hluti aðra en skák,
og kærir sig enn ekki um neitt nema
skákina. Enn er hann duttlungafull-
ur, lítt lesinn, vinafár (og vinalaus,
að þvl er bezt verður séð, utan skák-
heimsins), ræðir ekki einkamál sin,
og iðkar skáklist sina af æðisgengn-
um ákafa. Hann hefur litt brugðið
vaha sinum.
Þar til fyrir skömmu voru tekjur
hans ekki umtalsverðar. En þar á
mun verða nokkur breyting á næst-
unni. Sigurinn í heimsmeistara-
keppninni færði honum hartnær
160.000 $ (tæpl. 14Vi millj. isl.
kr.) fáheyrð upphæð i skákheimin-
um, þar sem 5.000 (450 þús. kr.)
dollara fyrstu verðlaun eru talin
algert hámark umbunar. Og honum
mun græðast miklu meira. Bobby
hefur verið beðinn að ábekja alls
kyns vörutegundir, semja bækur
(honum hefur verið boðin 65.000
dollar (u.þ.b. 5.800.000 kr.) fyrir-
framgreiðsla fyrir sjálfsævisögu
sina), og rita skákþátt. sem birtur
yrði i aragrúa blaða.
Þó eru aðeins fáein ár siðan mögu-
leikar Bobbys í heimsmeistarakeppni
voru naumast metnir á dautt peð.
Um og eftir fermingu var gengi hans
með þvilikum eindæmum (hann varð
Bandarikjameistari 14 ára og stór-
meistari 1 5 ára, sá yngsti í sögunni),
að um tíma virtist svo sem hann
kynni að vinna heimsmeistaratitilinn
þegar i upphafi ferils sins. En honum
mistókst tvisvar i upphafi og neitaði
síðan að taka þátt i keppninni um
áskorandaréttinn um nokkurra ára
skeið. Á þeim árum hélt hann þvi
fram, að Rússar hjálpuðust að á
mótum og Vesturlandamönnum væri
ógerlegt að vinna áskorandaréttinn.
Að lyktum var útilokunarkerfinu
breytt, og hann kom aftur til keppni.
TAUGASTRlÐ
Áhlaup hans að heimsmeistara-
titlinum hófst árið 1971. Þá vann
hann á móti rétt til þátttöku i átta
manna útilokunareinvigjum. f þess-
um einvigjum sigraði hann Mark
Taimanov frá Sovétrikjunum og
Bent Larsen frá Danmörku, báða
með 6 vinningum gegn engum, en
slikt var óheyrt áður, og bar þvi næst
sigurorð af Tigran Petrosjan frá
Sovétrikjunum, fyrrum heims-
meistara, með 6V2 vinningi gegn 2Vi
og var þá komið að heimsmeistaran-
um. Skáksnillingurinn frá Broooklyn
komst á tindinn hinn 1. september
1972, þegar laus tveggja mánaða
einvigi hans við sovézka meistarann
Boris Spassky. og hafði þá unnið 7
skákir, tapað 3 en gert 1 1 jafntefli
og vinningshlutfallið 12VÍ gegn 8V2.
En það takmark, sem Bobby hefur
sett sór, er þó hærra en heims-
meistaratignin. Hann vill um fram
allt verða talinn mesti skákmaður,
sem uppi hefur verið. Á hverju kvöldi
snýst mikiil hluti samræðna i hinum
mörgu skákklúbbum New York borg-
ar um Bobby, eðli hans og persónu
og leitað er skýringa á því, hvernig
hann hefur göfgað hneigðir sinar svo
til fullkomins og óskerts áhuga á
gangi og fagurfræði mannanna 32 á
reitunum 64. Það er hans heimur og
þar er hann konungur. A því sviði
getur hann vakið lotningu manna
með mætti sinum og yfirburðum. Og
þar getur hann ráðið yfir hugum
annarra. Bobby hefur sjálfur sagt, að
í sinum augum séu mestu töfrar
skákarinnar bundnir þvi andartaki,
er það renni upp fyrir sér, að and-
stæðingurinn sé lentur í skrúfstykki.
Þetta kallar hann að brjóta and-
stæðinginn niður. Flestir eru á einu
máli um það, að Bobby seðji til-
finningar sinar með því að brjóta
andstæðinginn á bak aftur. Um leið
eflist hann sjálfurog treystist.
Þvi skák er ekki einungis það að
fylkja mönnum á borði með ákveðið
takmark i huga. Hún er staðfesting
og yfirlýsing persónuleikans. Skák-
listin krefst imyndunarafls og
sköpunargáfu, hæfileikans til að sjá
eða skynja möguleika, sem duldir
eru einfaldari hugum. Stórmeistara á
meðal er hún einnig sálarstrið. Fyrir
nokkrum árum reit dr. Ben Karpman
grein i „Psychoanalytic Review" um
sálfræði skákarinnar og hafði þar
langt mál um stil þýzka skák-
mannsins Emanuels Laskers, sem
var heimsmeistari allar götur frá
1894—1921. Lasker var hinn mesti
sálfræðingur skákborðsins, sem sög-
ur fara af. Hann lék andstæðingnum
ekki síður en mönnunum á borðinu.
Að þvi er dr. Karpman segir var
„taugastriðið" aðalatriðið skákar i
augum Laskers, „. . . hann notar vig-
völl skákborðsins fyrst og fremst til
þess að buga hug andstæðings sins
og veit hvernig framkalla skal and-
lega uppgjöf, — sem oftast verður
ekki fyrr en að leiknum afleik —
jafnvel áður en þeim afleik hefur
verið leikið. Hann vill heldur leika
þeim leikjum, sem koma sér verst
fyrir andstæðinginn, en þeim, sem
eru beztir i sjálfum sér. Skyndilega
tekur Lasker að tefla stórfenglega og
sýnir nú mátt sinn i fullu veldi.
Taugarnar svíkja andstæðinginn,
kjarkur hans bilar og skákin endar
með ósköpum."
HINN SÍGILDI STÍLL
Skákstíll manna er misjafn. Sumir
skákmenn, t.d. Larsen, eða sovézki
heimsmeistarinn fyrrverandi,
Mikhail Tal, eru áhættuspilarar.
rómantikerar, sem kjósa harkalegar
árásir og æðislegar fórnir. Aðrir, t.d.
Petrosjan, eru varfærnir og nærri þvi
óframfærnir. Enn aðrir, svo sem
heimsmeistarinn gamli, Kúbumað-
urinn Capablanca, og Fischer og
Spassky, tefla sígildan stíl, hrein-
lega, beinskeytta skák, þarsem sam-
ræmi rikir og sérvizkulegir leikir eru
fátíðir. Slíkir skákmenn leyfa
ógjarnan mönnum á borð við Tal að
velja bardagaaðferðina, heldur reyna
þeir að halda leiknum innan ein-
faldra, skýrt hugsaðra marka. Sá
skákmaður, sem leyfði Tal að gefa
leikfléttuhæfileikum sínum lausan
tauminn, mætti fara að biðja fyrir
sér.
Bobby hefur sigildan skákstil likt
og Capablanca. Leikfléttur og fórnir
kann hann á við hvern annan en
hann flækir leikinn ekki frekar en
bráðnauðsy nlegt er. Þess i stað
leitar hann stefs, sem hann leikur
siðan miskunnarlaust skákina á
enda. Að sjálfsögðu hefur hann til að
bera afburða minni, jafnvel af stór-
meistara að vera. Snjallur skák-
maður verður að hafa á takteinum
hundruð „kennslubókar"—byrjana.
Á skákmótum nú á dögum eru fyrstu
10—12 leikirnir yfirleitt „upp úr
bókinni" og þeim er leikið nokkurn
veginn sjálfkrafa. Skákbyrjanir hafa
verið rannsakaðar svo lengi og svo
rækilega, að fæstar skákir hafa
lengur neitt algerlega óvænt að
geyma. Við og við reynir skákmaður
á andstæðingi sinum leik, sem al-
gengur var fyrir hundrað árum, i
þeirri von að hann komi á óvart,
andstæðingurinn þekki ekki til hans.
Þetta reyndi Larsen við Fischer í
fyrstu einvígisskák þeirra um
áskorandaréttinn, en komst að þvi
sér til sárrar raunar, að Bobby, sem
aldrei gleymir neinu, sem hann lærir,
þekkti byrjunina eins og handar-
bakið á sér. En þetta var undan-
tekning, þvl fæstir skákmenn bregða
viðteknum vana i byrjunum.
ÞÝÐING BYRJANA
Enginn skákmaður er svo snjall, að
hann þoli mistök i byrjun. Þetta
veitist óvönum erfitt að skilja. Þeir
kynnu að benda á það, að eftir fyrstu
leikina verði möguleikarnir þaðan af
nánast óteljandi. En þeir vita ekki,
að þótt möguleikarnir séu nánast
óteljandi. eru flestir þeirra sannan-
lega rangir. f byrjuninni er stef, og
sá, sem lætur rökvisi þess stefs lönd
og leið, mun hljóta ill örlög. Því er
það, að lélegur skákmaður á sér
enga von gegn meistara. Skák-
meistarinn þekkir allar byrjanir og
getur hagnýtt sér ómerkilegustu
mistök andstæðingsins. Margar
skákir eru tefldar 30—40 leiki og
annar skákmannanna í tapstöðu
allan þann tíma vegna mistaka, sem
hann gerði i byrjuninni. Þá kinka
sérfræðingarnir kolli og segja sem
svo: „Já, já, hann var búinn að vera
eftir áttunda leik".
Framhald á bls. 16