Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1974, Blaðsíða 9

stendöf' T sporum ’F’losá í hlaðítiú*''
á Núpsstað.
„Eldfljóðið steypist ofan hlfð
undaðar moldir flaka.
Logandi standa í langri röð
ljósin á gígastjaka.
Hnúkarnir sjálfir hrikta við,
hronsteinar landsins braka,
þegar hin rámu regindjúp
ræskja sig upp um L aka.
Vötnin byltast að Brunasandi,
bólgnar þar kvikan gljúp.
Landið ber sér
á breiðum herðum,
bjaitan og svalan hjúp.
Jötunninn stendur
með járnstaf í hendi
jafnan við L.ómagnúp.
Kallar hann mig
og kallar hann þig
kuldaleg rödd og djúp.
Þriðji listamaðurinn hefur
einnig komið við sögu Fljóts-
hverfis og þannig að aldrei mun
gleymast, sá var Jóhannes S.
Kjarval. Hann kom þarna fyrst til
að mála L942. Þá hélt hann til hjá
Valgerði Pálsdóttur og Birni
Stefánssyni á Kálfafelli. Og þegar
hann var að mála þarna á hinum
bæjunum kom hann þarna mjög
oft. Hann var önnum kafinn að
mála og það mátti ekki trufla
hann. En þegar hann hvíldi sig og
vann ekki við listina gat hann
hjálpað sem annar maður. Hann
hafði gaman af að hjálpa til í
þurrheyi og vann þá við að raka.
Og þegar hann var að mála f
Kálfafellskoti og á Núpum og
kom þarna þá var hann orðinn
þreyttur að mála og ekki með
hugann bundinn við listina. Þá
gat hann leikið á als oddi og verið
hinn skemmtilegasti. Börn þeirra
hjóna voru þá ung, en Kjarval var
mjög barngóður og hafði gaman
af að gefa þeim sælgæti.
En auðvitað var Kjarval þarna
sjálfum sér lfkur. Valgerður
minnist þess, er hann gat ekki
sofið út af flík, er hékk þar f
herberginu. Flutti hann sig þá í
stofuna og svaf þar við heldur
slæmar aðstæður, Einnig minnist
hún þess, er Kjarval las þarna
heima eftir messu ljóð eftir sig
yfir presti og söfnuði. Þar kenndi
margra grasa og var ekki allt auð-
skilið. Hefur eflaust verið erfitt
fyrir áheyrendur að finna út
hvernig þeir áttu að taka þessu.
Er Kjarval bjó f tjaldinu hjá
Núpum höfðu einhverjir góðsam-
ir menn látið silung við tjalddyrn-
ar, er hann var ekki við. Heldur
var silungurinn magur. Kjarval
lét silunginn fyrst liggja eitthvað,
en sauð hann sfðan í mjólk og
gerði úr að þetta hefði verið fyrir-
myndarmatur. Jón Sigmundsson
á Núpum var stundum fylgdar-
maður Kjarvals. Þar mættust
tveir sérstæðir persónuleikar.
Það hefði verið gaman að heyra
þá ræðast við, en þvf miður eru
þau samtöl gleymd. Jón fylgdi
Kjarval austur yfir Djúpá að
Lundi. Það var kirkjustaður er
fór í vötnin ásamt fleiri bæjum,
en rúst sést þarna eftir. Þeir
komu að Marfubakka f bakaleið-
inni. Er þeir vinirnir komu heim
að Núpum fór Kjarval að yrkja
um ferðina.
„A Djúpárbakka drakk ég vatn
úr læk,“ en hikaði við áframhald-
ið. Þá segir bóndinn Helgi Bjarna-
son: „En drogin mín var hvorki
frísk né spræk.“ En Kjarval var
ekki sáttur við þetta, breytti
hendingunni og hélt svo áfram.
Erindið varð þvf þannig:
Til vinstri: Kálfafellskot í Fljóts-
hverfi, þar sem Kjarval hélt til. A8
neðan: Tvær myndir eftir Kjarval,
sem báðar eru á bæjum I Fljótshverfi
og báðar eru af Reykjafossi i Laxá,
en i bergveggina hefur Kjarval málað
ýmis andlit. Til vinstri: Mynd Val-
gerðar I Kálfafelli. Til hægri: Mynd
Róshildar frá Kálfafellskoti. Hún býr
nú á Hörgslandi og myndin er þar.
Andlitið i bergsveggnum til hægri er
af Jakobi í Kálfafellskoti, við hliðina
á honum er Kjarval sjálfur en i hinum
gljúfurveggnum má greina Stefán
Þorvaldsson, póst á Kálfafelli.
A Djúpárbakka drakk
ég vatn úr læk
og drogin mín var
bæði frísk og spræk.
Fylgdarmaðurinn frægi
varhannJón.
Ef annar hvor okkar
væri kvenmaður.
gætum við orðið hjón.
Er Kjarval var á Núpum fór
Helgi stundum með hann á hest-
um nokkuð frá bænum. Var Kjar-
val þá að mála Hrafnafoss, þá var
fremur kalt í veðri og spurði fólk-
ið eitt sinn er Kjarval kom heim
hvernig honum hefði liðið. „Mér
var á tímabili eitthvað kalt á
fótunum, en svo gleymdi ég þvf
alveg,“ svaraði Kjarval. Kjarval
gerði sér miklar vonir um mynd-
ina af Hrafnafossi, en verkefnið
reyndist erfitt. Sólin varð að
skfna á sérstakan hátt á fossinn.
Aðeins örstutt stund nothæf á dag
og hann fór með myndina ófull-
gerða. Þarna var Kjarval nestað-
ur frá Núpum. Brofnaði þá matar-
diskur þaðan. Kjarval var mjög
leiður yfir þessu, þótt honum
væri sagt, að diskurinn væri ekki
úr stelli og engin eftirsjá að hon-
um. Seinna sendi hann úr Reykja-
vfk matar- og kaffistell, sem borg-
un fyrir diskinn.
Er Kjarval fór frá Núpum spyr
hann Helga hvað hann vilji fá
fyrir fylgdirnar og hestaláriin.
„Svona 5ö króriur,“ segir Kjarvial.
En Helgi vildi enga borgun og
sjálfsagt hefur Kjarval vitað, að
Helgi var ekki fyrir að taka fé af
náunganum.
Svo vár það einn dag árið eftir
að vart varð við Kjarval f Núpa-
hrauni. Um kvöldið kom hann
heim að Núpum með nýmálaða
mynd. „Ég fór eins og hundur f
fyrra heim að Núpum með ný-
málaða mynd. „Ég fór eins og
hundur í fyrrá en er alltaf vanur
að skilja eftir mynd, þar sem ég
hef verið," sagði Kjarval. Myndin
er af rofbarði sem vindurinn hef-
ur sorfið öllum megin, en í bak-
sýn eru hin eilíf u f jöll.
En seinna sendi Kjarval aðra
mynd að Núpum. Hún lá undir
skemmdum hjá mér,“ sagði Kjar-
val Myndin er af Núpafjalli og
bænum. Kjarval gleymir ekki grá-
viðinum, sem óx út úr bæjar-
veggnum. Það sést huldufólk i
klettunum sunnar við bæinn og
það er sem upphafin fegurð hvíli
þarna yfir öllu.
Um haustið 1945 dvaldi Kjarval
á Kirkjubæjarklaustri og oft á
tfmabilinu frá 1942—’49 og
málaði þar á Klaustri og með Sfð-
unni.
Er Kjarval var á Klaustri í sept.
1945 leið svo langur tími, að hann
gat ékkért málað vegna dimm-
viðris og, var orðinn leiður yfir
þessu. En einn morguninn var allt
í einu orðið skafheiðríkt, kominn
norðan þerrir-.Þá um morguninn
fór Kjarval austur að Hverfis-
fljóti að mála Lómagnúp og lauk
við myndina þann sama dag.
• Þetta vár stórkpstleg mynd með
þessum sérstæða blæ síðsumars-
ins, sem kemur fram þegar allt í
einu er komin heiðrfkja og norð-
ánátt eftir lárigan rosa. Kjarval
hafði bækistöð f gamla samkomu-
húsinu á Klaustri þetta haust.
Veggirnir voru þaktir nýgerðum
myndum. Þar á meðal var þessi
Lómagnúpsmynd. „Það er eflaust
gott að mála á Núpstað," sagði ég,
er hann sýndi mér myndirnar.
„Já,“ svaraði Kjarval, „en það eru
mörg mótív á Núpum." Lóma-
gnúpsmyndina seldi Kjarval á
sýningunni um haustið á 22 þús-
und krónur. Þá var Willis jeppinn
innan við 10 þúsund krónur, svo
að þetta voru góð daglaun.
Það eru liðin um 30 ár sfðan
Kjarval var í Fljótshverfinu og
tíminn hefur verið ótrúlega mikil-
virkur að má út minningar frá
dvöl hans þar. Frá Kálfafellskoti
hef ég þó fengið nokkuð sam-
fellda mynd af Veru hans er hann
dvaldi þar einn mánuð í ágúst
1945.
Þá bjuggu í Kálfafellskoti hjón-
in Róshildur Hávarðsdóttir og
Jakob Bjarnason ásamt elztu dótt-
ur sinni Sigurveigu.
Kjarval kom þarna og bað þau
hjón um að fá.að dvelja hjá þeim
nokkurn tíma, því að hann lane-
aði að mála þarna. Þau tóku þessu
vel og það fór svo, að hann var hjá
þeim út ágúst. Kjarval varð þarna
undir eins sem Jiver annar heimil-
ismaður. Hann var í fæði hjá
Róshildi og lét hana hafa nesti
það, er hann var með. Heldur var
það fátæklegt. Þau voru einyrkjar
hjónin og Kjarval fór til að hjálpa
þeim, sérstaklega þegar þerrir
var. Hann sótti kýrnar sem voru
tvær og hafði mikið dálæti á ann-
arri, hún var þrílit, en að mestu
grá.
„Af sækúakyni,” sagði Kjarval
og drakk eingöngu mjólkina úr
henni. Og hundurinn og köttur-
inn urðu undir eins vinir hans.
Þegar þurrkur var fór Kjarval í
hey. Stundum bundu þeir saman
hann og bóndinn. Þá batt Kjarval,
en Jakob hélt við reipin. Kjarval
vafði reipunum um hendur sér og
var nokkuð lengi að ná þeim af.
Þegar messað var á Kálfafelli
fór Kjarval til kirkju en hann sló
ekki slöku við að mála. Var oftast
nærri bænum og málaði fjöllin.
Framhald á bls. 10