Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.1976, Blaðsíða 12

Skipting hverfanna þýddi mun
meiri umferð um borgina er frá
leið. Dæmi um þetta höfum við
t.d. hér f Reykjavfk með Breið-
holt og Arbæjarhverfin.
Það er ekki fyrr en á allra
síðustu árum, að menn eru al-
mennt farnir að spyrja sig um
réttmæti Aþenusamþykktar-
innar. Tæknin hefur breytt þjóð-
félögunum frá því sem þá var.
Fjarlægðarskynið hefur breytzt
og samskipti manna á meðal eru
nú um of að færast f horf einhliða
upplýsingastraums úr fjölmiðl-
um.
Snemma á sjötta áratugnum
var þvf lausnarorðið talið felast f
þvf að þjappa fólki sarnan á ný og
mynda þar með aðstöðu fyrir
meiri mannleg samskipti. A
pappfrnum Iftur þetta mjög vel
út, en þvf miður voru skipuleggj-
endurnir ekki nógir sálfræðingar
til þess að sjá, að ekki er unnt að
skipa fólki að brosa. Frá þessum
tfma eru til margir þéttir
byggðarkjarnar oftast ein-
angraðir landfræðilega frá öðrum
borgarhlutum.
A svipuðum tfma kom fram
hugmyndin um blönduð hverfi á
ný. Það er, að á sama svæði sé t.d.
bæði fbúðir og iðnaður, verzlanir
og stofnanir. Raunar var furðu-
legt að þetta skyldi ekki fyrr
verða ljóst, þar sem allar vaxnar
(óskipulagðar) miðborgir eru
einmitt byggðar upp á þennan
máta og þangað sækir fólk. Hér á
landi var þó patentlausnin frá
Aþenu hvað þetta snerti f gildi
alveg fram að skipulagningu mið-
bæjar Kópavogs.
1 samkeppninni um miðbæ
Kópavogs 1969 var ekki gert ráð
fyrir þvf að þar yrðu fbúðir. Hins
vegar var þeirri hugmynd komið
á framfæri þar og viti menn: hún
var framkvæmd. A sama tíma er
unnið að skipulagningu annars
miðbæjar, Kringlubæjarins og
það var ekki fyrr en fyrir kosn-
ingarnar til borgarstjórnar 1974,
að ákveðið var að þar skyldu
einnig rfsa fbúðir.
Breiðholtshverfin og Arbæjar-
hverfin voru alla tfð áætluð hrein
fbúðarhverfi, en nú munu borgar-
yfirvöld hafa áttað sig á þvf að
nauðsynlegt er að koma þar einn-
ig upp iðnaðarhverfum. Öll þróun
frá patentlausnum, hvort sem
Einar
Þorsteinn
/
Asgeirsson
Nýja tillagan um færslu Hringbrautar
Skipulag er orðið eitt af lykil-
orðum þjóðfélags okkar. Þessi orð
eins og t.d. stjórnun og stjórnmál
vekja hjá hinum almenna
borgara hugmyndir um eitthvað,
sem að vfsu er nauðsynlegt, en
þarf ekki að vera að sama skapi
hagstætt.
Margir eru þeir, sem telja allt
skipulag vera skerðingu á frelsi
einstaklingsins. En hinu má ekki
gleyma, að annars vegar er stutt á
milli algers frelsis og algerrar
upplausnar og hins vegar stutt á
milli ofskipulagningar og ein-
ræðis. Vandinn er að finna gullna
meðalveginn.
Hjá okkur er skipulag með-
höndlað með haltumér —
slepptumér þankagangi. Það sem
er vont á bragðið er best að taka
inn f smáskömmtum. A þann hátt
er ekki unnt að notfæra sér skipu-
lag, sem stjórntæki til að búa f
haginn fyrir framtfðna.
Sú tegund skipulags, sem
ætlunin er að fjalla örlftið nánar
um hér, skipulag borga og bæja,
hefur verið til „f kerfinu" sfðustu
rúm fimmtfu árin. Viðhorfin til
þess hafa tekið miklum stakka-
skiptum sfðustu árin f rétta átt,
en betur má ef duga skal.
En áður en lengra er haldið, er
rétt að drepa lauslega á sögu
borgarskipulagsins og þá að skil-
greina nánar hvað f orðinu felst f
dag.
Svo farið sé fljótt yfir sögu,
skal hér fyrst nefnt herbúða-
skipulag rómverja, sem beindist
einkum að þvf, að hafa nauðsyn-
lega yíirsýn og halda uppi her-
aga. Þessi einfalda röð-og-reglu
skipulagshugmynd hefur tröll-
riðið borgarskipulagi í mörg-
hundruð ár. Sem dæmi skal hér
nefnt skákborðsniðurröðun húsa
á Manhattan, en reyndar er hún
skáskorin af einni götu, þ.e.
Broadway. Enn má og sjá merki
þessa fyrirkomulags f miðbæjum
ýmissa borga Evrópu, sem upp-
haflega voru rómverskar her-
stöðvar. Dæmi um þetta er Köln f
Vestur-Þýzkalandi.
A 15. öld voru margar stærri
borgir f Evrópu víggirtar af illri
nauðsyn. Við það fækkaði smám
saman byggingarlóðum innan
borgarmúranna og sfkjanna.
Borgirnar urðu þvf afar þétt-
býlar. Þetta olli ýmsum vand-
kvæðum t.d. hvað snerti heilsufar
fólks og vegna eldhættu. Þrátt
fyrir þetta var menningin afar
blómleg á þessu tímabili. Sam-
skipti manna á meðal voru tfð
vegna stuttra fjarlægða og
margra snertipunkta.
Þó kom að þvf að flestar'þessar
vfggirtu borgir sprengdu utan af
sér þennan tilbúna ramma og
þöndu sig út frá honum og eru
jafnvel að þvf enn f dag.
A tfmum rokókó og barok fer að
koma fram skipulagning eins og
við þekkjum það f dag. Fyrst f
stað voru þessar skipulagshug-
myndir beint framhald af görðum
aðalsmanna, sem mjög komust f
tfsku á þessum tfma. Húsin voru
látin mynda ramma f kringum
torg af ýmsum formum ferhyrnd,
sporöskjulaga, kringlótt o.s.frv.
Þessi skipulagning náði sjaldnast
yfir stór svæði en var fremur eins
konar sykurskreyting á hinni al-
mennu borgarmyndatertu. Við
þetta bjuggum við fram á byrjun
20. aldar, eins og t.d. má sjá upp-
drætti Guðjóns Samúelssonar af
Skólavörðuholtinu frá 1924.
Það er ekki fyrr en 1901 að
nýjung kemur fram f skipulagn-
ingu og þá í Bretlandi. Það var
garðborgin, en hin fyrsta er
Letcworth við London. Garðborg-
in er andsvar við þeirri hrikalegu
skipulagsstefnu af röð og reglu
ættinni sem náði fótfestu með
iðnbyltingunni. Hún fólst f þvf að
hrúga sem flestu fólki saman á
sem minnstum bletti án teljandi
hliðarráðstafana. Inntak garð-
borgarinnar er að stækka grænu
svæðin f kringum húsin svo að
loft og ljós komist betur að þeim.
Við þetta búum við enn þann dag
f dag.
Arið 1933 er svo gerð „alþjóða"
samþykkt f Aþenu um loft og Ijós
inntak borgarskipulags. 1 leiðinni
ákváðu þeir háu herrar einnig að
skipta hverfum niður eftir gerð
þeirra t.d. fbúðarhverfi sér og
verksmiðjuhverfi útaf fyrir sig.
Aður hafði t.d. verkafólk búið
rétt við reykspúandi verk-
smiðjurnar, sem það vann f.
Fyrirfólkið bjó hins vegar alla tfð
f sérstökum hverfum.
Mynd af teikningu Guðjóns Samúelssonar.