Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1976, Side 4

Us.
Þegar Ástríöur kom aö Felli
haföi sö sem hún unni veriö rekinn frö
henni og barniö hennar var döiö. Hún var
kalin ö sölinni og ökvaö aö veröa vond
eiginkona og húsmööir. Og þaö heit efndi hún.
KONAN VIÐ LYPPULARINN
Mögnuö íslenzk örlagasaga effir RAGNHEIÐI VIGGÖSDÖTTUR
þegar ég var að alast upp í Kolla-
firði í Strandasýslu á árunum eftir
1920, var hinn gamli og þá aflagði
kirkjustaður Fell, sá bær í sveitinni,
sem bar að líta upp til og sína meiri
lotningu en öðrum stöðum. Lífs-
reglur af þessu tagi voru ekki lagð-
ar með boðum og bönnum, tæplega
ymprað á þeim með orðum, fremur
gefnar til kynna með svip og fasi.
Þessi atferlisfræðsla gamla fólksins
var ekki alltaf meðvituð, hvorki af
þeim sem veitti eða viðtók, en
komst til skila og gróf um sig.
Þarna hafði bernskukirkja ömmu
minnar og afa staðið og var orðin
stór og undarlega björt í endur-
minningunni. Vinirnir, sem lokið
höfðu vegferð sinni og verið sveip-
aðir mildarlíni, voru græddir inn í
hörund þessarar jarðar. Þar hafði
sorg og gleði átt sér einn farveg —
kirkjuferð á jólum, jarðarför á sum-
ardegi — sama svið, sömu tónar og
söngur og allt löngu fallið að einum
ósi, svo ekki greindi framar milli
gleði og sorgar. Þessi staður var í
senn elskaður og virtur og allt sem
honum viðkom hlaut að vera gróm-
laust og gott. Ég heyrði oft talað
um fólk, sem hafði búið á Felli,
mikilhæft fólk, sem ekki gleymdist
þótt árin iiðu. Góðar og göfugar
konur og fallegar heimasætur, sem
allar litlar stúlkur vildu líkjast og
þóttust vera í leikjum sínum. En
innan um safn þessara minninga
um góðkvendin, velktist ein óljós
mynd eða hugboð um húsmóður,
sem ekki hafði setið þennan stað
með þeirri samofnu reisn hugans
og auðmýkt hjartans sem vera bar.
Hún var ágjörn og nisk, erfið í
sambúð, naum við hjú sín og illa
þokkuð af bæ og á, þetta var orð-
sporið, sem eftir lifði. En af hverju
var þessi kona, sem þó var mikils
háttar að ætt og stöðu, svona
vondrar gerðar? Það vissu menn
ógjörla, hún var aðflutt úr öðru
héraði, var í þessum ham þegar
hún kom, beint af brúðarbekknum
og henni jókst ekki jafnaðargeð
með árunum, þótt hún sæti löng-
um hljóð og ein við lyppulár sinn.
Löngu síðar fór ég að reyna að
þræða veg þessarar konu, hún
hafði þá legið í gröf sinni hálfa aðra
öld, svo að ekki var auðvelt að setja
sig í spor hennar. Umhverfið var
mér kunnugt og hugleikið en aldar-
farið framandi og dulið. Það sem
helst vísaði veginn til skilnings var
sú sannfæring að tilfinningalíf
manna muni hafa verið um flest
svipað þá og nú, eðlishvatirnar þær
sömufrá upphafi og viðbrögð
manna við harkalegum áföllum af
manna völdum ekki frábrugðin þótt
aldir beri á milli. Þungar raunir af
öðrum toga voru hins vegar gjarn-
an færðar inn á viðskifti við æðri
máttarvöld og flokkuðust undir ráð-
stafanir, sem hlutu að vera mikill
vísdómur og réttlæti, þó ekki lægi
það í augum uppi fávísum þolend-
um. Auðgirni er vel þekkt fyrirbæri
enn i dag og níska hefur kannske
að vissu leyti verið nauðsyn fyrr á
timum, þegar svo margir voru ör-
bjarga og leituðu fast á þá, sem
eitthvað áttu til. Harðýðgi margs-
konar, meðal annars foreldra við
börn sin, á sér engar hliðstæður
núna við það sem algengt var þá.
Algjört skipbrot í ástamálum má
hafa verið konum örðugri raun þá
en nú, þar sem um val á brautum
kvenna var ekki að ræða, gifting
mátti heita eina leiðin.
Ég hefi búið mér til mynd af
þessari konu, litla óskýra mynd úr
þeim fáu dráttum, sem ég hef getað
aflaðtil hennar. Hún liggur hér fyrir
framan mig á borðinu og með hjálp
pennans ætla ég að reyna að skýra
hana upp, kannske fegra hana örlit-
ið eða að minnsta kosti lykja hana
augum með samúð. Þau fáu orð,
sem ég hef fundið um hana á prenti
eru öll i þá veru að lýsa skapbrest-
um hennar og ágirnd, á útlit hennar
og gáfnafar er aldrei minnst. Það
hefur því líklega hvorugt verið til
vamms.
Hún hét Ástriður Bjarnadóttir,
fædd í Viðidalstungu árið 1 729 og
hefur þá liklega verið önnur i röð
þeirra systkina því það fyrsta fædd-
ist örugglega sumarið 1 727 og er
þessi saga til þess. Páll Vidalin
lögmaður i Viðidalstungu átti eina
dóttur barna, sem hann unni mjög
og sparaði ekkert henni til frömun-
ar. Þessi telpa hét Hólmfriður og
var þegar í bernsku frábær hann-
©