Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1974, Blaðsíða 7

Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1974, Blaðsíða 7
Eftir Harold Schonberg Greinín er rituð áður en Fischer gaf síðustu yfirlýsingar sinar um þátttöku í næsta heimsmeistaraeinvígi. Bobby Fischer, heimsmeistari í skák, er oröinn að þjóðsögu í lifanda lífi — vandræðabarnið Bobby, hinn einóði, einmaninn, stórmeistarinn, Mozart skákarinnar. Þegar hann varð Bandarikja- meistari árið 1957, þá 14 ára að aldri, var hann nefndur Mozart skák- listarinnar. Þá var hann enn að vaxa, sigurvilji hans virtist óbilandi, og hæfileikinn til íþróttarinnar ótak- markaður. Hann var þungbúinn og tortrygginn, duttlungafullur ungling- ur, klæddist aldrei öðru en sport- skyrtum, vinnubuxum og striga- skóm, hann var alls ófróður um annað en skák og kærði sig um ekkert annað. Nú er hann orðinn 29 ára gamall, stór og stæðilegur mað- ur, sex fet og tveir þumlungar á hæð, vel vaxinn og herðabreiður. Hann klæðist jakkafötum, ef svo ber undir, að hálsbindi meðtöldu, og gengur jafnvel í blankskóm. Og hann hefur lagt sér til ýmsar almennar kurteisis- reglur. En hann er ennþá fremur illa að sér um flesta hluti aðra en skák, og kærir sig enn ekki um neitt nema skákina. Enn er hann duttlungafull- ur, lítt lesinn, vinafár (og vinalaus, að þvl er bezt verður séð, utan skák- heimsins), ræðir ekki einkamál sin, og iðkar skáklist sina af æðisgengn- um ákafa. Hann hefur litt brugðið vaha sinum. Þar til fyrir skömmu voru tekjur hans ekki umtalsverðar. En þar á mun verða nokkur breyting á næst- unni. Sigurinn í heimsmeistara- keppninni færði honum hartnær 160.000 $ (tæpl. 14Vi millj. isl. kr.) fáheyrð upphæð i skákheimin- um, þar sem 5.000 (450 þús. kr.) dollara fyrstu verðlaun eru talin algert hámark umbunar. Og honum mun græðast miklu meira. Bobby hefur verið beðinn að ábekja alls kyns vörutegundir, semja bækur (honum hefur verið boðin 65.000 dollar (u.þ.b. 5.800.000 kr.) fyrir- framgreiðsla fyrir sjálfsævisögu sina), og rita skákþátt. sem birtur yrði i aragrúa blaða. Þó eru aðeins fáein ár siðan mögu- leikar Bobbys í heimsmeistarakeppni voru naumast metnir á dautt peð. Um og eftir fermingu var gengi hans með þvilikum eindæmum (hann varð Bandarikjameistari 14 ára og stór- meistari 1 5 ára, sá yngsti í sögunni), að um tíma virtist svo sem hann kynni að vinna heimsmeistaratitilinn þegar i upphafi ferils sins. En honum mistókst tvisvar i upphafi og neitaði síðan að taka þátt i keppninni um áskorandaréttinn um nokkurra ára skeið. Á þeim árum hélt hann þvi fram, að Rússar hjálpuðust að á mótum og Vesturlandamönnum væri ógerlegt að vinna áskorandaréttinn. Að lyktum var útilokunarkerfinu breytt, og hann kom aftur til keppni. TAUGASTRlÐ Áhlaup hans að heimsmeistara- titlinum hófst árið 1971. Þá vann hann á móti rétt til þátttöku i átta manna útilokunareinvigjum. f þess- um einvigjum sigraði hann Mark Taimanov frá Sovétrikjunum og Bent Larsen frá Danmörku, báða með 6 vinningum gegn engum, en slikt var óheyrt áður, og bar þvi næst sigurorð af Tigran Petrosjan frá Sovétrikjunum, fyrrum heims- meistara, með 6V2 vinningi gegn 2Vi og var þá komið að heimsmeistaran- um. Skáksnillingurinn frá Broooklyn komst á tindinn hinn 1. september 1972, þegar laus tveggja mánaða einvigi hans við sovézka meistarann Boris Spassky. og hafði þá unnið 7 skákir, tapað 3 en gert 1 1 jafntefli og vinningshlutfallið 12VÍ gegn 8V2. En það takmark, sem Bobby hefur sett sór, er þó hærra en heims- meistaratignin. Hann vill um fram allt verða talinn mesti skákmaður, sem uppi hefur verið. Á hverju kvöldi snýst mikiil hluti samræðna i hinum mörgu skákklúbbum New York borg- ar um Bobby, eðli hans og persónu og leitað er skýringa á því, hvernig hann hefur göfgað hneigðir sinar svo til fullkomins og óskerts áhuga á gangi og fagurfræði mannanna 32 á reitunum 64. Það er hans heimur og þar er hann konungur. A því sviði getur hann vakið lotningu manna með mætti sinum og yfirburðum. Og þar getur hann ráðið yfir hugum annarra. Bobby hefur sjálfur sagt, að í sinum augum séu mestu töfrar skákarinnar bundnir þvi andartaki, er það renni upp fyrir sér, að and- stæðingurinn sé lentur í skrúfstykki. Þetta kallar hann að brjóta and- stæðinginn niður. Flestir eru á einu máli um það, að Bobby seðji til- finningar sinar með því að brjóta andstæðinginn á bak aftur. Um leið eflist hann sjálfurog treystist. Þvi skák er ekki einungis það að fylkja mönnum á borði með ákveðið takmark i huga. Hún er staðfesting og yfirlýsing persónuleikans. Skák- listin krefst imyndunarafls og sköpunargáfu, hæfileikans til að sjá eða skynja möguleika, sem duldir eru einfaldari hugum. Stórmeistara á meðal er hún einnig sálarstrið. Fyrir nokkrum árum reit dr. Ben Karpman grein i „Psychoanalytic Review" um sálfræði skákarinnar og hafði þar langt mál um stil þýzka skák- mannsins Emanuels Laskers, sem var heimsmeistari allar götur frá 1894—1921. Lasker var hinn mesti sálfræðingur skákborðsins, sem sög- ur fara af. Hann lék andstæðingnum ekki síður en mönnunum á borðinu. Að þvi er dr. Karpman segir var „taugastriðið" aðalatriðið skákar i augum Laskers, „. . . hann notar vig- völl skákborðsins fyrst og fremst til þess að buga hug andstæðings sins og veit hvernig framkalla skal and- lega uppgjöf, — sem oftast verður ekki fyrr en að leiknum afleik — jafnvel áður en þeim afleik hefur verið leikið. Hann vill heldur leika þeim leikjum, sem koma sér verst fyrir andstæðinginn, en þeim, sem eru beztir i sjálfum sér. Skyndilega tekur Lasker að tefla stórfenglega og sýnir nú mátt sinn i fullu veldi. Taugarnar svíkja andstæðinginn, kjarkur hans bilar og skákin endar með ósköpum." HINN SÍGILDI STÍLL Skákstíll manna er misjafn. Sumir skákmenn, t.d. Larsen, eða sovézki heimsmeistarinn fyrrverandi, Mikhail Tal, eru áhættuspilarar. rómantikerar, sem kjósa harkalegar árásir og æðislegar fórnir. Aðrir, t.d. Petrosjan, eru varfærnir og nærri þvi óframfærnir. Enn aðrir, svo sem heimsmeistarinn gamli, Kúbumað- urinn Capablanca, og Fischer og Spassky, tefla sígildan stíl, hrein- lega, beinskeytta skák, þarsem sam- ræmi rikir og sérvizkulegir leikir eru fátíðir. Slíkir skákmenn leyfa ógjarnan mönnum á borð við Tal að velja bardagaaðferðina, heldur reyna þeir að halda leiknum innan ein- faldra, skýrt hugsaðra marka. Sá skákmaður, sem leyfði Tal að gefa leikfléttuhæfileikum sínum lausan tauminn, mætti fara að biðja fyrir sér. Bobby hefur sigildan skákstil likt og Capablanca. Leikfléttur og fórnir kann hann á við hvern annan en hann flækir leikinn ekki frekar en bráðnauðsy nlegt er. Þess i stað leitar hann stefs, sem hann leikur siðan miskunnarlaust skákina á enda. Að sjálfsögðu hefur hann til að bera afburða minni, jafnvel af stór- meistara að vera. Snjallur skák- maður verður að hafa á takteinum hundruð „kennslubókar"—byrjana. Á skákmótum nú á dögum eru fyrstu 10—12 leikirnir yfirleitt „upp úr bókinni" og þeim er leikið nokkurn veginn sjálfkrafa. Skákbyrjanir hafa verið rannsakaðar svo lengi og svo rækilega, að fæstar skákir hafa lengur neitt algerlega óvænt að geyma. Við og við reynir skákmaður á andstæðingi sinum leik, sem al- gengur var fyrir hundrað árum, i þeirri von að hann komi á óvart, andstæðingurinn þekki ekki til hans. Þetta reyndi Larsen við Fischer í fyrstu einvígisskák þeirra um áskorandaréttinn, en komst að þvi sér til sárrar raunar, að Bobby, sem aldrei gleymir neinu, sem hann lærir, þekkti byrjunina eins og handar- bakið á sér. En þetta var undan- tekning, þvl fæstir skákmenn bregða viðteknum vana i byrjunum. ÞÝÐING BYRJANA Enginn skákmaður er svo snjall, að hann þoli mistök i byrjun. Þetta veitist óvönum erfitt að skilja. Þeir kynnu að benda á það, að eftir fyrstu leikina verði möguleikarnir þaðan af nánast óteljandi. En þeir vita ekki, að þótt möguleikarnir séu nánast óteljandi. eru flestir þeirra sannan- lega rangir. f byrjuninni er stef, og sá, sem lætur rökvisi þess stefs lönd og leið, mun hljóta ill örlög. Því er það, að lélegur skákmaður á sér enga von gegn meistara. Skák- meistarinn þekkir allar byrjanir og getur hagnýtt sér ómerkilegustu mistök andstæðingsins. Margar skákir eru tefldar 30—40 leiki og annar skákmannanna í tapstöðu allan þann tíma vegna mistaka, sem hann gerði i byrjuninni. Þá kinka sérfræðingarnir kolli og segja sem svo: „Já, já, hann var búinn að vera eftir áttunda leik". Framhald á bls. 16

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.