Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1975, Qupperneq 3

hendinni. Fréttirnar voru að byrja. Og allir urðu að
fylgjast með. Það gat komið strið, og þá var mikið i
húfi að kunna að hegða sér rétt.
Konan hans horfði á hann, alvarleg á svip. Kannski
var hún með áhyggjur út af þvi, að hann hefði borðað
yfir sig. Hún var eiginlega svo góð i sér, litla geyið. En
hún þurfti ekki að vera áhyggjufull. Maginn í honum
var eins hraustur og i hesti, til allrar hamingju.
En þetta koníak var sterkt. Hann sofnaði aftur fyrir
framan sjónvarpið; hvorki lengi né fast, að visu, hann
vaknaði um leið og konan hans rétti honum glasið,
sem bafði staðið tómt eftir á sófaborðinu. Nú var það
fullt. Af sama dýrlega drykknum. Og hann stundi
værðarlega um leið og hann tók fyrsta sopann.
En hvað það var undarlega gott á bragðið,
þetta koniak. Já, undarlegt, það var einmitt rétta
orðið! Svona koniak hafði hann aldrei bragðað fyrr.
Hvaða tegund skyldi þetta vera? Hann hafði ekki
tekið eftir þessu undarlega bragði áðan. En þá hafði
hann drukkið það með kaffi, svo það var ekki að
marka Og köku.
En það var verulega gott! Og svona, einmitt svona
átti lifið að vera. Ekki einu sinni Paradfs Múhameðs-
trúarmanna gat verið betri en þetta. Ekki fyrir mann
á hans aldri.
Annars hugar horfði hann áskerminn, meðan þul-
urinn romsaði upp sfðustu setningarnar f fréttunum,
— það var ekki komið strfð, sem betur fór — meðan
hann drakk hina dýru veig.
En svo var eins og hann fyndi fyrir einhverju f
stofunni, f andrúmsloftinu eða einhvers staðar, ræk-
allinn mátti vita hvar.
Hann leit hægt til hliðar, ofurlftið sauðslegur á
svipinn, kannski, og það, sem hann sá, kom honum til
að sperra upp bæði augu og munn. Það mátti engu
muna, að hann missti glasið úr höndunum. Þvf að þar
stóð hans eigin kona. Og hvflfkt útlit! Drottinn sæll og
góður! Hann horfði gapandi á mjallhvftt lakið, sem
hún hafði rykkt á höfuðið og hékk niður með báðum
hliðum, alveg niður á gólf og dróst á eftir henni.
He, hún var að reyna að gleðja hann með þvf að fara
í einhvers konar grfmubúning, he, he, hún var alveg
ágæt! Og svo hélt hún á pottablómi, beint á maganum!
Jú, hún var hlægileg, reglulega fyndin. Hún minnti
hann á einhverjá mynd, sem hann hafði séð einhvern
tfmann, einhverja hlægilega mynd. Hún leit nákvæm-
lega út eins og, eíns og — jú, nú vissi hann, hvað það
var.
Vofa! Hún leit nákvæmlega út eins og vofa, alveg
nákvæmlega eins! He, he, hvað hún gat verið hlægi-
leg, he, he!
Svo tók hann eftir örkinni, sem hún hafði fest á
brjóstið með tftuprjónum. Á sinn klaufalega hátt
hafði hún teiknað þar hauskúpu og tvo leggi í kross.
Hvað átti konan við? Ef hún átti þá við nokkuð. Hún
hafði aldrei verið greind, skinnið. Þýddi þetta merki
ekki eitur?
Jú, það gerði það ábyggilega. Það vissi hann. Eitur
var gift á bæði dönsku og þýzku og norsku og sænsku.
Gift!
Andartak glápti hann upp f loftið. Svo fálmaði hann
eftir dagblaðinu og leitaði að dagsetningunni. Gift!
Og þarna var hún. Dagsetningin. Skrambinn sjálf-
ur! Nú skildi hann. Nú skildi hann.
En manneskjan hlaut nú að vita, að hann var aldrei
vanur að muna eftir svoleiðis. Hvernig gat lfka nokk-
ur búizt við þvf, að samvizkusamur, hugsandi maður,
sem tók vinnu sfna alvarlega, velti slíkum smámunum
fyrir sér?
Hann var f þann veginn að lfta upp, en eitthvað við
dagsetninguna Ifmdi augun f honum við blaðið. Það
var nefnilega ekki bara mánaðardagurinn. Var ekki
eitthvað bogið við ártalið lfka?
Gat það verið, að það væru nákvæmlega tuttugu ár
sfðan? Eða tuttugu og fimm? Eða fimmtán?
En, herra trúr, samt sem áður — það var ekki hægt
að búast við — en hún kunni f rauninni að láta hlutim
f Ijós. Hún var eiginlega fyndin f raun og veru! Þó að
hann hefði aldrei tekið eftir þeim eigjnleika hjá
henni fyrr. En hvenær þekkti svo sem karlmaður
kvenmann til hlftar, þegar allt kom til alls? He, he!
Hann lcit upp og drakk seinustu dropana úr glasinu,
sem hann hélt á. En það lá við, að honum svelgdist á.
Svipurinn á konunni hans!
Hann var, nú, já, hann var, hann var — hann brast
orð.
Var hún ströng á svipinn? Eða var hún grafalvar-
leg? Eða var hún hreint og beínt óhugnanieg? Og
hvernig hún þandi út br jóstkassann með hauskúp-
unni og öllu draslinu!
Gift E—e, gift?
Eitur?
Hann leit undan með erfiðismunum. Og það voru
ekki þægilegir erfiðismunir að þessu sinni. Hann
góndi á sjónvarpsskerminn, án þess að sjá nokkurn
skapaðan hlut. Það eina, sem hann fann fyrir, var
hált, tómt glasið milli fingranna. Sviti brauzt út á
enninu á honum og sat þar f perlum, og örar hugsanir
hringsnerust og hringsnerust og hringsnerust í
ringluðu höfðu hans.
Eftir Siglaug Brynleifsson
Síðari hlnti
Maðurinn er undirorpinn
stöðugum breytingum, áður en
hann gerir sér grein fyrir þvf, að
hann breytist sjálfur, skynjar
hann stöðuga breytingu um-
hverfis sig. Nótt fylgir degi, rign-
ing sólskini, vetur kemur eftir
sumar. Dýr fæðast og deyja, árnar
renna að ósi og ekkert stöðvar rás
þeirra „vindurinn gengur til
suðurs og snýr sér til norðurs,
hann snýr sér og snýr sér, og fer
aftur að hringsnúast á nýjan
leik... “
Allt breytist og maðurinn einn-
ig, og hann einn gerir sér grein
fyrir þvf, af öllum iifandi verum.
Hann getur gert sér grein fyrir
fortfðinni, munað og áttað sig á
lögmáium, sem gera honum fært
að nýta breytingarnar f stað þess
cins að þola þær.
Hugmynd manna um tfma er f
upphafi tilkominn, þegar menn
tóku að skynja röð ákveðinna at-
burða í náttúru og eigin lffi. Orð-
ið tfmi merkir röð atburða f frum-
gerð sinni. I sanskrft þýðir rót
orðsins Ijós eða eldur, sem bendir
til hinnar upprunalegu reynslu
manna af degi og nóttu. Maðurinn
skapar sér tfma með skynjun
sinni, sem vakti með honum
snemma spurningar um eðli
tfmans, hvort tfminn væri til sem
sjálfstætt fyrirbrigði eða bundin
skynjun mannsins á umhvcrfinu.
Nú hefur sú breyting orðið að
ein vfdd hefur bætzt hinum þrem-
ur, sem er tfminn. Alheimurinn
er þvf, er tfmalaus, aðeins fjöldi
fyrirbrigða, sem maðurinn kcrfar
niður. Reynsla manna er ýmist
liðin, verandi og væntanleg. Fyrir
andartaki var verðandin væntan-
leg eða framtfð, og eftir andartak
verður hún fortfð. Tengslin milli
fyrirbrigðanna og atburðanna
breytast stöðugt. Fyrr og sfðar er
annar mælikvarðinn. Auk þess er
dularleiðslan, sem ekki verður
kerfuð niður f sjálfri sér f fortfð,
nútfð eða framtfð, þá verður tfm-
leysa. Sumir mystíkerar tala um
„eilffa nútíð" f þessu sambandi.
Eckehart segir að vilji menn
finna guð verði menn að forðast
„tfma heimsins", þvf að meðan
menn lifi þann tfma verði guð
alltaf fjarlægur.
Hver einstaklingur er bundinn
sfnum tfmum og lifir þvf skilorðs-
bundnu meðvitundariífi, meðvit-
und og skilningur einstaklings f
frönsku samfélagi 13. aldar var
annar heldur en meðvitund ein-
staklings f fslenzku samfélagi nú.
Meðvitundin um hugtakið „ég“ er
þvf takmörkuð við hvern tíma. En
mystfkerar álfta að þetta „ég“ sé
ekki hið eiginlega sjálf. Hindúis-
minn kennir að ego-ið sé aðeins
bundið veraldlegri og lfkamlegri
nauðsyn og hljóti að farast, en
aftur á móti sé hver einstaklingur
borinn með hið „sanna sjálf“,
sem sé óháð tfma og rúmi, það
nefna Hindúar „Atman". Þeir
telja einkenni þess svipuð og
kristnir menn telja að einkenni
hugtakið „sál“, að því leyti sem
snertir ódauðleika og tengsl við
guð. Kristnir mystfkerar tala um
hinn ódauðlega gneista í sálinni.
Kuysbroek telur gneista sálarinn-
ar einkennast af þránni eftir upp-
runa sfnum og „sá gneisti tengist
heilögum anda, kærleika guðs“.
Eckehart segir: „Afl heilags anda
glæðir gneista sálarinnar, svo að
hún upptendrast í björtum kær-
leiks loga og tengist uppruna sfn-
um, hverfur til hans og verður
hann, hið andlega ljós, guð.“
Greining Eckeharts á eðli þessa
sálargneista er ýmist sú, að hann
telur hann vera einhverskonar
tengilið milli manns og guðs eða
hann telur hann vera hluta guðs.
„1 sálum manna er eitthvað, sem
er sálinni æðra, guðlegt, einstakt
og einfalt, tilvistarlaust (þ.e.
utan mennskrar tilveru), eitthvað
sem ekki verður nafn gefið, ekki
verður þekkt, en er. Þetta er
óbundið sköpun, er ekkert, en þó
allt, það er allri þekkingu æðra,
öllum kærleika, æðra náðinni.
Það er, en verður aldrei höndlað.
Þar blómgast guðið og sálin
blómgast f guði.“ Lærisveinn
Eckeharts, Taulerf telur tvenns-
konar eðli sálarinnar. Annað er
skapað af guði, en hitt er óskapað,
þ.e. guðið.
Svissneski sálfræðingurinn
C.G. Jung á samleið með
mystfkerum f skoðun sinni á
sjálfinu, hugmynd hans um það
er skyld hugmyndinni um gneista
sálarinnar. Hann telur það til
arktypanna, sem verði aldrei
skildar né útskýrðar, en birtast f
táknum og myndum. Sjálfið býr
yfir hæfileika, samkvæmt skoðun
hans, til sameiningar andstæðn-
anna, til tengsla, sem ekki eru af
þessum heimi, og sem arktypa
býr það yfir óhemju afli.
Mýstfkerar tala um þenningu á
guðdómnum, og það merkir
aðeins brot skynjunar þess, sein
þeir nefna þvf nafni, en sú skynj-
un telja þeir að fáist með þvf að
samlagast guðinu með þvf að gefa
upp ailt það, sem nefnt er per-
sónuleiki og verða yfirþyrmandi
af guðdómnum. Mystikcrinn tel-
ur sig verða guð, þótt það hljóti
að hljóma undarlega og jaðri við
guðnfð. Heilagur Agústinus seg-
ir: „Guð var gerður maður til þess
að maðurinn gæti orðið guð.“
Þeir einstaklingar sem hafa
náð lengst I trúarreynslu telja sig
skynja nærveru, sem þeir nefna
guð og þessi nærvera er þeim
meiri raunveruleiki en allt ann-
að. En þeim er ógerlegt að lýsa
þessari nærveru, þvf nefna þcir
þessa nærveru oft, hið óþekkta
eða hið óþekkjanlega.
Þeir tala um að samlagast hinu
óþekkjanlega, og með þvf vitnast
þeim það sem er öllu þekktu ofar
og venjulegri skynjun ofar, en
jafnframt telja þeir þessa guð-
legu nærveru nákomnari en eigin
lfkama. „Hann er meiri hluti
mannsins en lfkami mannsins
sjálfs.“
Leiðirnar til vitneskju um guð-
dóminn teljast tvær, neitunin og
fullyrðingin. „Sá sem veit að
Andinn er ckki þekkjanlcgur eða
skynjanlegur, hann veit, en sá
sem telur sig þckkja hann, sá veit
ekkert." Og framhald af þessu,
segir: Hann er hvorki það sem cr
vitað og þekkl, eða það sem er
ekki þckkt eða vitað, né heldur
öll mensk þckking samanlögð, né
allt það sem maðurinn gctur vit
að. Hann verður aldrei höndlað-
ur, skilinn né tjáður, hann er það
sem er óhugsanlegt, hugmynd uiu
hann er ekki tii, allt og ekkert.
Heilagur Bernhard segir: Hvað
er guð, ég veit ekki annað svar en
þetta: Hann sem er. Meistari.
Eckhart segir: Hví talar þú um
guð, allt sem þú segir um hann er
iyg«-
Agústfnus scgir: Hugmyndir
manna um guð eru þa-r að lial'a
engar hugmyndir um hann. En sá
sem menn hafa enga hugmynd
um, hann fyllir sálina vissu.
Tilraunir manna til þess að
komast að raun um eðli guðdóms-
ins stranda á skorti á orðum, og
þvf eru tilraunir f þá átt reistar á
táknum, myndum og samlfking-
um og eru þegar allt kemur sam-
an meira og minna ósannar á viss-
an hátt. Þegar talað er um guðið,
sem guðdómlcgan kærleika,
Framhald á bls. 16