Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1976, Blaðsíða 4

Upphaf hins illa — fallni eng-
illinn Lucifer. Málverk eftir J.
H. Fussli.
„Það er ferlega stórt," sagði
ljósinn i hinni nýgerðu kvikmynd
„Vagga hins illa“, þegar hann tók
á móti blóðþyrstu afskræmi —
hryllilegri mynd hins illa, sem
hafi holdgazt í vansköpuðu barni
og birti heiminum þannig —
barni eðlilegra og heiðvirðra for-
eldra — og borgin var slegin óhug
og skelfingu, unz það var skotið
til bana þremur minútum fyrir
lok kvikmyndarinnar. En þá
berast lögreglustjóranum þau tíð-
indi gegnum bilsíma, að enn eitt
slíkt barn hafi fæðzt. . .
Kvikmynd þessi sýnir furðu-
lega margar hliðar hins illa á vor-
um tímum, enda þótt hún sé fram-
leidd sem hver önnur hryllings-
mynd í ágóðaskyni. Nýfætt barn
getur í rauninni alls ekki talizt
„illt“, þó að það bíti hvern sem
vera skal á háls til að sjúga úr
honum blóðið, því að það er
greinilega erfðaágalla að kenna,
sem jafnframt hefur búið það þar
til gerðum höggtönnum. I augum
allra borgarbúa — og einnig föð-
urins — hlýtur það að teljast
„illt" engu að síður. Aftur á móti
ekki siðferðilega „vont“.. Það er
jafnframt greinilegt, að „gott“
eða vont„ eru vörumerki, sem
áhrifamikil auglýsingastofa getur
deilt út að vild sinni. Ennfremur
liggur það ljóst fyrir, að hið
hræðilega „illa“ kemur úr „iðr-
um“ fullkomlega eðlilegs fólks.
Loks er líka gefið í skyn, hvert sé
svarið við mikilvægustu spurn-
ingunni: Hvernig varð barnið að
slíkri ókind? Vegna töfluáts,
geislavirkni, eitrunar lofts og
vatns og ef til vill vegna alls
þessa.
Þegar varla nokkur kona er viss
um það lengur, eftir að hafa séð
myndina, hvort hún muni fæða
heilbrigt barn, þá hlýtur sú
spurning að vakna, hvort þessi
mynd hafi ekki sjálf átt hlut í
hinu illa, þar sem hún hafi spillt
tilhlökkun og eftirvæntingu verð-
andi mæðra í fjáröflunarskyni
fyrir framleiðendurna. En ef til
vill voru þeir, dugmiklir athafna-
menn, alls ekki „vondir“ menn.
Þannig vindur hið illa sig upp á
hæstu hæðir eins og hringstigi og
horfir annað veifið niður í hyldýp-
ið. Það er eins hversdagslegt og
efni dagblaðanna: Dauðadómum
er fullnægt, sprengjur hryðju-
verkamanna verða saklausum
konum og börnum að bana, for-
eldrar setja þriggja ára barn sitt á
glóandi eldavél. Eða eilítið
hávaðaminna: Bilstjórar aka af-
skiptalaust framhjá deyjandi
fólki, börn eru notuð sem til-
raunakaninur í uppeldisfræðum,
starfsbróðir rógborinn. Stórfyrir-
sagnir blaðanna geta einnig orðið
að eitri — sjá bók Heinrich Bölls,
„Katharina Blum“. Minna máli
skiptir, hvort hið illa er talið vera
að verki i kynþáttamisrétti eða
vopnasölu, kapitalisma eða klámi.
Það er mun erfiðara að finna sam-
eiginlegan mælikvarða — skil-
greiningu. Það er engin furða,
þótt hið illa orki tvímælis, en þó
ættu allir að geta verið sammála
Solzhenitsyn, þegar hann segir:
„Línan, sem greinir illt frá góðu,
sker hjarta sérhvers manns." Við
getum annars vegar stuðzt við
umrædda kvikmynd og hins vegar
Gamla testamentið til að reyna að
komast að niðurstöðu í þessu efni.
Lucifer með brugðið sverð í Paradfs — Málverk eftir
Hieronymus Bosch.
lausviöhinnvonda
vill barnið ekki af neínum vita
nema móður sinni, sem elur það á
kjöti og mjólk, og faðirinn segir í
örvæntingu sinn: „Þetta er þitt
barn.“ Hinum heilbrigða bróður
sínum gerir það ekkert mein —
aðeins ofsækjendum sínum. Þeg-
ar faðirinn svo loks gengst við
barninu, neyða lögreglumenn
hann til að láta það af hendi til
aftöku.
Það er augljóst, að þetta skelfi-
lega barn er aðeins öðruvísi, en
Verknaður Davíðs, er hann
Bathsebu vegna hafði sent mann
hennar í dauðann, var „illur í
augum Jahve“. Hann var einnig
brot á fimmta boðorðinu, sem
var lítilsvirðing á rétti annarra
til lífsins og stofnaði samfélaginu
í hættu. Þess vegna eru þeir
verknaðir illir, sem beinast gegn
lífshagsmununum, eru lífsfjand-
samlegir, tortímandi — og kvik-
myndin „Vagga hins illa“ bendir
einnig á lifshættulega orsök, þar
sem er hin léttúðuga meðferð á
hinni eðlilegu ráslífsins.
Atkvæðamenn eins og Albert
Schweitzer og Erich Fromm eru
sama sinnis: orðtak Schweitzers,
„lotning gagnvart lífinu“, for-
dæmir lifsfjandsamlegar gjörðir,
og F'romm segir í bók sinni „Skil-
greining á hinni mannlegu eyð-
ingarhvöt": „Illt er allt, sem kæf-
ir líf eða þrengir að því og allt,
sem hlutar það sundur.“ Eyðing-
arhvöt kallar hann löngunina til
að tortíma lifi, en með henni gef-
ist hinu illa möguleiki til að snú-
ast gegn lífinu — vitfirringslegur
möguleiki að þvi er virðist, sem
mönnunum einum er gefinn.
Önnur saga úr biblíunni, sú um
syndafallið, sýnir reyndar greini-
lega, að mönnunum var ekki upp-
runalega ætlað að þekkja „grein-
armun góðs og ills“. Með þessum
„ávexti" hefur rriaðurinn tileink-
að sér eitthvað á eigin ábyrgð,
sem svipti hann sakleysi hugar-
©