Lesbók Morgunblaðsins - 07.12.1975, Blaðsíða 3

I andvaralausa urmulsins glaum
til umrótsins nýja Ifður hin blóðdrukkna Signa.
Hins vegar gætu þessar línur átt sér framhald sem
einkunnarorð að þýðingum Magnúsar Ásgeirssonar,
þegar hann kemur fullbúinn til sögunnar hálfum
öðrum áratug síðar. Hann er erfingi Einars Benedikts-
sonar í íslenzkum skáldskap, en fyrst og fremst þess
Einars, sem lýkur máli sinu í Signubökkum; það féll
ennfremur í hlut Magnúsar að halda opinni þeirri
beinu útsýn til umheimsins, sem Einar gaf oss i
ferðakvæðum sinum. Magnús Ásgeirsson er hinn eini
arfþegi Einars, sem máli skiptir, af þvf að hann hefir
nógu sterk be'in til að þiggja áhrif af tungutaki hans
og leggja þau svo rækilega undir sig, að það er
afarsjaldan að Einar virðist tala fyrir munn hans og
ráða línugerð og stíl eins og hér.
En um lff og list skal miða
lokadóm við hinzta þátt.
(Grieg)
Miklu oftar skynjum vér samband þeirra Magnúsar
í llnum, þar sem það er algjört einkamál þiggjandans:
Guðs vilji, en ei veraldar kredda
skal vera hans lögboð hvert.
(Gullberg)
— Yfir rústanna feikn
fer ársvali himins og hafa
um hindrunarlausa vegi.
(Grieg)
Og ómælissléttur hins blóðkalda veiðifisks blika
(Auden)
Þjóðfélagsvitund Einars Benediktssonar eins og
hún birtist I kvæðum hans framan af ævi er saman
sett úr mörgum þáttum: islenzkri stjórnmálabaráttu,
framfarahugsjónum, sem hlutu að blða skipbrot, fjár-
málastarfsemi hans sjálfs. Og raunsæisbókmenntum
samtíma hans. Sum þau skáld, sem Magnús þýðir hvað
mest eftir: Rydberg, Levertin, Fröding (sem Einar
þýddi líka) vóru vafalaust einhver áhrifamestu skáld
á Norðurlöndum á þessum árum Einars. Magnús þýðir
ennfremur ágætlega expressjónistiskan skáldskap,
sbr. kvæði Werfels I safni hans, ellegar Forsöng
Gullbergs. Nokkrar sameiginlegar erfðir þeirra I er-
lendum kveðskap valda því, að síður er ljóst en ella
væri, hver bein áhrif Einar kann að hafa haft á
kvæðaval Magnúsar.
Magnús Asgeirsson hafði ekki einungis til að bera
gáfu ljóðskálds, honum var engu síður gefinn þjóð-
félagslegur áhugi skáldsagnahöfundar. Tvennt er Ijóst
um tilgang Magnúsar frá sjónarmiði Islenzkrar bók-
menntasögu: hann auðgar íslenzka hefð að persónu-
lýsingum, en velur þær við íslenzkt hæfi. Hann þýðir
mörg kvæði, sem eru leifar af epískri hefð og fara ekki
ýkja langt út fyrir ramma þess, sem vér eigum að
venjast I seinni tfma bókmenntum vorum, þó að
skapgerðarlýsingar þeirra séu oft nokkru flóknari en
gerist I sögukvæðum og jafnvel skáldsögum heima-
manna (sbr. Heidenstam, Kipling, sum kvæði
Frödings). Hann þýðir mikið af kvæðum, sem bera
vott um áhrif hinnar raunsæilegu skáldsögu I ljóða-
gerð, til dæmis er ljóðaflokkur Edgars Lee Masters,
Kirkjugarðurinn I Skeiðarárþorpi, sem hann lagði
sérstaka rækt við og væri undarleg, ef vér þekktum
ekki þjóðfélagslegan áhuga hans. Skyldleika við
sagnagerð raunsæisstefnunnar gætir I sálfræðilegum
lýsingum I sumum kvæðum Frödings. Eða I Kvæðinu
um fangann eftir Wilde, svo að dæmi séu nefnd. Hér
er ekki staður til að ræða ástand íslenzkrar sagna-
gerðar, hinn ótrúlega einfalda persónuskilning, sem
þar rikir, þegar örfáum höfundum sleppir, og vafa-
laust stafar að miklu leyti af islenzku þröngbýli og
þeim skorti á fjarlægðum gagnvart viðfangsefninu og
I viðfangsefninu, sem skáldsagnahöfundi eru nauð-
synlegar. Það er löngu fánýtt að óska þess, að Magnús
hefði leitað ókunnuglegri mannlýsinga I frásagnar-
kvæðum sínum: þau búa yfir miklu efni, sem íslenzk
sagnaskáld gætu lært af. Af áhuga skáldsagnahöf-
undarins fann Magnús I þessum kvæðum fjölbreyttari
viðfangsefni en vér áttum heimafyrir. Það lætur að
vísu líklega I eyrum að yrkisefni sé alls staðar að
finna, en það er ekki svo einfalt mál og sem alhæfing
er það markleysa.
Nú væri að vlsu fráleitt að vilja flokka allan þann
kvæðafjölda sem Magnús þýðir, undir eina eða fáar
fyrirsagnir því að kvæðin eru miklu fjöl-
breyttari en svo, þegar öll kurl eru komin til grafar.
Sem þýðandi gengur hann ekki einstökum skáldum á
hönd, né helgar sig neinu því stórverki, er gnæfi upp
úr. Hann mun á síðustu árum sinum hafa haft í hyggju
að þýða allan Fást, en honum entist ekki heilsa né
aldur til þess. Hann þýðir að vlsu nógu mikið eftir
nokkur skáld, til þess, að þau gætu hvert um sig fyllt
kver (Goethe, Fröding, Gullberg, Grieg, Masters), en
hitt er athyglisverðara, hve mörg skáld eiga einungis
eitt kvæði I safni hans. Það er auðvitað, að hann hendi
stundum á lofti kvæði I tímaritum eða samsöfnum, án
þess að gefa höfundinum nánar gaum, og llklegt að
hann hafi ekki átt frekari aðgang að verkum sumra
þeirra skálda, er þannig bar fyrir hann. En fjöldi
skáldanna jafnframt heildarsvip kvæðavalsins er til
marks um það, að hann valdi eftir geðþótta og tilgangi,
sem var hans eigin.
Ef vér gerðum tlmaskrá yfir ljóðin I safni Magnúsar,
hygg ég að meðalaldur þeirra myndi reynast liggja
nálægt siðustu aldamótum. Þetta timabil, síðari hluti
19. aldar og fyrstu áratugir hinnar tuttugustu, er
fjölbreytt frá sjónarmiði bókmenntasögunnar. í safni
Magnúsar gætir mjög tvenns konar innihalds; annars
vegar eru heimslystarkvæði eða lifsnautnakvæði, svo
að vér notum þyngra og dekkra orð i ætt við stil þess
tíma. Hins vegar eru kvæði um þjóðfélagsleg efni, -
heimspekileg eða pólitlsk. Báðar þessar tegundir
kveðskapar vóru timanum eiginlegar, og engan veginn
jafnóskyldar innbyrðis og virðast mætti I fljótu
bragði.
Llfslystarkvæðin eru oft nýrómantisk að blæ og
orðavali, en þau enda yfirleitt illa I samræmi við
lífsskoðun raunsæisstefnunnar.
En minnst er varði bikar sundur brast
og brotin skáru æð og sin.
Svo kvað Hannes Hafstein I þessum stíl. Og Magnús:
Af morgni eftir nautnanóttu skln.
Um næstum byrgðar rúður geislar smjúga
sem kaldar, bleikar örvar inn til min.
t glasabrotum geisladýrðin skln
(Gripenberg)
Rómantísk vonbrigði I hugmyndabúningi raunsæis-
stefnunnar er eitt af þeim fyrirbærum i bókmenntum
tímans, sem stundum vóru kölluð aldamótaþreyta. En
fyrirferðarmeiri I ljóðagerð Magnúsar er hinn þjóðfé-
lagslegi þáttur, einkum þegar líður á daga hans.
Magnús Ásgeirsson vildi knýja landa sina til skiln-
ings á því, að þeir lifðu á þeim tímum, þegar stofnar
þjóðfélagsins skulfu, hvað eftir annað, niður I grunn
og láta þá finna, að það kæmi þeim við, þótt afskekktir
væru. Þess vegna þýðir hann hið mikla kvæði Ryd-
bergs um tortímingaröfl iðnþjóðfélagsins, Gróttasöng
hinn nýja. Og Tólfmenningana, hið fræga kvæði eftir
Blok úr rússnesku byltingunni. Og þess vegna tekst
honum upp, þegar hann þýðir hið innblásna, róttæka
áróðurskvæði, Sálm til jarðarinnar eftir Rudolf Nil-
sen. Að baki fjölda þessara kvæða, líka heimslystar-
kvæðanna, liggur fyrirboði „umrótsins nýja“ I ein-
hverri mynd. „Angistin," segir Rydberg af einfaldleik
I eftirmála Gróttasöngs, „hefur haldið innreið sina I
hjörtu flestra." Mörg kvæðin, meirihluti þeirra er
orðinn til fyrir fyrra stríð.íyrir rússnesku byltinguna,
fyrir valdaskeið nazismans. Samt virðist oss þessi
skáldskapur, valinn og þýddur af einum manni, hafa
einkennilega sterkan samtímablæ af þessum atburð-
um.
En þú, sem kvölin skerpir heyrn
og réttlætisþráin sjón,
þú sérð blikið af brynjun hefnendanna,
svo kvað Rydberg um 1890. Þessi rödd hljómar áfram I
þýðingum Magnúsar öðru hverju, þangað til hún fell-
ur saman við strlðsljóð överlands og Griegs á styrjald-
arárunum sfðari.
III
Stundum kom Magnús Ásgeirsson mér fyrir sjónir
sem verklaus athafnamaður, og þrátt fyrir brennandi
áhuga hans á máli og tækni skáldskapar, grunar mig
að hann hafi stundum þolað önn fyrir máttleysi Ijóðs-
ins og fýst að grípa til áhrifameiri ráða og skjótvirkari.
Ég hygg að athafnaþörf hans hafi fengið sérstaka
útrás I þýðingum hans á timabærum, virkum skáld-
skap á stríðsárunum slðari. Að vfsu hefði það verið
ólíkt honum að sinna einvörðungu baráttu dagsins. Til
þess var gagnrýnin efahneigð of rík I fari hans, enda
segist honum svo, ef til vill með nokkurri sjálfshæðni,
I formála slnum að þýðingum frá styrjaldarárunum,
Meðan sprengjurnar falla:
„Ég vil geta þess hér, að orðin úr Lundúnaljóðum
Nordahls Griegs, er ég hef valið þessum sundur-
leitu kvæðum að samheiti, mega gjarnan skiljast á
þann veg I fyrírsögninni, að sá hluti ljóðanna, sem
þau eiga við að efni, sé þýðandanum hugstæðastur
um þessar mundir og eigi tímabærast erindi til
íslenzkra lesenda að hans dómi. En þótt helmingur
Framhald ábls. 16
W.H. AUDEN
FERÐ
TILÍSLANDS
Magnús
Ásgeirsson
þýddi
Og sæfarinn óskar: Æ, sé nú hver læknir mér fjarri!
og sjávarnöfn skáldanna fylgjast með honum um borS:
Borgleysa, Ótryggur, Svörfuður, Sorgin.
Og Synjun er Norðursins orð.
Og ómælissléttur hins blóðkalda veiðifisks blika,
og brim er i lofti af vængjum svifandi flokks.
Og undir þeim þjótandi, iðandi fána
sér eyjavinurinn loks
hilla undir von sína: og fannblikið nær honum færist,
fjöllin, nakin og seiðsterk, um vornætur dag.
Og undir þeim sandflæmi í ósum fljóta,
sem árskrimsl með blævængslag.
Svo megi hinn ágæti borgari furður hér finna:
fjöll eins og hófspor, eimgos, sem bergrifa spýr,
gljúfur og fossa og hornbjargsins háu
höll, þarsem sjófuglinn býr.
Og höfundur sá, er vill kynna sér kjör manna og háttu:
kirkjustað biskups, sem troðið var niður i sekk,
laug mikils sagnfræðings, klettaey kappans,
sem kviða langnættið fékk.
Og munið hinn seka, er fákur hans féll og hann mælti:
„Fögur er hliðin og aftur um kyrrt ég sezt,"
konuna gömlu, sem vitnaði: „Eg var þeim
verst, er ég unni mest."
Þvi Evrópa erfjarri, og einnig þá raunveruleikinn.
Við öræfa- og söguhefð landsins þeir kaupa sér dvöl,
sem dreymir sitt lif vera i óþökk, til einskis,
og andlitin fölu, sem böl
of heitra tálkossa tærði, á þess öræfum laugast.
En tekst það? Þvi Heimur og Nútimi og Lygi eru sterk.
Og hin örmjóa brú yfir beljandi ána
og bærinn í fjallsins kverk
eru eðlileg virki og herstöðvar héraðarígsins,
sem hollustu þegnsins bindur við merkjastein.
Og í bóndanum þarna, sem berst á hesti
út bakkans vallgrónu hlein,
sig þumlungar lika blóðið á bugðóttum leiðum
og biður um svör, eins og þitt: Finnst ei trúnaður neinn?
Ó, hvað dvelur réttlætið? Hver er gegn mér?
Ó, hvi er ég stöðugt einn?
Svo kynnum þá heiminum eyna, hans eltandi skugga,
með oflæti i búningi og versnandi fisksölukjör.
í afdal hvin jazzinn, og æskunnar fegurð
fær alþjóðlegt filmbros á vör.
Því hvergi á vor samtimi vé þau, er allir unna.
Vor æska ekki neina staðhelgi, verndaðan reit.
Og fyrirheitið um ævintýraeyna
er eingöngu fyrirheit.
Tár falla i allar elfur og ekillinn setur
aftur upp glófa og bil sinn á vegleysur knýr
i æðandi blindhrið, og emjandi skáldið
aftur að list sinni flýr.
\