Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.1976, Blaðsíða 5

kom til hugar aö öngla saman
fyrir nokkrum kindum og setjast
þar að. En af því varð þó ekki.
Aftur á móti eru skilyrði til sjó-
sóknar fremur erfið, víkin er
fyrir opnu hafi og óhægt um lend-
ingu. En faðir minn byggði sér
viðlegukofa í Fremri-Hólminum
en það er lítil klettaeyja austan
undir Hornbjargi. Þar hafðist
hann við nótt og nótt, þegar hann
var á færa- og fuglaveiðum, til
þess að þurfa ekki að berja alla
leið heim á hverju kvöldi.
Hvenær ferð þú svo frá Barðs-
vfk?
Ég fer þaðan um það bil viku
gamall. Ég fæddist þ. 10. janúar
1906 en móðir mín dó þann 12.
sama mánaðar. Börnunum var þá
komið í fóstur en faðir minn flutt-
ist nokkru síðar til Bolungarvíkur
og settist þar að. Vegna skyld-
leika við verðandi fósturforeldra
mína, var mér komið í fóstur að
Horni þar sem ég ólst upp til
átján ára aldurs.
Byggð í Barðsvík lagðist niður.
Ég hef þó einu sinni komið þar
siðan, þá Líklega tiu ára. Ég man
eftir umhverfinu en meira ekki.
í Hornvíkina komu
oft góðir gestir
Allar þínar bernskuminningar
eru þá tengdar Horni?
Já, og frá þeim tíma er ýmislegt
ennþá að skýrast fyrir mér og
nýtt að koma í ljós. Á minum
fyrstu árum skynjaði ég heiminn
ekki stærri en Hornvikina og það
sem þar bar fyrir augu: Hina tvo
bæina: Höfn, sem var hins vegar í
víkurbotninum og Rekavík beint
á móti okkur; framundan var svo
hafbreiðan eins langt og augað
dró. En einmitt þá leið kom um-
heimurinn til okkar á Horni.
Fiskiskipin flykktust þarna á mið-
in og oft komu góðir gestir.
Ég man sérstaklega eftir há-
karlaskipunum frá Akureyri, sem
oft leituðu inn á víkina seinni
hluta vetrar og fram á vor. Það
væri synd að segja að þar hafi
vantað þjóðlegheitin, þegar
komið var um borð. Þá var manni
gefið kaffi, sætt kaffi og kex og
allir vasar fylltir, þegar farið var í
land. Það var ekki svo litil hátíð.
Aðrar skipakomur fylgdu
föstum reglum. Fyrstir komu Ey-
firðingar og Siglfirðingar upp úr
sumarmálum. Mikill vinskapur
myndaðist milli þeirra og Horn-
víkinga. Meira að segja var það
eitt vorið þegar þeir hættu veið-
um, en það var venjulega i byrjun
túnasláttar, að ein heimasætan í
Hornvikinni fór með þeim norður
og kom ekki aftur í sitt byggðar-
lag. Hún Ilentist við Eyjafjörð.
Þegar leið á vorið, fóru ísfirð-
ingar að koma en hjá þeim var þá
stórubáta-útgerðin eða útilegu-
tímabilið að ganga I garð. Þeir
fiskuðu úti af Horni; þar og úti af
Kögrinu var mikil fiskisæld. Þeir
leituðu oftar hafnar hjá okkur á
helgum og i vondum veðrum og
lágu þá inni á vik og komu oft i
land. Þá var heldur ekki siður að
eyða olíunni með því að sigla til
heimahafnar ef skipið var ekki
fullhlaðið.
Þá voru það Fjarðarmennirnir
vestan af fjörðunum, frá Bildudal
og Patreksfirði. Þetta voru allt
heimagangar þarna.
Seinnipart sumars, eða þegar
komið var fram í ágúst, komu
Sunnlendingar á skútunum. Þeir
höfðu með sér reknet, og iskassa
fyrir beituna. Þeir komu i land til
að fá snjó í ískassana en venju-
lega mátti fá snjó I kaldavermslu-
bökkunum í norðausturhorni vík-
urinnar, að minnsta kosti fram-
yfir mitt sumar.
Voru ekki útlendir fiskimenn á
þessum slóðum?
Jú, við urðum vör við þá líka.
Auk Norðmanna, sem höfðu
bækistöð og mikil umsvif á Vest-
fjörðum á þessum tima, komu
þarna Færeyingar en þeir urðu
aldrei eins handgengnir okkur
eins og Austfirðingum. Áður fyrr
voru hollenskar og franskar fiski-
skútur á þessum miðum, en það
var eins með Fransmennina; við
þá tókst ekki sami vinskapur og
varð á Austfjörðum.
Fráfærur — fisk-
veiðar — bjargsig
Þessi skipaumferð hefur rofið
mestu einangrunina hjá vkkur?
Það er mikill misskilningur að
við höfum verið einangruð á
Horni, að minnsta kosti minnist
ég þess ekki. I mínu barnsminni
var alltaf eitthvað athyglisvert að
gerast, sem annaðhvort snerti
okkur eða umheiminn. Oft voru
það nýir og stórir hlutir á okkar
mælikvarða.
Til dæmis get ég nefnt einn af
þeim viðburðum sem mér eru
minnisstæðir frá þessum tima.
Það var veturinn 1913. Þá kom
faðir minn frá Bolungarvík norð-
ur að Horni til þess að smíða upp
gamlan sexæring, sem fóstri minn
hafði keypt um haustið á 40
krónur. Eftir viðgerðina varð
báturinn sem nýr og reri fóstri
minn á honum, ásamt stjúpsonum
sínum frá verstöðinni í Skáladal
og hafði 85 krónur í hlut.
En þegar hann kom aftur heim
úr verinu um vorið, hafði hann
með sér dálítinn hlut, sem ekki
hafði þá sést fyrir norðan
Kjaransvíkurskarð (fjallvegur
milli Hesteyrarfjarðar og
Kjaransvíkur). Þessi nýstárlegi
og merkilegi hlutur var skilvinda.
En fyrir hana greiddi fóstri minn
75 kr. og urðu þá ekki eftir nema
10 krónur af aflahlutnum.
Þetta þótti mikill viðburður. Og
um sumarið var svo fært frá, eins
og venjulega. Sá siður var á Horni
að vinnufólkið ætti kindur;
vinnukonan átti eina, vinnu-
maður tvær og auk þess átti ég
eina kind. Einnig áttu hjónin,
sem bjuggu niðri við sjóinn,
nokkrar kindur.
Fóstra mín tók nú bestu ána
þeirra og hafði hana með kindum
vinnufólksins og minni. Var
mjólkinni haldið sér úr þessum
ám. Eftir um það bil 10 vikur var
smjörið vigtað sundur og komu þá
27 merkur eða tæp 7 kíló af
smjöri í hlut eftir hverja á, en það
var víðast hvar á landinu talið
gott ef ærin skilaði 12 til 18
mörkum.
Var þetta skilvindunni að
þakka eða voru það landgæðin?
Það hefur kannski verið hvort-
tveggja. Smjörið hefur nýst betur
þegar farið var að skilja mjólkina.
Annars er þetta dæmi ekki
minnst til marks um breytt gildis-
mat á verðmætum og framleiðslu-
háttumi.
Annað hliðstætt dæmi get ég
nefnt. Það var árið 1914, fyrsta
árið sem Ásgeirsverslun keypti
blautan fisk upp úr sjó, þ.e. flatt-
an og þveginn. Þetta vor fann ég
snærisspotta sem reyndist átta
faðmar á lengd. Fóstri minn gaf
mér átta öngla á þetta snæri og
hnýtti við eina af sínum lóðum
þegar hann lagði. Á þetta fékk ég
svo fisk fyrir átta krónur þær
tvær vikur, á meðan róið var fram
að bjargsigum, en eftir þann árs-
tima var róið með færi.
Til að gera einhverja grein
fyrir verðgildi þessarar upphæð-
ar má geta þess, að ég fékk 15
aura fyrir kilóið af fiskinum en
þá mun tímakaup i Reykjavik
hafa verið 35 aurar. Ég man ekki
hvernig á þessum snærisfundi
stóð en þá datt engum í hug að
ganga framhjá eða henda snæri.
Hvernig var umhorfs í atvinnu-
og framfærslumálum Horn-
strendinga á þessum árum?
A mínum uppvaxtarárum var
nýi tíminn að ganga í garð. Þess
fara að sjást merki þegar ég fer að
muna eftir mér, með því að mótor-
bátarnir halda innreið sina og
tekið er að plægja kúfiskinn i
beitu. Það var róið frá því strax á
vorin og alveg fram að bjarg-
sigum. Fiskurinn var lagður upp í
Höfn í Hornvik en þar hafði Ás-
geirsverslun útibú.
Var ekki útræði frá Hornvík?
Jú, það var róið þaðan. En aðal-
verstöðvarnar voru þá Sæból,
Látur og Skáladalur. Eftir að
mótorbátar komu til sögunnar var
meira um útræði frá Aðalvík. Þar
hagaði betur til fyrir stærri skip.
Sjávarafurðir hafa verið aðal-
söluvaran?
Já, fiskurinn og fiður var líka
selt. Það var gott búsílag.
Tókst þú þátt I bjargsigum?
Ég var við snúninga á bjargi
eins og aðrir. Það var mikið fjöl-
menni við bjargsigin; fólk kom úr
báðum hreppum til að fá að nýta
fugl og egg. En maður varð að
vera kominn vel yfir fermingu til
að ráða fyrir festi.
Að ráða fyrir festi?
Það var kallað að sá réði fyrir
festi, sem steig í bjargið.
Stóðu bjargsig yfir iangan tíma
hvert vor?
Það var byrjað að siga i Horn-
bjarg þegar sex vikur voru af
sumri og viku seinna var svo farið
i Hælavikurbjarg. Fyrri sigatími
stóð í viku; síðan var beðið i 17
daga. Þá var fuglinn búinn að
verpa aftur og gaf seinna sigið
betri egg því þau voru nýrri.
Kaupstaðarferðir og jóla-
hald á Horni
Björgin hafa verið mikil forða-
búr þótt torsótt væru; en var ekki
erfitt um aðdrætti til heimilis og
búskapar?
Ekki man ég eftir að mikið orð
væri á því gert. Litli-Ásgeir, sem
var fyrsta gufuskipið sem Islend-
ingar eignuðust, annaðist póst- og
vöruflutninga fyrir ísafjarðar-
sýslu. Ásgeirsverslun sá um
rekstur skipsins. Verslunin hafði
útibú í Höfn í Hornvík. Það var
mikil hátíð þegar skipið kom með
vörurnar á vorin.
í Höfn var m.a. kramvörubúð.
Þar mátti fá flest, sem hugurinn
girntist í þá daga. En ef mikið
þótti við liggja var farið i kaup-
stað til ísafjarðar. Það má segja
að ekki hafi verið í næsta hús að
venda þegar farið var út fyrir
Hornvíkina, en fólkið ólst upp við
þessar vegalengdir og gerði ekki
ráð fvrir öðru.
Ég man eftir að rétt fyrir jólin
árið 1914, fór Stígur stjúpsonur
fóstra mins i kaupstaðarferð til
ísafjarðar. Hann kom heim aftur
daginn fyrir Þorláksmessu. Ekki
þurfti hann að sækja matvöru
heldur var það munaðarvara eins
og það var kallað; þar á meðal
voru kerti handa mér, sirs í
svuntu eða kjól handa konunum
o.fi. Eitt af því sem hann keypti
sér voru föt úr skosku kambgarni
en þau áttu að verða giftingarföt-
in hans, sém þau líka urðu. Þau
kostuðu 25 krónur. Pokinn með
þessum varningi vigtaði 93 pund
eða 46,5 kíló. Þetta hafði hann
borið á bakinu yfir Hafnarskarð.
Hafnarskarð?
Hann kom með póstbátnum frá
ísafirði til Hesteyrar og fékk sig
fluttan á báti inn i botn á Veiði-
leysufirði en með því styttist
leiðin mikið. Þaðan var svo um
fjögurra klst. gangur yfir Hafnar-
skarð og fyrir víkina að Horni.
Jólahald á Horni hefur sjálf-
sagt verði með þjóðlegu og hefð-
bundnu sniði?
Já, og var allólíkt þvi sem nú
þekkist. Þó átti ég jólatré, sem
frændi minn hafði smíðað handa
mér. Það var sívalur tréstautur og
út úr honum voru átta angar.
Laufið var klippt úr bréfi og fest
á angana, þannig urðu greinarnar
til. Á þeim sátu svo kertin auk
þess sem niunda kertið var i
toppnum.
Jólin hjá okkur voru kannski
dálítið frábrugðin því sem al-
mennt gerðist í afskekktum
sveitum. Það kom til af þvi að
heimilin á bænum máttu teljast
fjögur. Þegar orðið var vel
heilagt, var heimilisfólki boðið
milli-búanna og urðu að því mikil
hátíðabrigði og fjölbreytni í jóla-
haldinu.
Hvert sóttuð þið kirkju?
Það var aldrei farið til kirkju,
nema þegar athafnir fóru fram,
fermingar eða jarðarfarir. Norð-
menn höfðu gefið kirkju til Hest-
eyrar en við áttum kirkjusókn að
Stað í Aðalvík; þar var prestsetur.
Þangað var tíu klst. gangur og
ekki farið nema mikið lægi á.
Heldur skemmra var til Hesteyr-
ar, ekki meira en um átta tíma
gangur.
Þið hafið orðið að láta húslestra
nægj a?
Já, á jólum voru lesin jólaguð-
spjöllin og svo húslestrar. Eg held
það hafi dugað okkur vel.
Mér var snemma innrætt guðs-
trú i mínum uppvexti. Ég minnist
þess að fyrsta reynsla min I þeim
efnum var þó ekki beinlinis já-
kvæð. Ég var þá enn á barnsaldri
og fékk leyfi til að skreppa til
fólksins í kofanum niðri við sjó-
Sjá nœstu 1
síðu /A
Hornbjarg