Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1974, Blaðsíða 15

Ljóð nokkurt eftir Jón
Óskar hefur oft komið upp
í huga minn síðan ég las
það í fyrrasumar. IMefnist
það: „Þú sem hlustar" og
er úr samnefndri Ijóðabók,
sem kom út á árinu 1973
Þar brýnir skáldið fyrir
þeim, sem heyra í störmih-
um, að hlusta á þögnina
— og segja ekki mikið.
Á undanförnum áratug-
um má segja að storm- ;
hraðinn hafi siaukizt í vest-
rænni menningu og má nú
segja, að við séum stödd í
stólparoki fjölmiðla, auk-
inna samgangna, Itfsgæða-
kapphlaups, allskonar
menningarneyzlu, síauk-
innar kröfugerðar, upp-
lausnar hjónabanda og
heimila, ærandi popptón-
Jistar og þannig mætti
lengi telja.
Jafnvel jólunum sjálfum
hefur stormurinn svipt
með sér, þau eru orðin
hálfgerð hasar- og basarjóJ,
— og á ég þar aðallega við
undirbúning og aðdrag-
anda þeirra. Þau eru
sannarlega notuð í fjáröfl-
STORM-
INUM
- unarskyni eins og sjá má á
öllum basar-, markaðs-, og
jólafundaauglýsingunum í
blöðunum þessa dagana.
Skólarnir hagnýta sér
líka aðdraganda jólanna
fyrir jólapróf, jólatónleika
og jólaskemmtanir —
alveg fram á síðustu
stundu,svo að vandi getur
orðið fyrir fjölskylduna að
finna sér t.d. laufabrauðs-
dag, þegar allir mega vera
að því að taka þátt i laufa-
brauðsgerðinni, ég tala nú
ekki um, ef börnin eru
mörg og i mismunandi
skólum.
Ég veit, að margt fólk á
mJnum aldri á sinar beztu
minningar tengdar jólun-
um ekki sfður frá jólaundir-
búningnum en jóladögun-
um sjálfum. Margir urðu
sannarlega sælir að fá að
búa. tij ódýrt sælgæti, jóla-
poka og jólaskraut með
eigin höndum og aðstoð
pabba og mömmu i friði og
ró í fremur fábrotnum
húsákynnum, þar sem
e.t.v var hægt að hlusta á
skemmtilegar frásagnir og
sögur í útvarpinu á meðan.
Nú er þetta gert í fjölda-
framleiðslu i skólum, leik-
krækiber
skólum og dagheimilum
og veitir auðvitað mikla
ánægju, — en eitthvað
held ég vanti samt. En
vonandi er fólk ekki alveg
svo upptekið við vinnu,
basara, fundi og skemmt-
anir fyrir jólin, að einhver
smuga finnist ekki fyrir
sameiginlega stund fjöl-
skyldunnar til jólaundir-
búnings.
Margir vesturlandabúar
hafa flúið úr storminum á
vit austrænnar dulspeki og
hugleiðslu, leitað inn á við
á vit þagnarinnar. En of
mikið af öllu má gera og
hætt er við, að sveltandi
mannkyni verði ekki bjarg-
að á þann hátt fremur en á
innihaldslitlum málskrafs-
þingum. Liklega verður
bezt að feta hinn gullna
meðalveg þarna eins og
annarsstaðar.
Gott er samt til þess að
vita, að til er fólk meðal
þjóðar okkar, sem heýrir í
storminum ' og hlustar á
þögnina og ber á borð fyrir
okkur Ijóð, tónverk og
myndir, — gullin brot
sjálfrar eilifðarinnar.
Anna María Þórisdóttir.
MAÐURINN leitar sér ávallt rétt-
lætingar af Iifinu þegar það leiðir
hann í ógæfuna. Þannig er erfitt
að hugsa sér harminn sannan svo
fremi sem hann er ljóslega skipu-
lagður, því hann missir eðli sitt
fyrir hið mennska kukl, sem
byggist á brotum minnínga um
einkverjar liðnar stundir, enda er
eðli harmleiksins mikið vanda-
mál. Sú persóna sem kvað tækust
er i harminn, hina leikrænu eftir-
hermu, skyldi þvi vera fremur
óþroskuð, ætti þannig að gánga
inn í kvöl sína i algeru ráðaleysi,
en það er gagnstætt þvi sem gerst
hefur að jafnaði í leikritum ald-
anna, þar sem stuðst er við kóng
og kvinnu en peðafíflunum komið
á fyllirí, svo að þau slaga út um
allt miðtaflið þar sem þau missa
allra átta í byrjun leiks.
Samkvæmt þvi sem Platon segir
(en hann er kannski fyrstur
manna til að skrifa um dramað)
skyldu leikarar vera menntaðir,
hafa gott mannorð og vera af góð-
um ættum. En þetta er varhuga-
vert, þvi er hinum visa ekki eigin-
legra að gánga kríngum hann með
yfirvegun? Leitar hann ekki
sjálfum sér einkverrar varnar i
hugskoti sínu og þar fyrir tekst
fremur en hinum að svífa í
klárum þánka sinum upp yfir eða
framhjá hinni sárustu kvöl? Býr
hann sér ekki skjól utan hennar?
Allt um það segja menn að þar
sem þránni ljúki taki viskan við;
og hinn reyndi er lángtum betur
búinn gegn andlegum sársaukum
lífsins að því leyti að hann getur
hugsað sér tilveruna þrífast á
einn og annan hátt. Hann er þess
megnugur að taka skellunum með
meiri ró en sá sem ekki getur
hugsað sér einángruð eða þrengd
lífsform sín röskuð án þess stór-
lega skekkjast við það. Þvi hinn
spaki megnar oft að breyta inn-
taki ýmisra ángista sem að honum
dynja og gera þær máttlausar.
2
Aristóteles sagði tima harmsins
stuttan, og til þessa hafa menn
vitnað öld eftir öld og þjálfað
verk sin eftir þeim skilningi hans.
Venjulega er sagt að tími harm-
ræns verks skyldi vera sem
stystur, lengsti tími um sólar-
hríngur. Hann nefnir sólarhríng
án þess að gefa fyrirbærinu stað
innan ángistarinnar sjálfrar, eða
gefa leikgángnum rúm eftir þeim
tima sem sársaukinn er að kvelja
hugahinsþjáða.
Hinum grandlausa manni verð-
ur sviplega stúngið á kaf í kvöl-
ina, þvi hann þekkir engin ráð sér
til hjálpar þegar stormurinn
skellur yfir. Hann veit engan tíma
sem gæti gefið honum forskot og
leyft honum að komast undan.
Hann kann engin ráð til að
sveigja timann sér i vil eða forða
sér i burt. Vegna þessa striðandi
mannbarns er harmurinn til og
þess vegna er tími harmsins sagð-
ur stuttur, þvi i manninum er þó
rnikil kvöt sem leitar honum bóta,
og hann reynir sem hann getur að
rísa undan farginu. Aristóteles
hefur líklega haft þetta í huga
þótt hann tiltæki sérstakan tíma?
Kvað sem þvi líður þá hlýtur
hinn harmræni timi aðeins að tak-
markast af ringulreið þeirrar
hugarángistar eða hugsunar sem
ekki fær tima til að rata til
sjálfrar sin. Harmurinn varir svo
lengi sem maðurinn er að kafa
óráð sitt.
3
Þjáningin er undarlegt ástand.
Kversu heimsk er hún oft og tið-
um í sjálfu lifinu þegar það fer að
staðna, rétt ans hún komi aldrei
upp nema i þreytu og stöðnun —
eða þegar hún er færð i stíl eða
upp á leiksvið. Og harmurinn —
kversu alvarlegur og rembings-
legur í höndum skáldanna sem
búa hann til eftir forskriftum.
Þúsundir ritgerða og bóka hafa
verið skrifaðar um eðli harmsins,
en kver megnar að skrifa þvílika
harmleiki sem þessi frumskáld?
Kannski er þjáning þessa tíma
eittkvað helsuð. Líklega á hún of
djúpar rætur i félagslegum
vandamálum til að koma upp
hrein, og kannski meir en ástæða
er til. Þvi mér dettur i hug að
Framhald á bls. 21.