Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1976, Page 3

veld, sem sfzt er að undra, þar
sem hún er á mörkum hins
byggilega heims, eins og ein-
hver hefur orðað það.
Duttlungar íslenzkrár veðráttu
eru t.a.m. annálaðir. Á sama
degi getur brugðið til margs
konar veðra, eða eins og mál-
tækið segir: „á skammri
stundu skipast veður í lofti“:
skúrar og skin, logn og strekk-
ingur skiptast á svo tftt að
undrum sætir. Aldrei er að
vita við hverju er að búast. Það
hlýtur að þurfa allmikla og
langa þjálfun til að laga sig að
slfku hverflyndi náttúrunnar.
En það er varla hægt að segja,
að við búum á tslandi, nema
slfk aðlögun hafi tekizt. Að
öðrum kosti mun okkur hætta
til að hreiðra sem mest um
okkur f hlýjum húsum og
stunda sólarferðir þess á milli.
Og erum við þá ekki orðnir
hálfgerðir gestir f okkar landi
og lfklegt að gistidvölin geti
orðið f styttra lagi, ef annað
býðst?
Þá tilgátu má setja fram, að
til þess að fólki lfði vel f landi
sfnu, þurfi það að lifa sem
mest f samræmi við náttúru
landsins: stilla lffsrytma sinn
eftir sólargangi, og jafnvel
klæðast og fæðast sem mest af
landsins gæðum. Þetta er
raunar vitað að t.a.m. eskimó-
ar gerðu, áður en erlendra
áhrifa fór að gæta meðal
þeirra. Ilaft er fyrir satt, að
þeir hafi hálfvegis lagzt f hýði
yfir vetrarmánuðina. Ef litið
er til eigin fortfðar, er einnig
víst að að hér áður fyrr höfðu
lslendingar hægt um sig f
skammdeginu, og mér skilst,
að þá hafi fólk sofið meira en
ella, a.m.k. er oft að þvf vikið,
að fólk hafi „fleygt sér“ í
rökkrinu eða fengið sér rökk-
urblund aukalega. Aftur á
móti var risið fyrir allar aldir
á sumrin og verið að fram eftir
öllu á kvöldin. Fyrir kom vfst
einnig að nóttin væri notuð
yfir hásláttinn til þess að nota
rekjuna.
Nútfmalff f svokölluðum
menningarlöndum, einkum í
fjölmenni, fellur vissulega
ekki vel að lifnaðarháttum
sem þessum. Iðnvæðing með
mikilli verkaskiptingu, fjöl-
menni á vinnustöðum, tækni-
búnaður og fjarstýrt skipulag
og allt það annað sem nútfma-
lffi fylgir, stefnir að aukinni
reglufestu: hver dagur þarf
helzt að vera öðrum lfkur,
hvernig sem viðrar, hvorl
heldur er sumar eða vetur,
Annars er hætta á ringulreið
og vandræðum. En lfklega ei
þetta heldur óeðlilegt Iff og
þvingandi f löndum eins og
tslandi, þar sem náttúran er
svipsterk og breytileg. Ætla
má, að á vissum tfmum ársins
eins og t.a.m. f skammdeginu,
geti það lýst sér f aukinni
taugaspennu og vanlfðan, að
akki er tekið tillit til móður
náttúru.
Sennilega er fremur fátt til
bjargar gegn þessum streitu-
völdum. Við höfum kosið
„framfarir" (en ég vfk e.t.v.
nánar að hugtaki f öðrum
pistli), og þetta er hluti þess
gjalds, sem greiða verður. Þó
má e.t.v. eitthvað gera.
Fregnir hafa af því borizt, að
sums staðar f nágrannalöndum
sé farið að taka upp breytileg-
an vinnutfma. Mun þá starfs-
fólk látið nokkuð sjálfrátt um
það, hvenær dags það vinnur.
Ekki veit ég hvernig það hefur
gefizt. Hérlendis hefur það
eitthvað tfðkazt meðal skrif-
stofufólks að hefja vinnu ein-
um klukkutfma fyrr á sumrin.
Skammdegi I Reykjavik
Ekki er fráleitt að fmynda sér
að ganga mætti lengra f þessu
efni. Hvernig litist mönnum
t.a.m. á að byrja ekki að vinna
fyrr en kl. 10 á morgnana i
skammdeginu ( og er þá auð-
vitað einnig átt við skólastarf)
og stilla yfirvinnu sem mest f
hóf? Sumarvinna mætti hins
vegar hef jast kl. 8 á morgnana,
og er athugandi hvort yfir-
vinna mætti ekki vera frá kl.
6—8 að morgni f stað 5—7 á
daginn. Eða ef yfirvinna er
engin (eins og sjálfsagt væri
bezt), að vinna þá frá kl. 6—3
á dagin. Með þvf gefst meiri og
betri tími til útivistar fyrir þá,
sem innivinnu stunda.
Sjálfsagt má sitthvað fleira
gera, sem stuðlar að eðlilegra
lífi, og þá um leið gerir menn
færari til þess að stilla hjörtu
sfn f takt við þau náttúrulög-
mál, sem þeir eru háðir.
Reglubundin útivist kemur
þar efalaust ofarlega á blað.
Þá er spurning, hvort hraði sá,
sem nútfmalffi f fjölmenni
fylgir einatt, er ekki mannin-
um óhollur, einkum þegar dag-
ur er stuttur og mannfólkið
viðkvæmara. Einhver kann að
segja, að þvi sé erfitt að
breyta. Það má vera. En eftir á
að hyggja. Hvað liggur okkur
á? Vitum við svo gjörla hvert
er stefnt?
Skoðanir manna á framan-
greindum vangaveltum eru
vafalaust skiptar, enda er um
mál að ræða þar sem einstakl-
ingsmunur er tvfmælalaust
mikill. Hugmyndarfkir lesend-
ur ættu að koma ábendingum
sfnum og skoðunum á fram-
færi, þvf að margt getur óþarf-
ara en umræður um máiefni af
þessu tagi.
A HVERJU hausti leggur
skammdegið þungan hramm
sinn yfir landið okkar og teyg-
ir langa skuggafingur inn f
hvert skot og kima. Með hverj-
um degi sem Ifður styttist veg-
ferð Ijósgjafans um himin-
hvolfið og myrkrið sfgur yfir.
Farið er á fætur f myrkri, kom-
ið er úr vinnunni í myrkri, og
mikinn hluta dagsins er naum-
lega verkljóst.
Oft er að þvf spurt, hvaða
áhrif skammdegið kunni að
hafa á íslendinga. Fyrir slfk-
um spurningum verða einkum
geðlæknar og sálfræðingar. En
þeir kunna fá svör, þvf að eng-
in kerfisbundin athugun hefur
verið gerð á áhrifum skamm-
degis á geðheilsu manna hér á
landi. Spurningin sjálf felur
þó í sér drög að svari, þvf að
varla væri hún sett fram, ef
ekki væru einhver umtalsverð
brögð að vanlfðan hjá fólki á
þessum árstfma. Almenn
reynsla bendir einnig til þess,
að allmikið muni um það vera,
að fólk sé taugaspennt,
órólegt, kvfðið og niðurdregið
f skammdeginu. Sömuleiðis
sýnist mörgum, að þá séu ýmis
konar ótfðindi (afbrot og ann-
að misferli) algengari en ella.
Ég hef að vfsu heyrt fólk
segja, að þvf lfði bezt f skamm-
deginu, á sama hátt og aðrir
hafa sagt f mfn eyru, að þeir
kynnu bezt vonum veðrum (en
þá einkum ef þeir eru inni).
Hvort tveggja er þó lfklega
fremur sjaldgæft. Hinir eru
efalaust langtum fleiri, sem
kvfða þvf, þegar dag fer að
stytta, en fagna og lifna við
með hækkandi sól. Það hygg
ég og að sé eðlilegast. Annars
er það ákaflega mismunandi
hversu náin tengsl eru með
mannfólkinu og náttúrunni:
Veðráttu, sólargangi, sjó og
landi. Sumir taka naumast eft-
ir þessu, lifa eiginlega f sfnum
eigin heimi, þar sem ekkert
slfkt hefur áhrif á þá. Aðrir
eru með ólfkindum næmir.
Veðrabrigði leggjast í skrokk-
inn á þeim, þá dreymir fyrir
tfðarfari. Þeir detta niður f
doða og slen á haustin, vilja
helzt sofa og hafast sem
minnst að. Missa áhuga á þvf,
sem þeir eru að fást við og
fyllast jafnvel þunglyndi og
svartsýni. Myrkrið leggst á sál-
ina. Heyrzt hefur um fólk, sem
leggst beinlfnis undir feld f
svartasta skammdeginu. Þá
eru þeir sem leitast við að
kveikja ljós f hugskoti sfnu
með ýmsum ráðum, t.a.m.
þessu:
„Þegar veltur veðrahjól
að vetrar þrasi,
gott er að eiga sumarsól
í sfnu glasi".
Þetta sama fólk lifnar við og
glaðnar til, þegar á vetur lfður,
og um það bil, sem sól er hæst
á lofti, er það orðið fullt af
orku og lffi, nálega óþreytandi
og Iftils svefns þurfi. Þetta eru
börn náttúrunnar.
Enda þótt of mikið megi af
öllu gera, finnst mér einhvern
veginn eðlilegast, að samband
manns og náttúru sé náið. 1 þvf
er held ég fólgin einhver dul-
arfull hamingja, sem varla
verður skýrð með orðum,
nema þá af skáldum. Mér ligg-
ur við að segja, að þeir menn
séu firrtir, sem aldrei geta
fundið til skyldleika sfns við
náttúruna og kunna ekki að
lifa með henni, gleðjast og
þjást.
En náttúran getur verið mis-
jafnlega erfið f sambúð, og þvf
er ekki að neita að islenzk
náttúra er sfður en svo auð-