Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.1975, Qupperneq 12

Bærinn að Ytra-Marlandi.
MYNDIR
Ævin
— Ég fæddist að Lundi í
Fljótum 3.6 1887. Olst þar upp til
11 ára aldurs. Þá fluttust foreldr-
ar mínir út að Enni á Höfða-
strönd. Þaðan fóru þau yfir á
Skaga að Syðra-Marlandi. Þar var
ég heimasæta i 4 ár.
— Þá fór ég að flækjast út. Fór
fyrst í kaupavinnu að Völlum i
Hólminum. Réðst um haustið í
vetrarvist í Þverárdal í Laxárdal i
Austur-Húnavatnssýslu. Þar fann
ég þetta mannsefni mitt. Árið eft-
ir fór-ég til Elínar Briem, sem var
verzlunarstjórafrú á Sauðárkróki.
Ég lærði mikið hjá henni, enda
var hún mikið á undan sinni
samtíð. Búin að sigla og allt.
— Eftir árið fór ég vestur
aftur. Mannsefnið var þá komið í
vinnumennsku og við vorum í 3 ár
í húsmennsku í Bólstaðarhlfð.
— Eftir það fluttumst við aftur
norður, þá að Breiðstöðum í
Skörðum og vorum þar eitt ár hjá
systur minni. — Þá vildi
Brynjólfur í Þverárdal endilega,
að Jón kæmi aftur.
Þeir voru báðir bráðlyndir og
samdi ekki alltaf vel, en perluvin-
ir samt. Nú höfðum við V* af jörð-
inni til ábúðar, leigðum okkur kú
og bjuggum þarna í 2 ár. Þá var
jörðin seld, og við fluttumst á
fjallakotið Valabjörg i Skörðum.
Þar vorum við í 7 ár.
— Eftir þessi sjö ár á Vala-
björgum fluttumst við í nábýli við
fólkið mitt út á Skagann, að Ytra
Marlandi. Þar voru við í fimmtán
ár, en skutumst nöggvast að
Neðra-Nesi, sem er næsti bær, en
fluttumst svo aftur aö Ytra-
Marlandi. Við fluttumst svo að
Sauðárkróki árið 1939. Hér hef ég
verið siðan. — Jón vann alltaf
mikið út frá heimilinu. Hann
fékkst við smíðar hér og þar, og
eftir að við fluttumst á Sauðár-
krók, hélt hann því áfram. — Jón
var fílhraustur maður mestan
hluta ævinnar, þótt hann þyrfti
síðast að ganga við tvo stafi. Hann
var vel hagmæltur og átti mikið af
vísum. — Nei, honum kom áreið-
anlega aldrei til hugar að gefa
þetta út. — Annar drengurinn er
fæddur í Bólstaðarhlið, hinn í
Þverárdal og dóttirin á Vala-
björgum. — Freysteinn er
sjómaður, Angantýr innheimtu-
maður og Marin gift verkamanni i
Reykjavík. Freysteinn eignaðist
einn son, Angantýr þrjár dætur,
en Marín tvo syni, og ellefta lang-
ömmubarnið var að fæðast núna.
Synirnir eru báðir skírðir út i
loftið, en Marín er inóður nafnið
mitt. Það hefur verið lengi í
ættinni, — Baldvina lika, en það
er seinna nafnið hennar. — Síðan
ég varð ekkja 1960, hef ég verið á
veturna fyrir sunnan hjá þeim
Marínu og Angantý til skiptis.
Ljósmyndir
frá liðnum tíma
Þetta er í stuttu máli ævisaga
Guðrúnar Árnadóttur frá Lundi,
konunnar sem gaf fyrstu bók sína
út, þegar hún var 55 ára. Hún
varð metsölubók á íslandi, og svo
hefur orðiö um flestar þær bækur
hennar, sem á eftir komu.
Þegar þetta fyrsta hefti Dalalífs
kom út, var sagan lesin upphátt á
æskuheimili mínu. Og vetrar-
maðurinn var svo spenntur í sög-
unni, að hann gleymdi að gefa
kúnum kvöldgjöfina.
Síðan eru mörg ár, og Guðrún
hefur gefið út margar bækur.
Mörgum hnútum hefur verið til
hennar kastað, og þeir, sem
kannski aldrei hafa lesið staf eftir
hana, hafa þótzt þess umkomnir
að kalla bækur hennar „kerlinga-
bækur," i neikvæðri merkingu.
Hver listneytandinn af öðrum
hefur étið upp eftir hinum kald-
hæðnar skemmtisögur um
höfund, sem þeir þekktu ekki af
öðru en fáryrðum hvers annars.
En meðan þessir menn gáfu út
bækur sem fáir lásu og biðu eftir
almenningshylli hinum megin,
hélt Guðrún áfram að gefa út sög-
ur sínar hjá Gunnari i Leiftri, og
þjóðin gleypti þær í sig eins og
heitar lummur.
Ég hafði sjálf ekki lesið neitt
eftir Guðrúnu, nema heyrt þessa
einu bók i blárri æsku þar sem
sagði frá Jóni á Nautaflötum og
Þóru i Hvammi. En það vakti for-
vitni mína, hvernig sú kona væri,
sem hefði drifið sig i það upp úr
miðjum aldri að gefa út bækur og
hefði með þeim náð þessum
tökum á lesendum sínum, sem
raun ber vitni.
Það var engin leið að fá bækur
hennar lánaðar á bókasafninu,
þvi alltaf eru þær í útláni. Fyrir
kunningsskap fékk ég léð seinni
heftin af Dalalifi hjá opinberri
stofnun, sem á bókasafn, en
fyrsta heftið fyrirfannst ekki. Af
eintómri rælni spurðist ég fyrir
um þetta fáséða eintak á læknis-
fræðibókasafni Borgarsjúkra-
hússins. Kristín Pétursdóttir,
bókavörður, sagði, að safninu
hefði verið gefin ein bók eftir
Guðrúnu frá Lundi, en harla ólík-
legt væri, að það væri þessi bók.
Það skaðaði þó ekki að gæta að
því. Og Kristfn dró fram fyrsta
hefti Dalalffs, þar sem verðið stóð
krotað á saurblaðið, 30 krónur.
Og ég settist við að lesa um lífið
í norðlenzku sveitinni um alda-
mótin síðustu. Dalalíf hefst að
vísu skömmu eftir miðbik siðustu
aldar, en á tiltölulega fáum síðum
gerist það, að Jakob bóndí á
Nautaflötum giftist Lísibetu
prestsdóttur frá Felli, þessari líka
mekis konu. Þau bíða eftir fyrsta
GuSrún frá Lundi og eiginmaður hennar, Jón Þorfinnsson.
DALAFÖLKSINS
Hölmfriður Gunnarsdöttir
rœöir viö
Guörúnu frö Lundi
barninu, sem kemur eftir
nokkurra ára hjúskap. Þetta barn
er Jón Jakobsson, sem verður að
fulltiða glæsilegum kvenna- og
drykkjumanni í nokkrum köflum.
Æskuleikir þeirra Jóns, og Önnu
litlu fóstursystur hans og
Þóru i Hvammi verða að æsku-
ástum, sem aldrei fölna á þeim
þúsundum blaðsíðna, sem
framundan eru. Eftir þetta fjallar
sagan um lífið og dauðann í sveit-
inni, hversdags og hátiðir þessa
fólks, sem ýmist býr við auð eða
fátækt, en allir berjast sömu bar-
áttunni við örlögin, sem ýmist eru
blíð eða stríð á öllum bæjunum.
Æskuástin, sem Þóra ber i brjósti
til Jóns, deyr aldrei, en hún berst
gegn henni með öllum tiltækum
ráðum, beitir vopni skynsemdar
og skyldurækni, en það er eins
með ástina og eldfjöllin. Eldurinn
leitar út um sfðir, þótt fjallið sé
gróið og hafi getað kæft eldinn í
þúsund ár.
Jón líkist móður afa sínum og
ef til vill er þessi stillti maður
hann Jakob alls ekki faðir hans,
heldur stúdentinn, sem gisti á
Nautaflötum einn vetur og kætti
Lisibetu. Jón er augasteinn
móður sinnar en drabbari, glæsi-
menni og kvennagull. Hjónaband
þeirra Lísibetar og Jakobs var til
eftirbreytni, enda var hún ein-
stök kona, sem öllu réð i sveitinni
með mildi og góðverkum.
Anna, fósturdóttir hennar, sem
varð eiginkona Jóns, var alla tið
veikbyggt blóm. Hún varð ailtaf
þreytt í fótunum og þurfti að
leggja sig á daginn. Hijn þoldi
enga vinnu en sat yfir saumum og
bókum og vildi alltaf hafa mann-
inn sinn fyrir augunum, nema
þegar hann var drukkinn. En hún
þorði ekki að snúa sér frá honum
þá: „Hvað mundi hún mamma
segja."
Þóra I Hvammi er andstæða
hennar að öllu leiti: Gildvaxin og
sterk með dökkar, þykkar fléttur.
Hún var skapstór en drengur góð-
ur eins og Bergþóra á Bergþórs-
hvoli. Fleiri persónur koma við
sögu, en þetta fólk er uppistaða
verksins alls.
Guðrúnu Árnadóttur hefur
verið legið á hálsi fyrir það, að
það sé alltaf verið að drekka kaffi
i bókunum hennar. Ég fór norður
til að hitta hana og dvaldist tvo
daga hjá vinum mínum á Sauðár-
króki. Þar var alltaf verið að
drekka kaffi. Það voru alltaf ein-
hverjir að koma og fara þessa tvo
daga. Nú kom fólk til þess að nota
sfmann, tala um pólitik eða reka
inn nefið. Lífið er svona ennþá.
Svarið við þeirri spurningu, hvers
vegna bækur Guðrúnar frá Lundi
urðu svona fádæma vinsælar frá
fyrstu tíð, liggur á borðinu. Dala-
lif ér sönn lýsing á lífinu í sveit-
um landsins á þessum tíma, sem
hún þekkir út og inn. Það er engu
bætt við, ekki dregið úr neinu.
Þær eru ekki kvikmyndir um
vandamál, — það er ekkert sér-
stakt tekið til umræðu né neinn
sérstakur boðskapur fluttur. Þær
eru eins og ljósmyndir frá liðnum
tima.
Hafa ekki allir þá reynslu, að
það er gaman að skoða myndir af
fólki, sem við þekkjum? Við ger-
um þá ekki ýkja háar kröfur til
ljósmyndatækninnar, ljósmagns
eða skugga. Það skiptir jafnvel
ekki höfuðmáli, þótt eitthvað
vanti á einhvern á myndinni. Við
ÚR LÍFI