Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1976, Qupperneq 21

Goðadalakirkja í Skagafirði. Þar urðu leiðarlok hjá
Símoni Dalaskáldi.
Leiði Símonar I Goðadalakirkjugarði.
rithöfund. Víst var það mikil viður-
kenning og frægð út af fyrir sig.
Nú er liðin öld og þriðjungur ann-
arrar frá fæðingu Símonar og á kom-
andi vetri, 9. mars er sextiu ára
dánarafmæli hans. Hann dó i Bjarna-
staðahlið. Hafði skömmu áður fengið
aðkenningu af slagi en missti þó
hvorki mál né rænu. Einhvern siðasta
lífsdag sinn orti hann þessa vísu:
Að öllum hafni ég ófögnuð
á lífs kulda svæði
í Jesúnafni, góður guð,
gef mér þolinmæði. —
Simon var jarðsettur hér í Goðdala-
kirkjugarði og útför hans mun í alla
staði hafa verið gerð sæmileg. Fyrir
því stóðu góðir bændur, vinir hans
— og ekki síður húsfreyjur.
Símon var skagfirðingur í húð og
hár. Fæddur var hann á Höskulds-
stöðum í Blönduhlíð 2. júlí 1844.
Foreldrar hans voru hjónin Björn
Magnússon frá Uppsölum og Elísabet
Jónasdóttir frá Ökrum. Símon var
elstur 13 systkina og heitinn eftir
ömmubróður sínum, Símoni Þorláks-
syni ríka á Ökrum. Ekki skal hér
frekar farið út i ættfærslu Dalaskálds-
ins, þó ættir þess megi rekja til Grett-
is sterka, Egils Skallagrímssonar og
fleiri stórmenna fornsagnanna.
Fljótlega eftir fermingaraldur yfirgaf
Simon Blönduhliðina og fór i vistir
fram í Skagafjarðardali, en þar stóð
heimili hans lengst af síðan. Ekki varð
hann nokkru sinni bóndi svo kallast
gæti, en smali var hann oft bæði
ungur og aldinn. Hann giftist og bjó
við konu sinni nokkur ár við hálfgerð
harmkvæli, eignaðist börn, sem dóu
ung utan ein dóttir, Friðfríður, sem
lengi dvaldist í Danmörku.
Og þá skal enn vikið nokkuð að
skáldinu Símoni Bjarnarsyni, sem tók
sér kenningarnafnið Dalaskáld. Hann
byrjaði bráðungur að yrkja og orti
mikið. Innan við þrítugt fór hann að
gefa út bækur eða ritlinga með
rímum og Ijóðum. Það kann mörgum
að þykja undarlegt, að þá vantaði
Símon það, sem menn gætu haldið
að hvern rithöfund mætti síst
vanta. Hann var nefnilega ekki skrif-
andi. Þá íþrótt lærði hann ekki fyrr en
á fimmtugsaldri og þó aldrei sæmi-
lega. Það var aðeins hrafnaspark,
sem helst engir gátu lesið vandræða-
laust nema hann sjálfur. En að yrkja
langar rimur og þurfa að leggja allt á
minnið, er mikið þrekvirki og sýnir
ótrúlega næmi. Það var svo oft ekki
fyrr en löngu seinna að hann gat
fengið einhvern til að skrifa upp eftir
sér, en þá stóð aldrei í skádinu. En
mikið las hann alla tíð og var fjöl-
fróður sagnamaður, ættfróður vel og
Eddulærður, en þá var það einhver
mesta nauðsyn rímnaskáldum að
hafa á hraðbergi kenningar úr Eddu
Snorra. Á kenningunum byggðist
orðafar og rímleikni þeirra ekki að
litlu leyti. Símon var talinn það sem
kallað er talandi skáld og orti oft
jafnhratt og aðrir mæla óbundið mál.
Auðvitað varð þessi hraði á kostnað
gæðanna. Líklega hefur Símon ort
fleiri visur en nokkur annar íslend-
ingur — og þarf liklega ekki að segja
liklega. Hann hefur, fyrir utan allar
rímurnar, ort um þúsundir manna um
land allt, visur sem aðeins voru gerð-
ar til stundar skemmtunar, einkum
um börn og ungar stúlkur. Margt af
þessum vísum geymast þó enn i
minni annarrar eða þriðju kynslóðar-
innar, — þótt ekki sé það skáld-
skapur, Kolbeinn minn, eins og þar
stendur. Símon var mikið skáld, —
en þó hvorki stórskáld eða góðskáld.
Hann þurfti að hafa mikið fyrir
skáldanafninu alla tíð. Hann var
vissulega genginn upp að knjám á
Sprengisandi frægðarinnar, þegar
hann, saddur lifdaga og snauður að
veraldarauði gafst upp á rólunum og
hlaut hér hinstu gistingu.
í eftirmælum, sem Gísli skáld
Ólafsson frá Ólafsson frá Eiríks-
stöðum o.ti um Símon, er þessi vísa:
Æskan þin var arg og strit,
enginn skólavetur.
Það var ekki aðkeypt vit
i þér, þvi fór betur.
Þetta eru orð að sönnu. Við skulum
láta liggja á milli hluta hvort ályktunin
er rétt hjá Gisla. Og álitamál verður
það alltaf eftir á, hvort þessi eða hinn
varð meiri maður af skólagöngunni,
eða hinu sem hann var af sjálfum sér.
Ævi Simonar verður ekki aftur
tekin fremur en annarra. Hann var
það sem hann var og verður það sem
hann er í minningu manna og geymd
sögunnar. Og væri það ekki til-
breytingarlaust ef öll skáld hefðu
verið steypt í sama mót og kveðið
jafn vel eða illa. Simon var skáld
liðandi stundar — og liðins tíma.
Hann mætti kalla neytendaskáld, því
hann kvað eins og allur fjöldinn vildi
láta kveða i þann tíð. Á hinu, leitinu
gnæfðu topparnir, listaskáldin góðu,
en náðu þó til mikið færri, fyrr en
seint og siðarmeir. Þannig var nú
menningarneyslunni varið þá — og
er að ýmsu leyti svipað varið enn. Eða
vitum við ekki öll, að t.d. margir
skáldsagnahöfundar nútíarinnar á
íslandi, sem ekki eru viðurkenndir af
svokölluðum menningarvitum, eru
vinsælastir og mest lesnir af þióðinni.
Þetta erugjarna kallaðar afþreyingar-
bókmenntir. Símon var afþreyingar-
skáld. Núna þarf fólk að halda á
margs konar afþreyingartækjun. Við
höfum dagblöðin, útvarp og hljóð-
varp, bíó, böll og ótal margt fleira.
Ekkert af þessu átti þjóðin á dögum
Dalaskáldsins. Nú er talað um fjöl-
miðla og þykja ómissandi. Sínon var
gangandi fjölmiðill á ofanverðri 19.
öldinni.
Þeim fækkar nú óðum af eðlilegum
ástæðum, sem muna Dalaskáldið
meðan það var og hét ofar moldu. Þó
munu enn allmargir hér í sókn og
enda um allt land, sem sáu það og
heyrðu. Sá legsteinn sem Símoni
Dalaskáldi hefur hér í dag verið sett-
ur, er einmitt vottur þessa, vinar—
og virðingarvottur í senn.
Þeim, er höfðu forgöngu um gerð
þessa látlausa minnisvarða á gröf
farandskáldsins, eru þakkir færðar,
almennar þakkir um allan Skagafjörð
og mikið viðar.
Varanlegastan bautasteininn reisir
maðurinn þó einatt sjálfum sér með
lífi sinu og starfi. Legsteinar mást og
molna. Ekkert letur stenst timans
tönn eilíflega.
En hvernig getum við sýnt hinum
horfna meiri virðingarvott og varan-
legri, en setja honum stein?
Steinninn er það sterkasta og
óbrotgjarnasta sem við eigum völ á.
Hér hefur Símon Dalaskáld fengið
sinn stein.
Blessuð sé minning þess sem á að
njóta. Steinninn hans standa hér vel
og lengi. Hollvættir Vesturdals vaki
þar yfir. I guðs friði.
Konan viö lyppulörinn
Framhald af bls. 6
Hún andaðist árið 1802 á sjötug-
asta og fjórða ári. Þorbjörg hefur
vafalaust alltaf verið góða systirin
og segir það talsvert um veglyndi
hennar, að 8 árum síðar lést annað
gamalmenni á hennar vegum í Víði-
dalstungu, það var fyrrverandi
mágurhennar, Halldór Jakobsson,
sýslumaður, sem þá var kominn I
kör og öllum munaði .
Nú, þegar ég hef lokið við að
skýra upp drættina í þessari konu-
mynd, þá finnst mér hún ekki leng-
ur sóma sér illa innan um hinar
myndirnar frá Felli; jafnvel ekki
laust við, að hún prýði þær. Hún
sker sig að minnsta kosti verulega
úr öllum glansmyndum. Það er
sannfæring min, að þessi kona hafi
ekki verið vond að fyrstu gerð,
heldur hafi sú meðferð sem hún
fékk, gert hana slika, sem hún kom
fólki fyrir sjónir. Þetta ræð ég með-
al annars af því, hversu góð hún var
Benedikt bróðursyni sínum. Ung
hafði hún um skamma stund átt
einn glaðan streng i brjósti, allan
hljóm sinn fékk hann frá kynnum
hennar af ungum stúdent. Öldruð
heyrði hún bergmál þessa hljóms
þegar annar ungur stúdent varð á
vegi hennar.
Þessi stórgeðja kona hafði verið
svift sjálfsforræði og troðið inn i
ástlaust hjónaband, sem var dæmt
til að mislukkast. Hún var slegin
niður og tröðkuð undir fótum af
sinum eigin föður. Það má gera sér
i hugarlund hvílíku hatri hefur verið
sáð í sál hennar á þeirri stundu og
hvað upp af því hlaut að spretta
siðar.
Ég geri ekki ráð fyrir að Bjarni
sýslumaður hafi nokkru sinni hug-
leitt það, að kannske er allt framlif-
ið það frækorn, sem við sáum i
vitund barna okkar til að vaxa inn i
nýja tið.
Jölasaga
Framhald af bls. 7
urs og dauða. Næturvörðurinn ungi
hörfaði nokkur skref aftur á bak og
féll ósjálfrátt á kné á neðsta stein-
þrepinu Hann fann, að sælan, sem
gagntók hann, var máttugri en
svartnætti allra geima, því að á
þessari stundu hafði hann megnað
að afmá sjálfan sig í ósk um annars
gleði. Það var heilög jólanótt, og
ástúð Guðs umlukti jörðina.
Létt og björt kom hún niður tröpp-
urnar; af hvítu andliti hennar lýsti
hamingja og friður. Hún nam staðar
fyrir framan hann og beygði sig
niður að honum. Hann sá, að hún
brosti, og að hálflukt augu hennar
Ijómuðu; svo fann hann snertingu
kaldra vara hennará einni sínu.
Þegar hann leit upp, var hún
horfin.
Nokkrum dögum síðar fannst lík
ungrar konu í höfninni. Það kom í
Ijós, að hennar hafði verið saknað
siðan fyrir jól, allt virtist benda til,
að hún hefði fyrirfarið sér.
Næturvörðurinn ungi sá likið,
þegar komið var með það i land.
Hann þekkti hana undir eins. Enn
var gleðisvipur á andlitinu og
leyndardómsfullt bros um hinar
fögru, fölu varir.