Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.1976, Blaðsíða 13

i
Manhattan úr lofti
þær koma erlendis frá eða ekki,
er góð, ef skynsemin bendir
okkur á nýjar leiðir, sem henta
hverjum stað út af fyrir sig.
Hér á landi er skipulag enn
ekki það stjórntæki, sem það gæti
verið. Til dæmis vantar algerlega
reglugerð um svæðaskipulag, sem
undanfara aðalskipulags, en einn-
ig að aöalskipulag verði að leggja
fyrir áður en deiliskipulag er
gert. Nauðsyn á svæðaskipulagi
er hvað augljósust hér á höfuð-
borgarsvæðinu, þar sem sex
sveitarfélög byggja upp borgar-
hverfi á eigin ábyrgð án tillits til
nágrennisins. Það nægir að benda
á að tveir miðbæir, sem hvor um
sig kosta tugi milljarða eru
byggðir f um 1 km fjarlægð hvor
frá öðrum, sinn hvorum megin
við Fossvogsdalinn. Hver á að
borga þessi ósköp?
Margir munu segja að það sé of
dýrt að gera aðalskipulag fyrir
hvern einasta þéttbýliskjarna á
landinu og mikið er til ( þvf,
miðað við þær upphæðir sem fást
árlega til skipulagsmála. Á hinn
bóginn er augljóst að séu ekki
lagðar lfnur fyrir heildarþróun
hvers þéttbýliskjarna, eru deili-
skipulagsbútar ekkert annað en
hömlur á sfðari þróun. Framsýn-
in f skipulagningunni verður eng-
in og kostnaðurinn gffurlegur. fig
minni á tilfærslu Hringbrautar-
innar f þessu sambandi.
Hér eins og annars staðar
verðum við að snfða okkur stakk
eftir vexti^en ekki fara blint eftir
erlendum reglum. Þar sem
þróunarmöguleikar, hvers
einasta þéttbýliskjarna, verða að
vera þekkt staðreynd, ef uppbygg-
ing hans á ekki að fara f handa-
skolum, væri e.t.v. nægilegt að
gera þróunarskipulag af honum,
sem væri ekki eins fullkomið og
aðalskipulag, en I þvf fælust þó
allar þær hugmyndir um þróun
staðarins sem finna má.
Reglugerðir um skipulag eru
hér harla ófullkomnar. Menn eru
hræddir við að skipulagningin
verði of flókin. Mfn skoðun er sú
að þetta sé alger misskilningur.
Ef það er flókið að flétta upp f
bók, til að fá einmitt þær upplýs-
ingar sem þörf er á, ja þá er það
rétt. Ætli það sé ekki fremur
nærri sanni, að miðaldafyrir-
komulagið, að yfirvöld geti haft
frjálsar hendur um vafaatriði og
sýnt þar með sitt vald, ráði hér
ferðinni? Þvf meiri upplýsingar,
sem liggja fyrir um skipulagn-
ingu f formi reglugerða o.s.frv.,
þvf meiri verða möguleikar
skipuleggjandans og þeim mun
ódýrari verður skipulagningin.
En nú nokkur dæmi um þetta:
Hérlendis er aðeins notaður einn
nýtingarstuðull lóðar, þ.e. tala
sem merkir hve marga fermetra
má byggja á ákveðinni lóð. Vegna
þessa hefur oft verið gripið til
þess örþrifaráðs hér, að allar út-
Ifnur bygginga eru fastákveðnar f
deiliskipulagi, en með þvf vilja
menn tryggja heildaryfirbragð
hverfa. Þetta er vitaskuld algcr
klafi á alla þróun húsagerðar. Er-
lendis er annar nýtingarstuðull
einnig notaður, sem segir hve
marga fermetra af lóðinni má
þekja með byggingum. Með
þessum tveim stuðlum má betur
stjórna yfirbragði hvcrfa cn með
forskriftum um tveggja metra
múrveggi á hliðum einbýlishúsa.
Við gerð bflastæða á lóðir hér á
landi er ekki komið til móts við
lóðarhafa, við að koma þeir fyrir
neðanjarðar, með þvf að leyfa
honum að stækka reikningslega
lóð sfna að sama skapi og fá út
meiri nýtingu hennar. Slfkt bætir
að mun heildaryfirbragð hverfa
og er til mikilla bóta í veðrasömu
landi eins og hér er. Auk þess má
með þvf koma f veg fyrir þann
leiða sið, að lóðir umhverfis ný-
byggingar f gömlum hverfum séu
tekin undir bflastæði, um-
hverfinu til stórs skaða.
Hæð mæna og húsþaka almennt
virðist vera mönnum mikill
biblfulestur hérlendis. Stundum
er hann svo Iftill f reglugerð, að
þökin leka vegna ónógs halla á
þeim.
Annað atriði er lágmarksbreidd
gatna. Svo virðist að hér mcgi
aðeins leggja 12 metra breiðar
götur og þaðan af breiðari. Þetta
mun eiga að vera framsýni vegna
fjölgunar bfla. Reynslan sýnir
hins vegar að á breiðar götur
safnast margir bflar, ef hún er f
miðborg, þ.e. hún fyllist hversu
breið sem hún er. Á breiða götu
koma hins vegar fáir bflar ef hún
er f úthverfi. Götubrciddin á að
stjórna þvf, hve marga bfla óskað
er að hafa á hverjum stað, en ekki
margir bfla hugsanlega komast
fyrir á götunni eftir 200 ár. 12
metra breið gata sem regla, cr
alger útópfa og kostnaðurinn
hreint út f bláinn.
Ekki skal ég glcyma að minnast
á það, að hlutfallslega litlu af
almenningsfé er varið hér til
skipulagsmála og vissulcga er það
ein af ástæðunum fyrir vanda-
málum skipulagningar okkar. En
það er t.d. ekki fjárhagsvanda-
mál, að f skipulagsstjórn rfkisins
situr enginn félagsfræðingur.
Hvert er svo inntak þeirrar
vinnu, sem unnin er við gerð
skipulags. Lauslega má skipta
henni f fjögur þrep: Gagnasöfun-
un, forsögn, ákvörðun markmiðs
og sfðan gerð uppdrátta.
Fyrst, annað og fjórða þrepið
má vinna með hreinum rökfræði-
legum vinnuaðferðum (eða það
ætti að vera unnt). Þriðja þrepið,
ákvörðun markmiða er jafnt
stjórnmálalegur sem skapandi
þáttur skipulagsins.
Margir aðilar, t.d, skipulags-
fræðingar, verkfræðingar, hag-
fræðingar, félagsfræðingar
o.s.frv., vinna fyrstu tvö þrepin
arkitektinn og pólitfkusinn eiga
að hafa samvinnu við þriðja
þrepið og teiknarar sjá svo
um það sfðasta. Vitaskuld
eru skilin ekki alltaf svona skýr
milli þrepanna en þó byggj-
ast þau hvert á öðru og ekki
er unnt að taka eitt á und-
an öðru ef vel á að fara. Eins
er Ijóst, að enn vantar á að við
mikilvægasta þriðja, þrepið
náist skilningur milli þess, sem
setur hugmyndirnar á pappfr og
þess, sem ákveður formlega um
gerð þess. Ekki er mér grunlaust
um, að hérlendis komi pólitikus-
inn fyrst innf myndina eftir
fjórða þrepið og þá getur vinna
hans vitaskuld ekki orðið önnur
en afgreiðslustofnunar. Að mfnu
viti er heildaryfirsýn eins aðila
yfir verkið nauðsynleg og hún að
að sjálfsögðu að vera þess, sem á
stærsta þátt f hugmyndum skipu-
lagsins. Hugmyndir skipulagsins
eru allt það, sem hefði getað verið
svona en hefði Ifka getað verið
hinsegin. Allt það sem fólki
finnst Ijótt f fullgerðu hverfi og
allt sem fallegt er. Allt sem
gengur snuðrulaust f hverfinu og
það sem ekki gengur. Og sfðast en
ekki sfst allt það sem eykur fjöl-
breytni mannlegs lffs og fæðir
þannig af sér ferska einstaklinga
með nýjar hugmyndir.
Veikasti hlekkurinn í gerð
skipulags f dag er val þeirra aðila,
sem koma skulu fram með hug-
myndirnar, sem allt skipulagið
stendur og fellur með. Að sjálf-
sögðu rfkja þar ýmis miður lýð-
ræðisleg sjónarmið við hliðina á
heiðarlegri samkeppni. An þess
að vilja vega að neinum sérstök-
um aðila, fer það ekki framhjá
neinum, að f seinni tfð hefur sá
aðili, sem mesta skipulagsvinnu
lætur vinna, Reykjavfkurborg,
horfið frá þvf að hafa samkeppnir
og fá þar með fram úrval hug-
mynda um óbyggð borgarhverfi.
Það mun og flestum Ijóst, að
gagnrýnin á þau borgarhverfi,
sem hér hafa risið á sfðustu árum
hefur einkum beinst að þvf hve
hugmyndasnauð þau eru.
Fyrirkomulag og tfmatafir sam-
keppna hafa án efa dregið hér úr
borgaryfirvöldum og því verður
svar þeirra, sem gagnrýna nýju
hverfin, að vera það að endur-
skoða sfn samkeppnismál, þannig
að tryggt verði úrval hugmynda
framtfðarborgarhverfa. Þessa
dagana munu vera cða verða f
gangi þrjár samkeppnir um
borgarhverfi og vonandi er það
tákn tfmanna um meira lýðræði
og aukinn ávöxt f skipulagningu.