Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1976, Qupperneq 2

Dr. theol Jakob Jönsson
Lúkas 2,14
Dæmi um íslenzkaþýðingu:
Dýrð sé Guði í upphæðum
og friður á jörðu
og mönnunum gðður vilji.
Guðbrandarbiblfa, útg. 1584.
Dýrð sé Guði í upphæðum
og friður á jörðu
og velþóknun yfir mönnunum.
Þýðing frá 19. öld.
Dýrð sé Guði í upphæðum
og friður á jörðu með þeim mönnum, sem
hann hefir velþóknun á.
Gildandi Biblíuþýðing.
Dýrð sé f upphæðum Guði
friður á jörðu,
velþóknun mönnunum.
Tillaga greinarhöfundar.
Allir þekkja söng englanna á jólanótt.
Upphafsorðin „Dýrð sé Guði í upphæðum"
eru á latínu „Gloria in excelsis Deo,“ og af
þeim er dregió nafnið gloria, sem er hið
kirkjulega heiti á þessum lið messunnar.
Þessar hendingar hafa svo að sjálfsögðu
verið endurteknar í sálmasöngnum með
ýmsum hætti. Þegar Lúkas guðspjallamað-
ur tók saman efnið í guðspjallið, hefir hann
sett fyrir framan það helgisögur, sem til
hafa verið áður í munnlegri eða skriflegri
hefð. Fæðingar- og bernskusögurnar urðu
síðan efni í mjög fjölbreytt bernskuguð-
spjöll, sem héldu áfram að þróast um all-
langt skeið. Eitt slíkt guðspjall er fyrir
löngu komið út í íslenzkri þýðingu séra
Magnúsar Grímssonarn. Helgisagan er með
öðrum orðum ein þeirra bókmenntagreina,
sem guðspjallamennirnir höfðu úr að velja.
Þó að bernskufrásögurnar myndist tiltölu-
lega seint, hafa þær orðið hugstæðar kristn-
um mönnum, og fæðingarsaga Lúkasar er
uppistaðan í jólapredikun flestra kenni-
manna.
í þessari stuttu grein ræði ég eingöngu
um englasönginn yfir Betlehemsvöllum á
jólanótt. Að meginmáli til eigum vér þrjár
þýðingar af honum á íslenzku. — Allt frá
tíð Guðbrands biskups og fram á síðustu öld
var hann hafður þannig:
„Dýrð sé Guði í (upp)hæðum — og friður
á jörðu — og mönnunum góður vilji.“. —
Þegar ég og mínir jafnaldrar vorum aö
nema Biblíusögur, lærðum vér hann þann-
ig“: Dýrö sé Guði í upphæðum, friður á
1). Barndómssaga Jesú Krists ásamt stuttri frásögu um Jóakim og önnu
og dóttur þeirra Maríu mey, — Cltg. Reykjavík 1854. Þýðandi síra
Magnús Grímsson.
jörðu, og velþóknun Guðs yfir mönnunum".:
Það brá því ýmsum i brún, og þar á meðal j
sjálfum mér, þegar vér lásum í Biblíunni, ■
samkvæmt gildandi texta: „Dýrð sé Guði í
upphæðum, — og friður á jörðu með þeim
mönnum, sem hann hefir velþóknun á“.
Satt að segja hefir mér aldrei fallið þessi
þýðing, þó að ég viðurkenni, að ekki sé
auðvelt að þýða hinn fagra englasöng úr
frummáli Nýja testamentisins, grískunni.
Hér er um að ræða þýðingarvandamál, sem
erfitt er að leysa, og hefir vafist fyrir
Biblíuþýðendum.
Eins og lesandinn ef til vill veitti athygli,
voru tvær hinar eldri gerðir þýðingarinnar
í þremur hliðstæðum liðum: Dýrð.. . frið-
ur. .. velþóknun (eða góður vilji). — Nú-
verandi þýðing er aftur móti tvíliðuð. Sé
hin fornu handrit guðspjallsins borin sam-
an, kemur í ljós, að miklu fleiri handrit
hafa sálminn í þremur liðum, en hins vegar
er talió, aö tvíliðaða formið sé hið uppruna-
lega eða eldra, það sem vér höfum í síðustu
Biblíuþýðingu. En svo lítur út sem menn
hafi tiitöiulega fljótt tekið að breyta orða-
lagi textans, í samræmi við hina þríliðuðu
gerð. í því formi tíðkaðist hann í messu-
söngnum, og hefir það ef til vill ráðið
úrslitum. En hér kemur það í ljós, að eigi að
þýða úr frumtexta, þarf þýðandinn oft að
velja milli tvennskonar eða jafnvel margs-
konar skilnings á efni textans. Og þá er við
þann vanda að glíma, að í annarri gerðinni
er orðið velþóknun í nefnifalli, en í hinni í
eignarfalli. Það orð, sem vér nú þýðum með
velþóknun, hefir þar að auki fleiri en eina
merkingu.
Elzta latneska þýóingin á englasöngnum
er tvíliðuð, og er síðari hendingin þannig:
„et in terra pax hominibus bonae
voluntatis“. Orðrétt: „Og á jörðu friður
mönnum hins góða vilja“. En hvernig ber
þá að skilja þessi orð? Beinast liggur við, að
þarna sé átt við hinn góða vilja mannsins,
góðan ásetning, En þessi þýðing rekst á
málvenju og túlkun ýmissa fornra höfunda.
Gríska orðið evdokia getur þýtt samsinn-
ingu, velþóknun, góðvild, bæði hjá Guði og
mönnum. En annars staðar, þar sem orðið
kemur fyrir í skyldum ritum, er ekki átt við
góðan ásetning eða vilja í ákveðinni merk-
ingu, heldur hlýjar tilfinningar, góðvild,
hlýhug. í öðru lagi kemur orðið yfirleitt
fyrir, t.d. í einni frumheimild Lúkasar og í
Postulasögu hans sem velþóknun Guðs,
náðarafstaða hans gagnvart mannkyninu í
heild. Sumir elztu ritskýrendur, svo sem
Ireneus, hafa í huga velgerðir hjálpræðis-
ins af Guðs hálfu gagnvart mönnunum.
Loks er orðið friður ekki aðeins friður í
þeirri merkingu, að hlé sé á ófriði og illind-
um manna með vondan vilja, heldur er
friður sama sem „sjalóm" áliebresku, sæla,
heill. Það er ekki friður, sem mennirnir
standa að, heldur sá friður, sem leiðir af
guðlegri elsku til mannanna. Sé þessum
skilningi fylgt, verður efni sálmsins á þessa
leið: I upphæðum himinsins er Guðs dýrð,
birta, lofgjörð, — en til þessa svarar á
jörðinni sá friður, er veitist því mannkyni,
sem Guð elskar.“
Sé á annað borð fallist á þessa skýringu,
er þýðingin á þessa leið“: Dýrð sé í upphæð-
um Guði og friður á jörðu (með) mönnum
velþóknunarinnar". En hverjir eru þá
menn velþóknunarinnar? Gyðingar hefðu
sagt, að það væri hin útvalda þjóð Guðs,
Lúkas hefir sennilega haft í huga kristna
menn, sem skyldu taka við hlutverki hinnar
útvöldu þjóðar. En samt þarf ekki annað en
vitna til Lúkasar sjálfs og annarra höfunda
Nýja testamentisins til að sjá, að þegar í
upphafi er það ríkjandi hugsun, að Kristur
fæðist ekki aðeins vegna elsku Guðs til
Gyðinga eða kristinna manna, heldur
mannkynsins i heild. Ef vér því notum þá
þýðingu jólaguðspjallsins, sem nú gildir,
verður ekki sagt, að hún sé allsendis röng,
en vegna íslenzkrar málvenju leiðir hún
fremur hugann að því, að velþóknun Guðs
sé takmörkuð við einhvern hóp manna.
Lesandinn fær þá hugmynd, að það sé
einhver viss hópur einstaklinga, sem Guð
sé sérstaklega ánægður með. En orðið vel-
þóknun i þessu sambandi felur ekkert slíkt
í sér. Hún merkir ekki, að Guð sé ánægður
með mennina, heldur að Guð elski mann-
kynið. Þess vegna kemst hið þríliðaða form,
sem hafði unnið kirkjulega hefð, betur að
kjarna málsins. Þar stenzt þetta þrennt á“:
„Dýrð í upphæðum Guði — friður á jörðu
— mönnum velþóknun". Þessi þýðing með
sama eða svipuðu orðalagi styðst í rauninni
við meiri hluta Biblíuhandrita, enda þótt
hitt formið sé talið eldra. Það er því mín
skoðun, að þetta form ætti að taka upp
aftur i íslenzku Biblíuna,2 en hafa bitt
formið neðan máls til samanburðar. Með
því móti hverfur sá broddur, sem særir
tilfinningu vora, er vér lesum guðspjallið í
núverandi mynd við jólamessuna, enda er
enginn vafi á því, að andi Krists og hugsun
frumkirkjunnar stefnir þarna í eina og
sömu átt. Það er elska Guðs til alls mann-
kynsins, sem veldur því, að dýrð himins og
friður jarðar rennur saman í eitt í hinni
fögru helgisögn um englasönginn, sem
Lúkas bjargaði fráþví að týnast.
2) Eg mun einhverntíma hafa látið í ljósi það álit að fylgja bæri hinum
latneska texta englasöngsins. Ég hefi horfið frá þeirri skoðun, því að
latneski textinn er útlegging í sjálfu sér, og gefur ekki nægilega
skýringu á griska textanum.
©