Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1976, Blaðsíða 6

_ /
Einn svartasti bletturinn á samtímanum I pyr
PYNTINGAR
Þeir sem sloppiS hafa lifandi úr pyntinga-
búðum. hafa gefið ófagrar lýsingar á aSferð-
unum. Að ofan: Fanginn er pýndur til a8
halda lóSum með útréttum handleggjunum.
A8 neSan: Fanginn hengdur á járnstöng eins
og teikningin sýnir og rafstraumur notaSur
a8 auki.
Enginn skal beittur pyntingum eða
grimmdarlegri, ómannúðlegri eða
niðurlægjandi meðferð eða refs-
ingu.
Úr Mannréttindayfirlýsingu Sam-
einuðu þjóðanna.
Hver einasta þjóð á jörðunni hefur i
rauninni skrifað undir þessa einföldu
grundvallarreglu. En eins og raunin
er um flest loforð og heit Sameinuðu
þjóðanna, er þetta ákvæði stórlega og
gróflega brotið og hunzað. Það er ein
af hinum grimmilegu staðreyndum
síðari hluta tuttugustu aldar, að sjald-
an fyrr i sögunni hafi pyntingar náð
jafnmikilli útbreiðslu. Amnesty Inter-
national, hin heimskunnu og virtu
mannréttindasamtök, sem hafa aðal-
aðsetur í London, telja, að á síðasta
áratug hafi pyntingum verið beitt
opinberlega i 60 löndum. Á siðasta
ári einu voru meira en 40 lönd brot-
leg í þessum efnum. Frá Chile, Brazi-
líu, Argentinu, Úrúguay og Paraguay
til Guineu, Uganda, Spánar, íran og
Sovétrikjanna hafa pyntingar orðið
hversdagslegar aðferðir í þágu hins
opinbera og þeim verið beitt gegn
nær hverjum og einum, sem valdhaf-
arnir hafa talið ógnun við völd sín.
„Pyntingar", segir Marc Schreiber,
framkvæmdastjóri Mannréttinda-
nefndar Sameinuðu þjóðanna, „eru
fyrirbæri vorra tima."
Víðsvegar um heiminn hafa her-
mannaskálar, lögreglustöðvar, skrif-
stofur og sérstakar deildir í sjúkrahús-
um verið gerðar að yfirheyrslustöðv-
um, sem hafa það ótvíræða hlutverk
að valda mönnum hræðilegum og oft
óbærilegum kvölum og sársauka. Hér
er um að ræða nýja ómenningu ógnar
og skelfingar, sem hefur sitt eigið
tungumál og sínar eigin siðaathafnir.
Það er einnig um nýja tækni að ræða,
sem felur í sér úthugsuð ráð, sem
geta eyðilagt og brotið vilja fangans á
nokkrum klukkustundum, en skilja
ekki eftir nein sýnileg merki um
hrottaskap.
Ótviræðar sannanir
Ríkisstjórnir, sem kerfisbundið
beita pyntingum sem opinberu stjórn-
tæki neita þvi yfirleitt, að slikar að-
ferðir séu viðhafðar. Þeir erfiðleikar,
sem á þvi eru að kanna óhindrað
ástand mála í lokuðum þjóðfélögum
og lögregluríkjum, tryggja það í raun-
inni um leið, að margs konar óhæfa
verður aldrei afhjúpuð. Engu að siður
hefur óháðum mannréttindasamtök-
um, fréttamönnum og öðrum aðilum
tekizt að safna saman trúverðugum
og augljóslega nákvæmum og réttum
gögnum og skýrslum um pyntingar
víðsvegar i heiminum með viðtölum
og rannsóknum á staðnum.
Á sumum stöðum eru sannanir um
pyntingar yfirgnæfandi og óhrekjan-
legar. Hrottaskapur stjórnar
Pinochets, hershöfðingja, i Chile til
dæmis hefur komið stjórn Fords í
vandræði og bobba. í maí síðastliðn-
um tókst William Simon, fjármálaráð-
nerra, að tryggja það, að látnir yrðu
lausir að minnsta kosti 49 pólitískir
fangar. Á fundi Samtaka Ameríku-
ríkja í Santiago í júní lét síðan Henry
Kissinger sér um munn fara sín hörð-
ustu orð fram að þessu um mannrétt-
indi: „Ríkisstjórn, sem fótum treður
réttindi borgara sinna, sviftir sjálfa sig
tilverurétti. Það eru sum ríki, þar sem
grundvallarreglur um mannlega
hegðun eru ekki virtar."
Bandaríska þingið tók upp þykkj-
una fyrir Kissinger í ríkari mæli en
hann hefur ætlazt til og samþykkti
breytingartillögu við frumvarpið um
hernaðaraðstoð og vopnasölu á árinu
1976 þess efnis, að krafizt skyldi
skýrslna um ástandið í mannréttinda-
málum í þeim löndum, sem nytu
aðstoðar Bandarikjanna. Ford, for-
seti, beitti neitunarvaldi gegn frum-
varpinu í heild, en formælandi þess,
demókratinn Donald Fraser, segir, að
málið verði tekið upp að nýju
snemma á næsta ári.
Næst morði eru pyntingar mesta
brot á persónulegum réttindum, sem
mannleg vera getur framið gagnvart
annarri. En því miður er slíkt atferli
jafngamalt mannkynssögunni. Á mið-
öldum voru þeir, sem grunaðir voru
um villutrú, hýddir, píndir og brennd-
ir af fulltrúum Rannsóknarréttarins til
að snúa sálu þeirra frá villunni, en á
vorri öld hafa fangabúðir Hitlers og
Gulag-eyjaklasi Stalíns beitt pynting-
um og hrottaskap lcerfisbundið í þeim
mæli, sem hingað til hefur verið
óþekktur. Mannréttindayfirlýsing
Sameinuðu þjóðanna táknaði ákveðin
viðbrögð gagnvart ósvinnu Þriðja rík-
isins. En pyntingum linnti ekki.
Frakkar beittu þeim á kerfisbundinn
hátt í hinu átta ára stríði í Alsír. Bretar
treystu á pyntingar til að afla upplýs-
inga um hryðjuverkamenn I.R.A. á
Norður-írlandi, og Saigonstjórnin
misþyrmdi meintum kommúnistum
skelfilega, meðan á Viet Nam stríðinu
stóð.
Verstu skelfingarnar
Það er erfitt að benda á verstu
skelfina meðal þeirra tuga þjóða, sem
sakaðar eru um að beita pyntingum
nú á dögum. Tvö verstu dæmin, sem
sérfróðir menn vitna oftast til, eru
Chile og íran.
Á þeim þremur árum, sem liðin
eru, siðan stjórn marxistans Allende
var steypt af stóli, hafa samkvæmt
trúverðugum heimildum kirkjunnar
þar í landi um 1000 Chilebúar verið
pyntaðir til dauða af hinni miskunnar-
lausu leynilögreglu, DINA. í einni
handtökubylgjunni fyrir 18 mánuð-
um voru 2000 manns teknir fastir.
370 hafa aldrei sézt siðan. Þessar
ískyggilegu tölur staðfesta það, sem
marga Chilebúa skelfir mest, að viss
fjöldi hinna grunuðu sé tekinn út úr
hópnum til pyntinga — yfirleitt í
þeim tilgangi að fá upplýsingar um
pólitískan félagsskap þeirra og aðra
vitneskju — og siðan séu þeir teknir
af lifi.
Pyntingarnar fara fram í leynileg-
um og síbreytilegum fangelsum. Ein
stöðin er Villa Grimaldi f Santiago,
sem áður var diskótek. Margir hinna
handteknu, sem lifa pyntingarnar af,
eru siðan settir í fangabúðir eins og
t.d. Tres Alamos i Santiago. Sam-
kvæmt upplýsingum frá áreiðanleg-
um heimildum þar í landi voru 85
konur í haldi í Tres Alamos í mai s.l
72 þeirra kváðust hafa orðið að þola
pyntingar. Algengustu aðferðirnar
voru, að þær voru barðar, þeim
nauðgað, gefið raflost og voru
brenndar með logandi sígarettum.
Pérez Tobar, fyrrum liðsforingi, var
handtekinn, eftir að hann hafði reynt
að losna úr hernum. Hann segir: „Ég i
var pyntaður með raflosti og varð að
hírast í myrkvuðum klefum svo litlum
að i einum gat ég aðeins staðið
uppréttur og aðeins legið flatur i
öðrum. Ég var stöðugt barinn, stund-
um fyrir framan flokk manna, sem
spottaði mig á allar lundir, og mér var
hvað eftir annað sagt, að kona mín,
börn og skyldmenni hlytu sömu ör-
lög."
Hvað íran snertir, segir alþjóðlega
lögfræðinganefndin í Genf, aðeftirað
Reza Pahlavi hafi komizt aftur til
valda 1953, virðist svo sem brot á
mannréttindum, og þar með taldar
pyntingar, hafi átt sér stað í áður
óþekktum mæli. Fjöldi pólitiskra
fanga hefur verið'áætlaður frá 25 til
hundrað þúsund. Almennt er talið, að
leynilögreglan, SAVAK, beiti flesta
fangana pyntingum. Franski lögfræð-
ingurinn Jean Michel Braunschweig,
sem rannsakaði ástandið í íran i